شێرکۆ بێکەس، چەپکەگوڵی بێستانی شیعر و ئازادیی دەق

پ.ی.د. لوقمان رەئوف


شێرکۆ یەکێكە لە شاعیرە نوێ و هاوچەرخەکان و ئەستێرەیەکە لە ئەستێرە درەوشاوەکانی مێژووی ئەدەبی کوردی، سەرەتاو دەستپێکی شیعرەکانی لەگەڵ نەوەی گۆران دەستپێدەکات  و دوای گۆران و  کۆتایی شەستەکان گەشە دەکات، پاشان لەکۆتایی حەفتاکان و دواتر وەک نەوەی دوای راپەڕین دەردەکەوێت، لەگەڵ ئەوەی سەرەتاکانی ئەم دەرکەوتنەی لەکۆتایی هەشتاکانەوە دەستپێدەکات، لە نەوەی یەکەم و دووەمدا زیاتر گرنگی بە جوانی و واقعی دەروونی لە ئەدەب و ژیاندا دراوە، دواتر بەلایەنی سیاسی و کۆمەڵایەتی و..تاد، بەمانایەکی تر شێرکۆ لە شیعری سادەوە چ لەڕووی مانا، یان بیرو گوزارشت....تاد دەستی پێکردووە، پاشان بزووتنەوەو شێوازە جیاوازەکانی گرتووەتەبەر و رۆڵی هەبووە لە دروستکردنی گۆڕانکاری لە شیعردا و بەهۆشیەوە خستیە قۆناغێکی نوێتر و رابەرایەتی کردنەوە، هەربۆیە کاتێك سەیری ناونیشانی شیعرەکانی دەکەین، چەندین دیاردەی جیاواز دەخوێنینەوە وەك (ململانێ و  تەحەدی، خۆشەویستی، نیشتمان، یاخبون،شیعر، پرسیار...تاد)
شێرکۆ و شوناسی شیعری
شێركۆ بێكەس(58) ساڵ تەمەنی بۆ نووسینی شیعر تەرخانکردووەو یەكەم شیعری بەناوی(كە تۆم ناسی - 1958) لە سلێمانی بەناوی خۆیەوە نووسیوەو خستویەتیە ناوی دیوانی(تریفەی هەڵبەست)ەوە، لەگەڵ ئەوەی پێشتر شیعری نووسیوە، بەڵام لەلایەك بەناوی جیاواز و لەلایەكی ترەوە نازانرێت لە كوێ بڵاویكردونەتەوە، بەڵام لە رۆژنامە و گۆڤارەكانی(ژین، هەتاو، رۆژی نوێ، نەورۆز)دا بوون، كەواتە ئەمە قۆناغی سەرەتا و دەسپێكی خۆتاقیكردنەوەی شێركۆ بێكەسە، دووەم شیعری بەناوی (دوو گۆرانی - 1959) و(ئەو - 1959)لە سلێمانی نووسیوەو لەهەمان دیواندا بڵاوكراونەتەوە.
لە ساڵی (1968)دا یەكەمین دیوانی خۆی بە ناوی(تریفەی هەڵبەست) بڵاوكردوەتەوە و خاوەنی 43بەرهەمە(شیعرو وەرگێڕان) لە كۆی ئەمانەش 2 رۆمانی وەرگێڕاوە(پیرەمێردو زەریا - 1982) لەگەڵ(ژن و دوو پیاو) و1چیرۆكێكی منداڵانی بەناوی(كوكوختییە بزێوەكە - 2003) هەیە، كەواتە شێركۆ خاوەنی40 دیوانی شیعری و شانۆنامە و دەقی واڵایە، لەكۆی ئەم بەرهەمانەش شێركۆ بێكەس توانیویەتی رەوتێكی نوێ‌ بۆخۆی دیاریی بكات، كە تەواو جیاوازە لە شاعیری سەردەمی خۆی، بەڵام بەپێی پۆلێنبەندی پڕۆژەی سەرلەنوێ لەچاپدانەوەی سەرجەم دیوانەكانی شێركۆ کە لە سوید و لە ساڵی(2009) چاپکراونەتەوە، جگە لەو سێ بەرهەمە، خاوەنی44 دیوانە شیعرە، ئەمەش واتە 4 بەرهەمی جیاوازی لەوانەی تر، كردونی بە دیوان، وەك دیوانەكانی( داڵ، رەنگاڵە، یاداشتی ماكەوێكی رەش، شایی شەهید). یەكەمین شیعری كورتی لە دیوانی(تریفەی هەڵبەست)دایە و یەكەمین شیعری درێژی شیعری( كۆچ)ە لە دیوانی  ( دوو سرودی كێوی)و یەكەمین دیوانی درێژیش دیوانی( داستانی هەڵۆی سوور)ە، لەهەمانكاتدا یەكەمین شیعری بەدیوانكراوە، واتە كردویەتی بەدیوانێك، ئەمەش لە دیوانی (دوو سرودی كێوی) جیادەكاتەوە، چونكە دیوانی(دوو سرودی كێوی) لە شیعری درێژی (كۆچ)و شیعری( برایمۆك و گۆرانی بەفرو منداڵیم) پێكهاتووە.
