ئا: ئیسماعیل کوردە
ناوە ناوە، هێنری كیسنجەری مامۆستای سیاسەت و پەیوەندییە نێودەوڵەتیی و دبلۆماسییەكانی ئەمریكا، بەدەردەكەوێتەوە، تاوەكو بیروبۆچوونەكانی لەمەڕ رووداوەكانی سیاسەتی نێودەوڵەتی بخاتەڕوو، ئەو بۆچوونانەشی لەم رۆژانەدا گفتوگۆی زۆر دێننە ئاراوە. ئەو كەسە لە رابردوودا چەندین بەرپرسیارێتی كارگێڕی لە ئەمریكا بەدەستەوە بووە، راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی و وەزیری دەرەوە بووە.
ئەمڕۆش لە رێگەی «سەندەی تایمز»ەوە، تێڕوانینی خۆی لەبارەی پەیوەندی نێوان ئەمریكا و چین دەخاتەڕوو، جەختیش لەوە دەكاتەوە كە ئەوەی ئێستا روودەدات دووەم جەنگی ساردە، دەشڵێت لەوانەیە ئەو جەنگە لە یەكەم جەنگی ساردی نێوان ئەمریكا و یەكێتیی سۆڤیەت مەترسیدارتربێت. هەروەها وەڵامی ئەو پرسیارە گرنگە دەداتەوە: كە چۆن دەتوانرێت جەنگ لە ئۆكرانیا بوەستێنرێت؟ لەو بارەیەوە دەڵێت: سەرۆك پوتین هیچ پاساوێكی بۆ دەستپێكردنی ئەو جەنگە بەدەستەوە نەبوو. هەروەها لەو چاوپێكەتنەیدا باس لە فراوانبوونی هاوپەیمانی باكووری ئەتلەسی «ناتۆ» دەكات و جەخت لەوە دەكاتەوە كە وەرچەرخانی مەزن لە پەیوەندییەكانی نێوان خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و ئاسیا و ئەوروپا و ئەمریكا روودەدات.
سیاسەتی دەرەوە لە سەردەمی سەرۆك نیكسۆندا
هێنری كیسنجەر، باسی لە سەرۆك ریچارد نیكسۆن كرد، كە بەهۆی ئابڕووچوونی ۆتەرگەیتەوە دەستی لە كاركێشایەوەو وتی:»ۆتەرگەیت زنجیرەیەك پێشێلكاری بوون» چونكە هەموو ئەو ستراتیژەی دەرەوەی ئەمریكای وێرانكرد، كە هەریەك لە كیسنجەر و نیكسۆن بە زاناییەوە بونیادیان نابوو. ئەو ستراتیژەش لە پێناو بەهێزكردنی هەڵوێست و هەژموونی ئەمریكا بوو، دوای ئەوەی كە نیكسۆن دەسەڵاتی گرتە دەست، چونكە پێشتر خەریك بوو ئەمریكا جەنگی ساردی لە ساڵی 1969 لەبەرامبەر یەكێتی سۆڤیەت دەدۆڕاند. كیسنجەر وتی:»نیكسۆن دەیویست جەنگی ڤێتنام بەچەند مەرجێكی شەریفانە كۆتایی پێ بێنێت، دەشیویست لەرێگەی سیاسەتی رێگەگرتن لە خۆپڕچەكردن، خۆی لە ململانێی ئەتۆمی لەگەڵ یەكێتی سۆڤیەت دووربگرێت.هەروەها لە یەكەم رۆژەكانی دەسەڵات گرتنەدەستی ئەوەی راگەیاند، كە دەیەوێت بەسەر چیندا بكرێتەوە، پێشی وابوو ئەمە دەرفەتێكی ستراتیژی گرنگە. ئەوكات هەریەك لە مۆسكۆ و پەكین دوای شەڕكردنیان بەهۆی ناكۆكی سنووریەوە لە ساڵی 1969 ركابەری یەكتربوون و لەلایەكی دیكەشەوە-هەردووكیان ركابەری واشنتۆن-بوون، جگە لەوەی ئەو دوو وڵاتە ناكۆكی گەورەیان بەهۆی بابەتی ئایدیۆلۆژیەیەوە لەنێواندا هەبوو.ئا لەو كاتەدا نیكسۆن فەرمانی پێكردین كە وابكەین ئەمریكا لە چین نزیكتر بێتەوە، هەموو بەرنامەكەش ساڵێك بەر لە روودانی ئابڕوچوونی وۆتەرگێت بوو.»
