راپۆرتی / ئیدریس جەبار
عیراق و هەرێمی كوردستان بەهۆی پێگەی جوگرافیان لە ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و پەلكێشكردنە سیاسییە مێژوییەكانی ناوچەكە، لەنێو چەقی باهۆزی ئەو ململانێیەدان كە دەیان ساڵە بەردەوامە و بەشێوەی راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ كاریگەریی لەسەر دروستكردوون.
لەنێوەندی چڕبوونەوەی ململانێكان و قوڵبوونەوەی ناكۆكییەكان، هەندێك لە سیاسەتوان و چاودێران پێیانوایە عیراق و هەرێمی كوردستان، لەڕێی گرتنەبەری سیاسەتی بێلایەنی و دووركەوتنەوە لە لایەنگیری، دەتوانن خۆیان لەو كێشمەكێشە بپارێزن.
كێشەكانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست
فەرید ئەسەسەرد، نووسەر و سیاسەتمەدار، لەبارەی ململانێكانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست بە كوردستانی نوێ-ی راگەیاند: «ئەم كێشانەی ئێستا لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا هەن، كێشەی ئەمڕۆ نین، كەڵەكەبوونێكی زۆر گەورە هەیە لە كێشە چارەسەرنەكراوەكانی ناوچەكەدا، بۆیە كاریگەریی زۆر گەورەی لەسەر ئێستای ناوچەكە بەجێهێشتووە، كێشە هەیە تەمەنی بەرەو 100 ساڵ دەچێت، تائێستا چارەسەرنەكراوە، ئەم ناوچەیەش بۆ هەموو جیهان گرنگە، بەهۆی ئەمەوە بەرژەوەندییەكان هەمووی لێرە كۆبوونەتەوە، بەرژەوەندییەكانیش لەگەڵ یەكدا ناگونجێن، بۆیە ئەم كێشەیە دروستبووە، ئەوەی ئێستا لە ئارادایە بۆنموونە مەسەلەی فەلەستین، تەمەنی 100 ساڵ زیاترە، كێشەی حزبوڵڵا لە كاتی شەڕی عیراق- ئێران ئەم حزبە دروست بوو، پەیوەندیی بە هەلومەرجی ئەوكاتەوە هەبوو، هەروەها پەیوەندیی بە شێوەی دروستكردنی لوبنانەوە هەیە لەسەر دەستی فەرەنسا و پەیوەندیی بە ناكۆكی نێوان سوننە و شیعەوە هەیە كە ناكۆكییەكی مێژووییە».
ململانێكان و هەرێمی كوردستان
بە وتەی فەرید ئەسەسەرد: «ئەگەر بەو جۆرە سەیری كێشەكان بكەین، بەشێوەیەكی راستەوخۆ پەیوەندییان بە هەرێمی كوردستانەوە نییە، بەڵام هەرێمی كوردستان بەشێكە لە ناوچەكە، بەدڵنیاییەوە كاریگەریی تێدەكات، بەڵام كاریگەرییەكەی راستەوخۆ نییە، رەنگە لە رێگەی عیراقەوە بێت و رەنگە لە رێگەی ئێرانەوە بێت، رەنگە كێشەیەكی لەوە گەورەتر لە ناوچەكەدا دروستبكەن، پێدەچێت هەرێمی كوردستان لە یەكە سیاسییەكانی تر دوورتربێت لە كێشەكان، ئەویش بەو هۆیەی پەیوەندیی دۆستانەی لەگەڵ دروروبەری خۆی هەیە، پەیوەندییەكی باشی لەگەڵ لایەنە سیاسییەكانی ناوچەكە هەیە، جگە لەمەش هیچ بەرژەوەندییەكی لە پەرەپێدانی ململانێكاندا نییە و بەشداریش نییە تێیدا، لەبەر ئەوە، پێموایە هەرێمی كوردستان دووردەبێت لە مەترسییەكان، لەگەڵ ئەمەشدا دەبێت رەچاوی ئەوە بكەین كە پەرەسەندنی كێشەكان لە مەودای دوور، كاریگەریی لەسەر هەموو ناوچەكە بەجێدەهێڵێت، رەنگە لەرووی ئابووریی و رەنگە لایەنەكانی ترەوە بێت، بەو پێیەی ناوچەكە هەمووی وابەستەی یەكدییە».
هەموان دەیانەوێت عیراق تێوەنەگلێت
هەر لەو بارەیەوە، میسال ئالوسی، سەرۆكی حزبی ئومەی عیراقی، تایبەت بۆ كوردستانی نوێ وتی: «وەك راوبۆچوونی تایبەتی خۆم قسە ناكەم، بەڵكو لەو سۆنگەیەوە قسە دەكەم كە پەیوەندیی بە روانگەی ئەمریكا و بەریتانیا و وڵاتانی یەكێتیی ئەوروپا و وڵاتانی كەنداو و سعودیە و میسرەوە هەیە، هەموو ئەم وڵاتانە دەیانەوێت عیراق خۆی لە ململانێكان بەدووربگرێت و خۆی لەو كێشانە تێوەنەگلێنێت كە پەیوەندیان بەوەوە نییە، هەموان بە خەمخۆرییەوە دەیانەوێت عیراق بەدووربێت لە قاچاخچێتی ماددە هۆشبەرەكان و چەك و شۆردنەوەی پارە، دەیانەوێت حكومەتی عیراقی فیدراڵ خزمەت بە هاووڵاتیانی بكات، جگە لە میلیشیا چەكدار و ئەو سیاسەتوانانەی كە بەرژەوەندییان لە بەردەوامبوونی پشێوییەكاندا هەیە و سوود لەو ململانێیانەدا دەبینن كە لە ناوچەكەدا هەیە».
میسال ئالوسی دەڵێت: «عیراق بەرژەوەندیی لەوەدا نییە لەو گەمەیەدا بەشداریی بكات، عیراق لەوە گەورەترە، ئامرازێك بێت و لەو ململانێیانەدا بەكاربهێنرێت، عیراق گەل و بەرژەوەندی و ئایندە و چارەنووسی زۆر لەو گوزارشتانە گەورەترە كە لەمڕۆدا بۆ تێوەگلان لەژێر ناونیشانی جیاجیادا بەكاردەهێنرێن».
ئەركی حكومەتی عیراق
سەرۆكی حزبی ئومەی عیراقی پێیوایە: «ئەركی حكومەتی فیدراڵە خۆی بەدووربگرێت و وڵات بەدووربگرێت، لە مەتاهاتی تێوەگلان و گێژاوی هەرزەكارە سیاسییەكان و چەكی لەدەست دەرچوو، شەرم ناكەم كە دەڵێم، چەكی لەدەستدەرچوو، واتای باند و ماددە هۆشبەرەكان و بازرگانی شۆردنەوەی پارە و ساختەكاریی دەگەیەنێت، وشەكانی مقاوەمەی ئیسلامی و حەماس و جیهادیش، ئەو وشانەن كە بۆ بازرگانیپێكردن بەكاردەهێنرێن، هیوادارم و هەموو جیهانیش ئەوەی دەوێت كە عیراق بەدووربێت لەو ململانێیەی ئێستا هەیە، جگە لەو گروپ و كۆمەڵەی كە سوودیان لە تێوەگلانی عیراقدا هەیە».