شێرکۆ بێکەس ئاماژە بەوە دەکات لە سەرەتادا لە بیریکاریدا لاواز بووە، بەڵام لە ئەدەبیات لێهاتوو بووەو سەرچاوەی ئەمەش هەریەکە لە(ژین) کە گیانی شیعر و  ئەدەبیاتی کوردی تیا دروستکردووە، پاشان گۆڤاری گەلاوێژ بەهۆی شاعیری نوێی وەك (گۆران، هەردی)خۆشەویستی شیعریان چەسپاندووە، ئەم کاریگەریەش لای شاعیر ئەوەندە رۆچووە، کە گۆران بکاتە سەرچاوەو مامۆستای خۆی، هەربۆیە کاتێك دەستدەکات بە نووسین لە ساڵی 1955 شیعرەکانی پیشانی گۆران داوەو ئەویش بە قەڵەمی رەساس بۆی راستکردۆتەوە، هەربۆیە شێرکۆش بەقەڵەمی رەساس شیعری دەنووسی، پێموایە ئەمەش هەر ئەنجامی کاریگەریی و خۆشەویستیەتی بووە بۆ گۆران، جگەلەمەش سێ شیعری بۆ گۆران نووسی، یەکەم  بەناوی( مامۆستام گۆران - 1962) و شیعری دووەم بەناوی( گۆران - 1967) بەیادی بیرەوەی چوار ساڵەی كۆچی گۆرانەوە نووسیویەتی، هەروەها شیعری (بیرت دەكەین) لە یادی گۆراندا كە لە كۆڕی (یەكێتی نوسەرانی كورد لە بەغدا) خوێنراوەتەوە، كەواتە لەم قۆناغەدا سێ شیعری بۆ گۆران نووسیوە، لەم بارەوە لە دیوانی لە گوڵەوە تا سوتوو(2004) دا دەڵێت:» کەژاوەی گریان لە گۆرانەوە نزیکم «، ئەگەرچی شیعری قۆناغی یەکەمی لەڕووی تەکنیکییەوە لاواز بوون، بەڵام  لەوێنە و زمانەوە بە پێچەوانەوە، شاعیر لە پێشەکی دیوانی(هەست و نەست2010 )دا دەڵێت: هەمان رێچکەی شیعرەکانی پێشووە»ئەو شیعرانەش کە لەکاتی شەڕدا بۆ هاوڕێ شەهیدەکانی نووسیوە لە رووی جوانکارییەوە لاواز بوون، چونکە دەڵێت:(قەسیدەم بەخوێنی شەهیدان رەنگدەکرد تاوەکو گیانی ئەوان بەرزبفڕێت)
شاعیر لە پێشەکی دیوانی(ئەسپێک لەپەڕەی گوڵاڵە 2012) دەڵێت: «ماوم و لە بازاڕی مەرگدا نیم، داواشی لێدەکەم نەیەت، چونکە زۆرشتم ماوەو بڕوام بە قەناعەت نییە و تینویەتیم نەشکاوە.»
بەم پێیەش بێت نەخۆشکەوتنەکەی  لەپڕبووە، چونکە لەدوای ئەم دیوانە ناوی دیوانەکەی نا(خێراکە مردن خەریکە بگات) پاشان کۆتا دیوانی کە نەیتوانی تەواوی بکات بەناوی ( یادەوەری پاسکیلێکی کەرکوکی)بوو.

شێرکۆ
ژن بە ئامڕاز و خاڵی دەستپێکی رزگاری کۆمەڵایەتی و سیاسی دەزانێت، چونکە ژن رابەر و سەرکردەی کۆمەڵایەتییە و بەبێ ژن میللەت ناتوانێت راستگۆ بێت

تایبەتمەندی شیعری شاعیر
شیعری شێرکۆ جیهانێکی فراوانە بۆ زۆربەی بوارەکانی ژیان، هەربۆیە شیعری کوردی بەگشتی  و شیعری نوێ و هاوچەرخ بەتایبەتی، خاوەن ئەستێرەو قۆناغێکی تایبەتمەندە، بەهۆی ئەو بابەت و شێواز و زمان و  ئەو کێش و بابەتانەی کە وروژاندونی و لەدەقەکانیدا پیادەیکردووە، هەربۆیە هەر یەکێك لەمانە فانۆسێکن هەر کە دەست دەدەیتە نووسین و توێژینەوە، رێگە و جوانییەکانت بۆ رووندەکەنەوە.
یەکێک لە تایبەتمەندییەکانی شیعری ئەم شاعیرە ئەوەیە، کە ناخ و بیرکردنەوەی ئێمەی بەخۆیەوە سەرقاڵکردووە، بەهۆی بابەتێك، دیمەنێك، رووداوێك کە پێشتر وا نەناسرا بوو، بابەتێك کە نەمان دیبوو، دڕندەیەك کە پێشتر نەوەی نوێ ئەو نا دادپەروەرییەی هەرگیز ئەزموون نەکردبوو، بەخوێنەرانی دەناسێنێت.
جگەلەمەش شتە باوەکانی ناو کۆمەڵگەی شکاند، بە شێوازێك ئامادەبوو قسە و هەرشتێك کە پێی بڵێن قبووڵبکات، تەنها لەپێناو شکاندنی ئەم تابۆیانە و جوانییەکانی لەناو بازنەی ناشیرینەدا و بە پێچەوانەوە دەیخستنەڕوو، بە بێ گوێدانە هیچ شتێك، هەروەها وەك هێڵکاری دڵ لەگەڵ بزاڤ و جوڵە و خواستی جەماوەردا بوو، چونکە شاعیری جەماوەر بوو، نەك چین، هی گەل بوو، نەك هی گروپ، بەهۆی شیعرەکانییەوە شەقامی کوردی، شۆڕشی کوردی لە رووبەرووبوونەوەو ستەم و کەمتەرخەمییەکاندا بوێر تر بوو، زمانی ئەوانەبوو کەنەیاندەتوانی بدوێن، هی ئەوانبوو کە نەیاندەتوانی زمان هەڵبێنن.
شێرکۆ هەژێنەری ئەو چەقبەستوییە بوو، کە لە هەست و دیدەکاندا هەبووە، شیعرەکانی رۆڵیان هەبووە لە دروستکردنی ویژدان و هەڵوێستی جەماوەر و بەرزکردنەوەی ئاستی هۆشیاریی و رووبەرووبوونەوەی ستەم، بۆیە کە سەیری شیعرەکانی دەکەین، یەك پارچە نیشتمان نەخشێنراوە، لەناونیشاندا رەهەندێکی نیشتمانی و پێشەنگی سەرکردەیی بەژن بەخشیوەو نیشتمان خۆشەویستیەکی باڵای لەخۆیدا هەڵگرتووە، لەم پێناوەشدا شیعری خۆشەویستی  نووسیوە، هەربۆیە ئەمانەی هێنا لەناو ستەم و سەرکوتکردندا کردنیە رووناکی و بوونیەتی پێبەخشین و کۆیلەیی شکاند.
یەکێکی تر لە تایبەتمەندییەکانی شیعری شێرکۆ دەستی داوەتە سەر بابەتێك ئیدی ژن، خەبات، راپەڕین، نیشتمان، ئەنفال....تاد زۆر بەوردی نەك وێستگە سەرەکییەکانی، بەڵکو سوچ و قوژبنەکانیشی بەوردی ناسیوەو بۆ هەر یەکێکیشیان کارێکی باشی نووسیووە.