هێنری كیسنجەر لەسەر بەرگریكردن لە نیكسۆن بەردەوام بوو، وتی:»لە سەروبەندی كۆتاییهاتنی سەرۆكایەتی نیكسۆن، ئاشتی لە ڤێتنام بەرقەراربوو، هەروەها توانیمان بەدەركردنی یەكێتی سۆڤیەت لە ناوچەكە، سیاسەتمان لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست دابڕێژینەوە‌و وابكەین ئەمریکا رۆڵی نێوەندگیر لە نێوان عەرەب و ئیسرائیلیەكان بگێڕێت، هەروەها لە سیاسەتی كرانەوە بەسەر چیندا سەركەوتوو بووین، لەگەڵ یەكێتی سۆڤیەتیش گەیشتینە رێكەوتنی سنوورداركردنی خۆپڕچەك كردن بە چەكی ستراتیژی».
ئەمریکا و حزبی كۆماریی و دیموكرات
لەبارەی پرسیاری ئەو دابەشبوونەی ئێستاش لەنێوان هەردوو حزبی كۆماریی و دیموكراتی لە ئەمریکا بوونی هەیە، كیسنجەر دەڵێ:» لەسەرەتای هەفتاكاندا بواری هاوكاریكردن لەنێوان هەردوو حزبدا هەبوو، دەستەواژەی «بەرژەوەندی نیشتیمان»یش ماناو بەهای خۆی هەبوو، بەڵام ئێستا ئەمە كۆتایی هاتووە، هەموو ئیداریەك كە دەسەڵات وەردەگرێت بەرەو دژایەتییكردنی ئۆپۆزسیۆن دەڕوات».
زیلینسكی چی کرد؟
لەبارەی فلادیمێر زیلینسكی سەرۆكی ئێستای ئۆكرانیاش، كیسنجەر وتی»سەرۆكی ئۆكرانیا كەسایەتییەكی چاوەڕوان نەكراو بوو، ئەو كەسێكی كۆمیدی بوو، بەڵام بۆ پاڵەوانی جەنگ گۆڕا، گومانیش لەوەدا نییە زیلینسكی ئەركێكی مێژوویی جێبەجێ کرد، لە كاتێكدا ئەو هیچ كات پێشینەیەكی لە سەركردایەتی كردنی ئۆكرانیادا نەبوو». هەروەها كیسنجەر وتی:»زیلینسكی بە رێكەوت و بەهۆی داڕمانی سیاسەتی ناوخۆی ئۆكرانیاوە بووە سەرۆك و دواتر رووبەڕووی هەوڵەكانی روسیا بۆ گێڕانەوەو بە پاشكۆكردنی ئۆكرانیا وەستایەوە. زیلینسكی توانی وڵاتەكەی لەخۆی كۆبكاتەوەو جیهانیش بەشێوەیەكی مێژووی پشتیوانیان كرد. ئەمەش بۆخۆی دەستكەوتێكی مەزنە». هەروەها وتی پرسیارەكە لێرەدا ئەوەیە:»ئایا زیلینسكی دەتوانێت بە قوربانیدانێكی كەم، ئاشتی بەرقەرار بكات؟».
سەرۆك پوتین هیچ پاساوێكی نەبوو
هێنری كیسنجەر لەبارەی فلادیمیر پوتینیشەوە دەڵێت:» چەندین جار سەرۆك پوتینی بینیووە، یەكەمجاریان سەرەتا ساڵی نەوەدەكان بوو، ئەو كات پوتین جێگری پارێزگاری شاری سان بترسبۆڕگ بووەو لەبارەیەوە دەڵێ:» لەو باوەڕەدایە پوتین كەسێكی وردو خاوەن تێڕوانینە، پێیوایە روسیا بە درێژایی مێژوو توانیوویەتی وڵاتێكی یەكگرتوو بێت، سویدیی و فەرەنسی و ئەڵمانەكان هەوڵیانداوە روسیا داگیر بكەن، هەندێك لەو هەوڵانەشیان لە رێگەی ئۆكرانیاوە بووە، بەڵام هەموویان رووبەڕووی شكست بوونەتەوە، چونكە هەوڵەكانیان تووشی تاقەتپڕووكانی كردوون، ئەمەیە تێڕوانینی پوتین». هەروەها كیسنجەر دەڵێت:» كێشەی پوتین ئەوەیە سەرۆكی دەوڵەتێكە روو لە داڕمانە، هەستیشی بەو قەیرانە نەكردووە، هیچ پاساوێكیشی بۆ ئەوە نەبوو كە لەم ساڵەدا كردی. «مەبەستی دەستپێكردنی جەنگە لە ئۆكرانیا».