ئەو شیعرانەش کە بۆ ئازادی دەینووسی، بەزمانێکی سادە نووسیوە، تاوەکو ببێتە گوزەرگەیەك هەمووان بە ئاسانی چێژ لەماناو مەبەستەکە وەربگرن و ببێتە هۆکارێك بۆ بەدەستهێنانی، چونکە شێرکۆ هەر لەسەرەتاوە خۆی پێشکەشی نیشتمانی کردبووە، بۆیە لەشۆڕشی ئەیلول و شۆڕشی نوێ لەشاخ بووەو لەپێناویشیدا گیراوەو ئاوارەی باشووری عیراق کراوە، بۆیە بەردەوام هەوڵیدەدا قارەمانیتییەکان بناسێنێت و قوربانییەکان بکاتە درامایەکی شیعریی و بەنەوەکانی بناسێنێت، ئەمەش لەوەوە بوو، کە هەورازو نشێوویەکان وایانکرد دژی هەموو ستەمەکان بێتەوە، هەر لەبەر ئەمەش دژی دابە خراپەکان وەستایەوەو خۆشەویستییەکەی لە قوتابخانەی نیشتمانەوە وەرگرت.
شێرکۆ هەوڵیداوە بە جیهانی کۆن و نوێدا بگەڕێت و بەراوردیان بکات و ئەوەی کۆنە و سوودی هەبێت بۆ بیرۆکە و بیرکردنەوە بهێنێتەوە ناو شیعر، تاوەکو ئەو جیهانەی دەیەوێت نوێی بکاتەوە و فۆڕمە جیاوازەکانی مرۆڤایەتی، کە گوزارشت لە ژیان و گوزەران و بوون...تاد بناسینیت.
جگەلەمەش کاتێك دەقێکی شێرکۆ دەخوێنیتەوە، هەست بەسەربەخۆییەك دەکەیت، بەوەی چەندین شتی تێدایە، نان، ئاو، ئازادی، خەبات... تاد، نیشتمان شانۆیەکی بەرفراوان و مرۆڤایەتییە و هەموو ئەوانەش کە باسیکردوون لەناونیشاندا هەن و باس لە ئازارەکانی دەکەن، بەهۆی ئەمەشەوە ژیانی خۆی بە شیعر، نیشتمان، شۆڕش بەخشی و وەك بایرۆن و لۆرکا، نیشتمان لای ئەمانە واتە ژیان و خۆشەویستی و مانەوە، نەك شەڕ و وێرانکاری.
ئەدەب  بەدیوێکیدا تۆمارکردنی رۆشنبیرییە، لەبەرئەوە بەرهەمەکە ئاستی، عەقڵی و بیری و رۆشنبیری سەردەمەکە دەخاتەڕوو، بۆیە شێرکۆ لەبەرهەمەکانیدا دەیوست روانینی کۆمەڵگەکەی و ئەو بارودۆخەی تێیدایە بیخاتەڕوو، بەمەش مەبەستی دەقەکانی بریتین لەو گۆڕانکاریی و ئاڵانگاریانەی، کە هەن و بەپێی بارودۆخ و رووداوەکان بیانخاتەڕوو، چونکە هەرگیز نووسەر، یان شاعیر ناتوانێت خاوەن روانین و بۆچونێکی جیهانی بێت، ئەگەر سەیری بۆچونی کۆمەڵگەکەی نەکات و خوێندنەوەی بۆ نەکات، شێرکۆ بەهەمان شێوەی گوڵدمان ئەدەب وەك چەمک گەلێك دەزانێت، کە هەڵگری هەمان مانایەو ڕەنگدانەوەی تێڕوانینی خۆیەتی بۆ جیهان و دەروروبەر.
شێرکۆ لەقۆناغی دووەمی شیعر نووسیندا هەوڵیداوە بە ریتم و شێوازی شیعریی خۆی بنووسێت، بۆیە هەوڵیداوە نوێکردنەوە لە بابەتەکاندا بکات، نەك لە شێوەی شیعریدا، بەڵکو بەپێی دەقەکان لەبابەتێکەوە چووە بۆ بابەتێکی تر، لەم پێناوەشدا شێرکۆ چەند گۆڕانکارییەکی بنچینەیی لە دەقەکانیدا دەکات وەك زمان، قاڵبی شیعری، وێنە...تاد، ئەم قۆناغەش وایکرد لە ڕێگەی زمانی وێنەگرتنێکی زۆر ڕوون و سادە و ئاسانەوە، ڕەنگدانەوەو کاریگەری لەسەر خەڵکی هەبێت.
لەگەڵ ئەمەشدا قۆناغی یەکەمی شیعر نووسینی شێرکۆ ئەگەر کەمێك جیاواز بێت، بەڵام درێژە پێدەری قۆناغەکانی پێشووە، بەڵام دواتر بەهۆی گۆڕانکاری، لە شوێن و چوون بۆ بەغدا و خوێندنگە و ئاستی رۆشنبیری و ...تاد و توانای گوزارشتکردن، وایکرد شیعری شێرکۆ بێکەس گۆڕانکارییەکی جدی بەسەر دابێت، بەشێوازێك لە گواستنەوە بچێت بۆ ئاماژەکان، ئەمەش زیاتر کاریگەری لەسەر دڵ و مێشکەکان هەیە و بەهێزتر و دەوڵەمەندتریشە لە گوزارشتی راستەوخۆ.
لەقۆناغی سێیەمیشدا جگە لەزمانەکەی، بە پەخشانکردنی شیعریش، یاخود دەقی واڵا دیوێکی تری داهێنەرەکانی شێرکۆ بێکەسە، وەك دیوانەکانی(دەربەندی پەپولە، ئێستا کچێک نیشتمانمە، گۆڕستانی چراکان،....تاد)  ئەم جۆرانەش لەوە زیاتر جێگەی خۆیان گرت، کە شێرکۆ توانی دیمەنەکان ( ئەنفال، خەبات، ژیان...) بەوردی و جیاوازی بخاتەڕوو، واتە بەشێوەیەکی روون و بەوشە گەلێك، کە رۆژانە خەڵکی بەکاریاندەهێنێت.
یەکێكی تر  لە خاسیەتەکانی شاعیر لەوەدایە کە شیعری بۆ ژن، بەرەنگاری، هەڵوێستەکان..تاد نووسیووە، لەگەڵ ئەمەشدا چەندین ژینگەی جیاوازی تێپەڕاندووە، شاخ، ئاوارەیی، دوورخستنەوە، تاراوگە، لەگەڵ ئەمانەشدا دەتوانم بڵێم ئەو بەربەستەی شکاند، کە لەنێوان شیعر و جەماوەردا هەبوو بەڕووبەروو، واتە گوێگرتن لە دەقەکان و کۆڕەکانی، چونکە نموونە و هاوشێوەی نەبووە، لەلایەك لەبەر هێزی شیعرەکان و دووانی لەگەڵ هەست و نەستی گوێگرەکان، لەلایەکی ترەوە دەنگ و ئاوازی خوێندنەوەی، ئەمە جگە لە خوێنەری دیوانەکان و بڵاوبوونەوەیان، لەم سۆنگەوە توانی رەخنەی خۆی بگەیەنێت و رۆڵی هەبێت، جگەلەمەش هەم غەزەلی جوانی پێشکەشکردووە.
یەکێکی تر لە تایبەتمەندییەکانی باسکردنە لە کەلەپور، بەوەی کەلەپور(تراث) بنامەیەکی سەرەکی بنچینەیی هەموو گەلێکە و بریتییە لە شوناسی گەلەکە و هۆکارێکە بۆ شانازییکردن بە شارستانیەتی ئێستا و ئایندەیەوە، بۆیە سەرچاوەی ئیلهام و پێگەو داهێنانەکانە، جگە لەمەش ناساندنی کارامەیی مرۆڤەکانە بەپێی قۆناغەکانیان، هەربۆیە لای شێرکۆ بایەخێکی گرنگی هەبووەو یەکێکە لە سەرچاوە دەوڵەمەندەکان، کە شاعیر هانای بۆ بردووە هەر لەکەسە بەناوبانگەکان، ئەدەبی، ئەفسانە، مێژوویی، سەرچاوەو پاشماوەی میللی.
بۆیە شێرکۆ بێکەس بە پێی ئەو مێژووەی کە لە شیعردا پێشکەشی کردووە و دیوانی لەدوای بەجێماوە، بووەتە خاوەنی قوتابخانە و رێبازێکی سەربەخۆ و رابەری شیعری نوێ و هاوچەرخی کوردی، بەمەش بووەتە ئەستێرەیەکی درەوشاوەی رابەرایەتی لە مێژووی شیعری کوردیدا.
زمانی شیعریی لە شیعرەکانی شاعیردا
لە راستیدا ئەزموونی شیعری لەسەر بنەمای ئەزموونی زمانەکەی دیارییدەکرێت، بەو پێیەی دەرخستەی توانایەکی تەکنیکی و ویژدانی و عەقڵی و دەروونی..تاد کەسەکە نیشاندەدات، چونکە ئەمانە لەسەر رادەی کرانەوە، یان تەقینەوەی توانا زمانیەکەوە دەردەکەون، بە مانایەکی تر زمانی شیعری بریتییە لە خودی شیعر و بوونیەتی شیعرەکە.
زمانی شیعری لای شێرکۆ بریتییە لە زمانی دڵ و ویژدان، واتە ئاوێنەی دەروون و عەقڵ و هەستە عەقڵی و دەروونییەکان ئاشکرا دەکات و لەگەڵ ویژدانی خوێنەر و گوێگرەکانیدا دەدوێت، کەواتە هەست و نەستەکانی شاعیر دەناسێنێت.
لەم سۆنگەیەوە فەرهەنگی شیعری شاعیر هەڵقوڵاوی رۆشنبیریی و ئەو ژینگەیەی کە تێیدا ژیاوەو گەورە بووە، لەسەرو هەمووشیانەوە فەرهەنگەکانی زمانی کوردی، ئەمەش لە رێگەی خوێندنەوەی شاعیرە بۆ فەرهەنگەکان و سەرچاوەی رۆشنبیرییەکەی و دواتر بەکارهێنانەوەو ئەرك پێبەخشیان لە شیعرەکانیدا.
شاعیر لە پێشەکی دیوانی(ئەسپێک لەپەڕەی گوڵاڵە) دەڵێت: «دەبێت زمان بگۆڕم»، ئەم زمان گۆڕینەش لە جۆری دیوانەکە و پەیامەکەوە سەرچاوەی گرتووە، بەوەی لەم دەقە واڵایانەدا هەم پەیام، هەم ئەرکی جیاوازی لەخۆگرتووە، ئەمەش لەئەنجامی کاریگەری ئەدۆنیسە کە دەڵێت:  (شیعر زمانی گوزارشت نییە، بەڵکو گۆڕانکاریە لەڕێگەی زمانی داهێنانەوە)، واتە شاعیرش لەم دیوانەدا ئەمە مەبەستە سەرەکییەکەی بووە.
شێرکۆ بێکەس بە گۆڕینی شوێن و ژینگەکەی، زمانی شیعریەکەش گۆڕانکاری بەسەردا هاتووە، بۆیە شیعرەکانی ئاستێکی باڵاتریان وەرگرتووە، بەتایبەتی لە دۆخی کورد و ئەو نەهامەتیانەی بەسەر کوردا هاتوون، بۆیە زمان لای شاعیر ئاوێنەی بارودۆخی کۆمەڵگەیە، جگەلەمەش گیانی شیعری نوێیە، چونکە زمانی ئاماژەو رەمز و نیشانە و بەپێی جۆری شیعرەکانی، ئەم زمانەش گۆڕانکاری بەسەردا دێت، بۆیە لەقۆناغی سێیەم دا زمانی شیعریی زمانێکی چڕە، لەگەڵ ئەمەشدا سنووری پێویستی گۆزارشتەکان تێدەپەڕێنێت و ئاوێنەی بارودۆخی گەل  و نەتەوەو خودی شێرکۆیە، بەهۆی ئەم کارنامەیەشەوە زمان رەگەزێکی گرنگی داڕشتنی دەقە، چونکە شیعر لەخودی خۆیدا دیاردەیەکی زمانییە، شوناسی داهێنانی شیعرە، چونکە شیعر( زمانە، بیر، مۆسیقا، داڕشتن، وێنە، خەیاڵ) و لەیەکتری دانابڕین، هەربۆیە جوناسان کلێر(زمانی مەجازی گەورەترین ئامرازی دەربڕینی شاعیرە)، لەراستیدا زمانی شیعریی زمانی ژیان و سحرییە و لەم بارەوە شیعریەت پێکدەهێنێت، بۆیە ئەوەی شێرکۆ لە زمانی شعریدا کردی، شۆڕشێکی زمانی و کۆمەڵایەتی بووە، چونکە دابوونەریتە کۆمەڵایەتییەکان بوونەتە دەستپێکی بەهێزو مرواری شیعرو زمانی شێرکۆ.