فراوانخوازی ناتۆ
لەوكاتەی روسیا لەساڵی 2014، نیمچە دوورگەی كریمیای خستەسەر وڵاتەكەی، كیسنجەر وتارێكی نوسیووەو تێیدا باس لە بیرۆكەی رەتكردنەوەی هێنانەناوەی ئۆكرانیا بۆ ناو «ناتۆ» دەكات و دواجار پێشنیازی ئەوە دەكات بارودۆخی ئۆكرانیا وەك فینلەندا بە بێلایەنی بمێنێتەوە. بەڵام ئەمڕۆ فینلەندا و سوید داوا دەكەن بێنەناو ناتۆ. لەبارەی بارودۆخی ناتۆ و فراوانبوونەكەشیەوە، هێنری کیسنجەر دەڵێت:» ناتۆ هاوپەیمانیەكی گونجاوە بۆ رووبەڕووبوونەوەی مەرامە دوژمنكارییەكانی روسیا، ئەمەش لەكاتێكدایە كە دەبینین كە روسیا هەڕەشەی سەرەكییە لەبەرامبەر ئاشتی جیهانیدا. گەشەسەندنی ناتۆش وای لەو هاوپەیمانیە لێكردووە ببێتە دامەزراوەیەكی دانسقە بۆ هاوكاری نێوان ئەوروپا و ئەمریكا، بۆیە پێویستە پارێزگاری لێبكرێت». هەروەها گوتی:»پێویستە هەست بەوە بكەین كە وەرچەرخانی گەورە لە پەیوەندیی نێوان خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و ئاسیا و ئەوروپا و ئەمریكا روودەدەن. ناتۆ ئەو دامەزاروەیەیە هەمیشە بۆچوونی ئەندامەكانی وەك یەك نەبووە، بەڵام لەبارەی دۆخی ئۆكرانیا بۆچوونی هەموویان وەك یەك بوو. چونكە قەیرانی ئۆكرانیا هەڕەشە كۆنەكانی بیرهێناینەوە، ناتۆ لەو بارەیەوە كارێكی باشی كرد و من پشتیوانی ئەوە دەكەم كە كردیان. پرسیارەكە ئێستا لەبارەی چۆنیەتی كۆتایهێنانی ئەو جەنگەیە؟ ئەگەر بمانەوێت روسیا نەبێتە سەنگەری پێشەوەی چین لە ئەوروپادا، دەبێ پێگەیەك بۆ ئۆكرانیا و بۆ روسیاش بدۆزینەوە.
جەنگی ساردی نێوان ئەمریكا و چین
دەربارەی دێوەزمەی جەنگی ساردیش كە باڵی بەسەر پەیوەندییەكانی نێوان چین و ئەمریكادا كێشاوە، كیسنجەر وتی:»ئێمە باس لە دوو دەوڵەت دەكەین كە توانایان هەیە هەژموونیان بەسەر جیهاندا بسەپێنن». لەبارەی ئەو پرسیارەی ئاخۆ دووەمین جەنگی ساردی نێوان «ئەمریكا و چین» لە یەكەم جەنگی ساردی نێوان ئەمریكا و یەكێتیی سۆڤیەت مەترسیدارترە؟ كیسنجەر وتی:»بەڵێ، چونكە ئەمریكا و چین ئەمڕۆ دوو هێزی ئابووری مەزنن و هەمان توانایان هەیە، ئەوە لەكاتێكدا لە جەنگی ساردی نێوان واشنتۆن و مۆسكۆدا دۆخەكە بەو شێوەیە نەبوو، ئێستا تەكنیكی وێرانكردن مەترسیدارترن، بەتایبەتی بەهۆی دەركەوتنی ئامێری زیرەكی دەستكرد و تەكنۆلۆژیاوە، هیچ گومانێكیشم نییە كە ئێستا ئەمریكا و چین ركابەری یەكترن، بەڵام ئەو پەڕی پابەندیی و هەوڵیان لەپێناو ئەوەدایە روبەڕوبوونەوەی كارەستبار لەنێوانیاندا روونەدات». هەروەها وتی:» ئەوەی زۆر نیگەرانم دەكات ئەوەیە كە بەرەو پیرەوە دەڕۆین، بەتایبەتی كە هەندێك وڵات دەیانەوێت ئەو ناكۆكییەی نێوان چین-ئەمریكا بقۆزنەوەو هەوڵدەدەن هاوكاریی ئابووریی و سەربازی لە ئەمریكا، یان لە چین، یانیش لەهەردووكیانەوە بەدەست بێنن، بۆیە ئێمە لە چاوەڕوانی زەمەنێكی زۆر سەختداین».
سەرچاوە: سایتی الرٶیة