یەکێک لە تایبەتمەندییەکانی شیعری ئەم شاعیرە ئەوەیە، کە ناخ و بیرکردنەوەی ئێمەی بەخۆیەوە سەرقاڵکردووە، بەهۆی بابەتێك، دیمەنێك، رووداوێك کە پێشتر وا نەناسرا بوو، بابەتێك کە نەمان دیبوو، دڕندەیەك کە پێشتر نەوەی نوێ ئەو نا دادپەروەرییەی هەرگیز ئەزموون نەکردبوو، بەخوێنەرانی دەناسێنێت

وێنەی شیعریی لەشیعرەکانی شاعیردا
وێنەی شیعریی لای شاعیر یەکێکە لە پێکهاتە گرنگ و بەهێزەکانی دەقە شیعرییەکانی و چەمکی وێنەی شیعری لەسەر وێناو روانینی شاعیر بونیادنراوە، کە بۆ جیهانی بابەتی هەیەتی، لەگەڵ رۆڵی خەیاڵ لەداهێنانیدا، چونکە رەگەزێکی هوشیاری مرۆڤ پێکدەهێنێت، ئەمەش لە هەست و خەیاڵەوە سەرچاوە دەگرێت، هەربۆیە وێنە لە شیعردا کرۆکێکی جێگر و بەردەوامی شیعرەو بەپێی گۆڕان و بارودۆخەکە دەگۆڕێت و لەرێگەی لایەنە هونەریی و ئەدەبی و شیعری و چەمکەکانییەوە، بوونیەت و پێگە و رۆڵی خۆی دەگێڕێت، بۆیە لای شاعیر گرنگی زۆر بە چۆنیەتی نیشاندانەکەی دراوە، ئەگەر دیوانی( گۆڕستانی چراکان) بکەینە نموونە، زۆر بە ئاسانی ئەمە لای هەمووان دەردەکەوێت، چونکە توانیویەتی دیمەن و وێنەکان زۆر و وردترو بە هێزتر لەوانەی رووداوەکەیان دیوە بە خوێنەرەکەی نیشانبدات، بەشێوازێك بگاتە بەڵگە و دۆکۆمێنتی ستەمی تاوانی ئەنفال، لەلایەکی ترەوە داهێنان و بە توانایی شێرکۆ دەردەکەوێت، بەشێوازێک توانیوێتی لەسەر نەزانراوەکان زانراوەکان وەك ئەوەی نەزانراوە بناسێنێت و پیشانبدات، ئەمەش بەرجەستەکردنی پێکهاتە زمانییەکەی شاعیر نیشاندەدات لە کۆنتێکستی دەقدا، لەپێناو دروستکردنی وێنەیەك، کە لەگەڵ وێنای زمانەکەدا بێتەوە.
زمان لای شاعیر دەلالەتێكە وێنەی مانا دەکێشێت، بەمەش گوزارشت و هەستەکانی شیعر نیشاندەدات، هەربۆیە وێنەش گوزارشت لە هەست، یان هەڵوێست دەکات، لەبەرئەوە وێنە و زمان هەریەکەیان بە هاوکاری ئەوەی دی، شتێکی دی ئاشکرا دەکەن، لەبەرئەمەش دروستکردنی وێنەی هونەری لە شیعردا، لە رێگەی ئەزموونی خودی شاعیرەوە بەرهەم هاتووە.
لەم وێنە شیعریانەی شاعیردا خەیاڵ دیمەنەکانی واقع دەگرێ و سەرلەنوێ پێکیان دەهێنێتەوە، لەپێناو وێنەیەکی سەرنجڕاکێش، کە بریتییە لە وێنەی جیهانی شیعریی(جیاوازە لە وێنەی جیهانی واقیعی) تایبەتە بە شاعیر، کە تێکەڵەیەکە لە رەگەزی هەستی و دەروونی.
وێنە واتە بوونی شێوەیەک، بەڵام لەدەقدا وێنەی ماناییە، وێنەی بیر و داڕشتنە، بۆیە وێنە لە شیعری نوێدا وێنەیەکی بەهێزە، چونکە گوزارشت لە هەستە راستەقینەکانی شاعیر دەکات، هەرئەمەش دەگوازرێتەوە بۆ خوێنەر، بۆیە ئەو کاردانەوانەی دەبێت، بەمانایەکی تر وێنە هۆکارێکی بنچینەییە کە شاعیر ئەزموونی خۆی لەڕێگەیەوە ئاشکرا بکات.
وێنە بەشێوەیەکی گشتی بریتییە لەخودی هەست، بۆیە چەند جۆرێک لەخۆدەگرێت، وەک( وێنەی ئاماژە، زیاتر کاریگەری لەسەر دەروونەکان هەیە، چونکە فەزا و جیهانبینی بۆ خوێنەر دروست دەکات، وێنەی نوێ وێنەی زیندووە، لەم سۆنگەوە تایبەتمەندیی وێنەی شیعریی لای شاعیر بریتییە لە گواستنەوەی هەست و سۆز، چونکە سۆز بنیاتی دەنێت، هەروەها پێکهاتەیەکی زمانییە لەپێناو وێنەی مانایی و ئەقڵی و سۆزی.....تاد، بۆیە وێنە تەنها گوزارشت نییە لە شتەكە، بەڵكو خودی شتەكە خۆیەتی، وێنەی تەقلیدی نییە بەراوردی بكات، بەڵكو هەوڵی ئەوەی لە دوای واقیع و شتەكانەوەیە دەدات، لەم روانگەوە بریتییە لە رەنگدانەوەی توانست و داهێنان و بەرجەستەکەکردن و خستنەڕووی وێناو رووداوەکان لە قاڵبی شیعردا، کەواتە وێنە بۆ جوانی نییە، بەڵکو بۆ ناساندن و بیرکردنەوەیە.
شێرکۆ و نیشتمان
نیشتمان لای شێرکۆ لانکەی بوون و ئازادییە و لە کۆی دەقەکانیدا شێرکۆ باس لە پاراستن و بەرەنگاریی و خۆشەویستی..تاد  ئەم نیشتمانە دەکات، جگەلەمەش داوای گەڕانەوەی خۆشەویسیتی و دروستکردنی پەیوەندی رۆحی لەگەڵ نیشتمان و بیرەوەریە مرۆیەکاندا دەکات.
شێرکۆ دەیەوێت ئەوە بڵێ، پێویستە مامەڵەکان هەرچۆنێك بن دروست بن و لەپێناو ئامانجێکدابن، بەوەی مامەڵە لەگەڵ جەستە بکەین و دەروون لەبیربکەین، سەیری کتێب بکەین و نووسین و ماناکان فەرامۆش بکەین، شوشە ببینین، ئەوەی ناو شوشەکە فەرامۆش بکەین، ئەم هەنگاوەی شێرکۆ بەرەو ئاشتەوایی گشتی نیشتمان و رۆڵەکانیەتی، هەموو ئەمەش لەپێناو ئەوەدا کردوویەتی کە نیشتمان ببێتە لانکەی ئارامی و بەخشین بەرۆڵەکانی.
هەربۆیە نیشتمان بەشێکی دانەبڕاوە لە ژیان و بوون و شیعری شێرکۆ بێکەس دا، بۆیە لە هەر شوێنێک بووبێت، نیشتمان هێزی شیعری شاعیر بووە.
1 - شێرکۆ لەناو نیشتماندا
گوتار لای شێرکۆ لە ناونیشتماندا لە قۆناغی یەکەمدا بریتییە لە بەرجەستەکردنی رووداو و ململانێکان، کە هەم شێرکۆ، هەم گەلی کوردی باشووری تێدا دەژی، بە مانایەکی تر باسکردنە لە رووداوە ئازاربەخش و دڵتەزێنەکان کە بەسەر نیشتماندا هاتوون، بەڵام لە قۆناغی دووەمدا بریتییە لە هەڵسەنگاندنی نیشتمان و خراپبوونی بەهۆی کاراکتەرە سیاسییەکانەوە، بەڵام لەهەموو حاڵەتەکاندا نیشتمان پیرۆزی خۆی لەدەست نەداوەو هەمیشە لەسەروو هەموو شتەکانەوە دانراوە.
2 - شیرکۆ لە دەرەوەی نیشتمان
شاعیر لەم دەقانەدا هەم شێرکۆ، هەم خودەکەی،  بریتین لە دروستکردنی پەیوەندییەکی جەستەیی و مرۆیی لەگەڵ نیشتماندا، بەشێوازێك هەرشتێکی دەستەجەمعی مرۆڤی کوردی نیشاندەدات، کە هەم ئاوارەکراوە، هەم دوورخراوەتەوە، بۆیە نیشتمان کرۆکی دەق و بیری شاعیرە وەك دیوانە (دەربەندی پەپولە)
کاریگەربوونی شێرکۆ
هەر لە سەرەتای شیعر نووسینەوە، لەبەرئەوەی شێرکۆ لە کۆتایی ساڵانی  پەنجاکاندا لە بەغداد خوێندویەتی، بۆیە تێکەڵی رۆشنبیرە عیراقییەکان بووە لەوانە (عبدالوهاب بەیانی، فازل عەزاوی، یاسین نەسیر)، بەمەش چ راستەوخۆ، چ ناراستەوخۆ  کاریگەری لەسەر شاعیر دروستکردووەو زانینی زمانیش کارەکەی بۆ ئاسانترکردووە، بۆیە شاعیرێکی وەک (مەحمود دەروێش) لە شیعری (بەرەنگاری و رەمز، نیشتمان، ژن)دا بە پلەی یەکەم کاریگەری لەسەر هەبووە، پاشان (سمیح قاسم)، لەشیعری کورتیشدا (نزار قەبانی) و لە قەسیدەی درێژیشدا (سیاب، ئەدۆنیس)، لەقۆناغی دواتریشدا شاعیران و نووسەرانی ئەوروپی کاریگەرییان لەسەر هەبووەو ئەمەش بەئاشكرا لەناو دەقەکانیدا رەنگیداوەتەوە.

شێرکۆ 26 دیوانی شیعری کورتی بڵاوکردۆتەوە (کازیوە، فلاشباکەکان، ئاوێنە بچوکەکان.....تاد) قەسیدەی درێژیش 5 دانە، وەك (کۆچ ، ڕوبار، داڵ، بۆننامە، پیاوێ لەدارسێو)،دەقی واڵاش 13 دیوان

شێوازی شیعریی
شاعیر بەدرێژایی ماوەی شیعر نووسینی،  شیعرەکانی لەرووی شێوازەوە، چ نووسین، چ داڕشتن، واتە وەك قاڵبی شیعریی جیاوازەو بەشێوازێك، شێوازی تایبەت بەخۆی هەبووەو لەهەر شوێنێك ئەم شیعرە ببینێرێت بە شێوازەکەیدا دەزانرێت ئەمە شێوازی شیعری شێرکۆ بێکەسە.
 شێرکۆ 26 دیوانی شیعری کورتی بڵاوکردۆتەوە (کازیوە، فلاشباکەکان، ئاوێنە بچوکەکان.....تاد) قەسیدەی درێژیش 5 دانە، وەك (کۆچ، ڕوبار، داڵ، بۆننامە، پیاوێ لەدارسێو)،دەقی واڵاش 13 دیوان وەك (کاوەی ئاسنگەر، داستانی هەڵۆی سور، ئاسك، دەربەندی پەپولە، خاچ و مار، ڕەنگدان،  گۆڕستانی چراکان، سرودەبەردینەکان.......تاد)، لەناو ئەم دیوانەشدا شێوازی تایبەتمەند و داهێنەرانە، بەو مانایەی جیاوازە لەشێوازی شیعریی رابردووی خۆی بوونیان هەیە.
شیعر شێوازێکی تایبەتە لەداڕشتنەوەی بیر و ماناکان، لە پێناو وروژاندنی هەستەکان و دروستکردنی هەڵوێستێک لای خوێنەر، لەگرتنەبەری ئەم شێوازەش لەلایەک بۆ نیشاندانی تایبەتمەندییە، لەلایەکی تر بەتوانایی شاعیر.
ئەزموونی شیعری شێرکۆ بێکەس 
ئەزموونی شیعری شاعیر ئەزموونێکی دەوڵەمەندە، لەلایەک لەبەر زۆری دیوان و ساڵی خزمەتکردنی کە58 ساڵی تەمەنی بۆ شیعر نووسین تەرخانکردووە، بەهۆی ئەم مێژووەشەوە خاوەن ئەزمونێکی دەوڵەمەندی شیعریە، لەلایەکی تریشەوە داهێنانی ئەزموونی شیعری نوێ و جیاواز لەرابردوو، لەگەڵ ئەوەی قۆناغی یەکەمی شیعرەکانی ویژدانین، بەڵام دواتر ئەزموونی جیاوازی شیعری تاقیکردنەوە، بەشێوازێك توانی شێوازی نوێ و جۆری تر بهێنێتە ئاراوە، هەر لەدەقی کراوە، واڵا، رۆمانە شیعر، چیرۆكە شیعر، داستانە شیعر) ئەمەش ئەزموونێکی نوێ بوو، لەناو شیعری کوردیدا، ئەگەرچی پێشتر هەوڵی وەك دوو نامەکەی نالی و سالم، پاشان گۆران ئەم هەوڵەی داوەو لەدوو گەشتی (هەورامان لە قەرەداغ) دا، بەڵام شێرکۆ توانی زۆر لەمە زیاتر هەنگاو بنێت و بەشێوازی نوێ لەدەقدا بیسەلمێنێت، لەگەڵ ئەوەی رووبەڕووی هێرش و تیرۆرکردن بووەتەوە،  بەڵام بەبێ گوێدانە هیچ بەربەستێک شیعرە خۆشەویستی و عاشقیەکان، ژن، خەبات، خوێندنەوەی واقیع....تاد نووسیوە، ئەمەش ئەزمونێکی نوێ و جیاوازە لە رابردوو، هەروەها بەهۆی ئەم کارانەشەوە جیادەکرێتەوە و دەبێتەوە رابەری شیعری دوای گۆران، چونکە ئەم قۆناغە تەواو فراوان و ئاڵۆزو ئەزمونێکی کەسییە و لە ئەزموونی مرۆڤی نوێوە سەرچاوەی گرتووە.
ژن لە شیعری شێرکۆدا
سەبارەت بەژنیش شێرکۆ ژن بە ئامڕاز و خاڵی دەستپێکی رزگاری کۆمەڵایەتی و سیاسی دەزانێت، چونکە ژن رابەر و سەرکردەی کۆمەڵایەتییە و بەبێ ژن میللەت ناتوانێت راستگۆ بێت، بۆیە زۆر بوێرانە باس لەداب و نەریتەکان  دەکات و هێرشی توندیان دەکاتە سەر و رەخنەی لێگرتون، بەمەش توانی ویژدانی کۆمەڵایەتی بهەژێنێت.
ژن لای شێرکۆ بریتییە لە نیشتمان، خودی نیشتمانی جوگرافی نیوەی ئێمەیە، چونکە نیوەکەی تری بریتییە لە ژن، بەڵام لە دیوانی "ئێستا کچێك نیشتمانمە" بە هۆی هەڵەی حوکمڕانییکردن لە نیوەکەی تر، کە کۆنترۆڵی جوگرافییەکەیان کردووە، زویر دەبێت و هەموو نیشتمانی لای شاعیر بریتی دەبێت لە کچێک.
شێرکۆ لەساڵی(2007) دیوانی(ملوانکە)ی نووسی، کە یەکێکە لە دیوانە هەرە دیارەکانی شێرکۆ و تایبەتە بە ژن، لەگەڵ ئەوەی دەقێکی فۆرم جیاوازە، لەگەڵیشدا بووەتە هێزی ناساندی لەم بارەوە شاعیر دەڵیت:» دیوانی ملوانکە(کتێبی ژن)ەو ناوم ناوە دەقی واڵا، دەقی واڵا و کراوە چییە؟ ماڵێکە یەک بابەت و فۆرمی تیاناژی و ماڵی هەموانیشە»لەلایەک دەیەوێت دەقەکە وەک دەق بناسێنیت، لەلایەکی ترەوە بەم شێوازەی کۆی ئازار و مافخورانەکان کە لەلایەن کەسە جیاوازەکانەوە لێی دەکرێت بخاتەڕوو، ئەمەش لەپێناو هوشیارکردنەوەو گێڕانەوەی رۆڵی ژن وەک کارئەکتەرێکی سەرەکی نیشتمان.
شێرکۆ و شیعری سیاسی 
لە راستیدا شاعیر ئەندامێکی کۆمەڵگەکەی خۆیەتی، بۆیە ئەو رووداو و باردودۆخەی کە تێیدا دەژی، راستەوخۆ رەنگدانەوەی لەسەری دەبێت، چ بە شیعر یان بە هەڵواسین، بۆیە هەر لە قۆناغی یەکەمدا دیارترین رووداو کە رەنگدانەوەی هەبووبێت، رێکەوتننامەی جەزائیر بووە، کە بەعسییەکان لەگەڵ  ئێراندا لە دژی شۆڕشی کورد کردیان، چونکە پێشتر خودی شێرکۆ لە شۆڕشی ئەیلولدا بووە، ئەمەش هەژانێكی لای شاعیر دروستکردووە،  سەبارەت بە شیعری سیاسی، دوای مردنی بارزانیش شیعری بۆ نووسیوە، جگەلەمەش لە قۆناغی دواتریشدا شیعری بۆ شەهیدەکان، ستەمەکانی حزبی بەعس و کاولکاری و نەنگیەکانیان، خراپەکان، دڕندەیی...تاد نووسیووە، بێگومان ئەگەر لە دوای کۆچی مام جەلال زیندووبایە، چامەێکی مێژوویی و نموونەیی بۆ دەنووسی، بۆیە شێرکۆ لەم بوارەدا دووجۆر تێکۆشانی کردووە، تێکۆشانێك لە شاخ لە شۆڕشی ئەیلول و نوێدا بەشدارییکردووە، لەگەڵ تێکۆشانی قەڵەم لە ڕادیۆی هەردوو شۆڕش و دوای شۆڕشەکان لەسەر هەمان خەبات هەر بەردەوامبووە.
ئەمە جگە لە چەندین شیعری سیاسی کە هەم هەڵقوڵاوی خەباتی کورد و ناساندنی بیری سیاسی و ئامانجەکانە بووە، هەمیش نیشاندانی هەڵوێستی خودی شێرکۆو بەشداریکردنی لە کایە سیاسیەکەدا.
پەخشان لە شیعردا
 یەکێکی تر لە داهێنان و تایبەتمەندییەکانی شیعری شێرکۆ بێکەس، بەشیعرکردنی پەخشانە، بەوەی سودی لە پەخشان وەرگرتووە لە نوێکردنەوەی شیعردا، بە مانایەکی تر لەپێناو نوێکردنەوەی زمان و ئەزموونەکەیدا بەکارهێناوە، واتە نووسینی دەقی  پەخشانە شیعر، دیوێکی تری داهێنانی شێرکۆ و ئەزموونی شیعریی و قۆناغی نوێی شیعر نووسینێتی وەك دیوانەکانی (کورسی، ملوانکە، ئێستا کچێک نیشتمانمە...تاد)، هەربۆیە شیعری شێرکۆ بێکەس رێگەو هێمایەکی گرنگە لە  شیعری نوێی و هاوچەرخدا، لەبەر ئەمەش زۆربەی حاڵەکان و دەقەکان.. تاد بڕیووەو بەهۆشیەوە بایەخی زۆری پێدەدرێت.
گوتاری شیعری شاعیر
لە دوای گۆڕانکارییکردن لە شیعرەکانیدا، شاعیر راستەوخۆ شێوازی گوتاری لە دەقەکانیدا بەکارهێناوە و لەم پێناوەشدا هانای بۆ هێماو کارنامەی ئەفسانە و داستانەکان و چیرۆکە شیعرەکان بردووە، لە پێناو گوزارشتکردن لە ئەزموونە جیاوازەکان و گەیاندنی پەیامی کۆمەڵگە بەپێی قۆناغە جیاوازەکان، لەهەمووشی گرنگتر شێرکۆ سوربووە لەسەر ئەوەی هێماکان روون و ئاشکرابن، بەو مانایەی دووربکەوێتەوە لە ئاڵوزیێکی سەرلێشێواندن، شێرکۆ شاعیری نیشتمان و شۆڕش و بەرەنگاریی و گەلە، شیعرەکانیشی بۆ هەمووانە، ئیدی لەناو کوردستاندابن، یان دەرەوە، ئەمەش لەو روانگەوەیە شیعری ئاڵۆز خوێنەرو گوێگر هیچ جێژێکی لێ نابینێت، بۆیە نە ڕەمز نە هێما نابێت نا ئاشکراو ناڕوون بێت، بەمانایەکی تر بەزۆر بەهێماکردن نەبێت..
واتە شێرکۆ لە شیعرەکانیدا ئەگەرچی گوتارەکانی لە خوودەوە دەرچوون، بەڵام بریتیین لە گوتاری نەتەوەیەک بەرامبەر بەو ستەمەی کە بەدرێژایی رابردوو بەرامبەری کراوە و گوتارێکن وەک نەتەوەی بێ نیشتمان، نەتەوەیەک دەیەوێت بەئازادیی و سەربەستی بژین، دواجاریش گوتاری هیومانستی و پێکەوەیی گرتووەتەبەر.
تەوزیفکردنی دیالۆگ لە شیعرەکانی شاعیردا
یەکێك لە خاسیەت و تایبەتمەندییەکانی شیعری شێرکۆ بێکەس، تەوزیفکردنی دیالۆگە لە دیوانەکانیدا، پشکی شێریش لەم لایەنەدا بەر دیوانی (کورسی) دەکەوێت، چونکە تێیدا چەندین دەنگ دەست بەسەر پەیام و گوتاری دەقەکەدا دەگرن، لەبری یەك کەس، هەروەها بەشێکی زۆری شیعرەکانیش ئەزموونی مرۆیی نیشتمانین و لە ئەزمون و بارودۆخی کوردستانەوە هەڵقوڵاون، لەگەڵ ئەمەشدا زۆر بە رووداوە تراژیدییەکانەوە کاریگەرە، بۆیە لەساڵانی حەفتاکانەوە تەوزیفکردنی دیالۆگ و شێوازی دیالۆگی لە بەشێک لە دیمانەکانیدا، بوونەتە رێچکەیەکی جیاواز و پەیامیکی نوێ بۆ دەقی شیعریی، ئەم خاسیەتەش توانای شانۆیی شێرکۆ پیشاندەدەن، بۆیە ئەگەر شاعیر نەبوایە، دەبووە شانۆ نامەنوس، یان مێژوونوس.
پێشبینیکردن و خوێندنەوەی بارودۆخ
لای شاعیر پێشبینییەکان لەلایەك کاریگەری خەون و دونیابینییە بۆ ئایندەو شتە نادیارەکان، لەلایەکی تریشەوە خوێندنەوەیە بۆ بارودۆخەکان و ئاگاداربوون لە سیاسەت و ئاڵەنگاری و گۆڕانکارییەکان، دیارترین پێشبینی شاعیر لە 14/3/2003 شیعری (هەڵەبجە دەچێ بۆ بەغدا) دەنوسێ و لە9/4/2003 بەغدا دەگیری و هەڵەبجەییەکان چوون بۆ بەغدا، ئەمەش نیشانەی خوێندنەوەی وردی شاعیرە بۆ رووداوەکان و هەڵسەنگاندن و لێکدانەوەی سیاسەت و رووداوە جیهانییەکان و ئاگاداربوون لە ستراتیژیەتی سیاسی ناوچەکە نیشاندەدات.
هەموو ئەمانەش لەو روانگەوەیە شاعیریش پێیوایە نابێت شاعیر شیعر بۆ ئێستا بنوسێ، چونکە لەگەڵ ئێستادا دەبێتە مێژوو، بۆیە شاعیر هەم رابردوو زیندوودەکاتەوە هەم ئایندە نیشاندەدات، بۆیە هەمیشە لە شیعرەکانیدا زیندوویەتی و دیارییکردنی هێڵی ژیان دەبینرێت، ئەمەش لەو سۆنگەوەیە کە دەیەوێت شیعرەکان لەڕووی هیواو ئەرکەوە خۆیان بسەلمێنن.
ژیاننامە لە شیعری شاعیردا
باسکردن لە ژیان، ئیدی خودی بێت، یان کەسایەتییەکی دیار، یان شۆڕشگێڕ یان..تاد یەکێکە لە سیما دیاردەکان لە شیعری شێرکۆ بێکەسدا، ئەم باسکردنەش بە پێی کەسەکان و شێوازیان،  یان رێگەی نووسینیان دەگۆڕێت، چونکە خود بریتیە لە بزوێنەری سەرەکی و کرۆکی لەپرۆسەی داهێنانەکەدا.
لەڕاستیدا هونەری ژیاننامە نووسین لە شیعردا کارێکی ئاسان نییە، بەڵکو کارێکی گران و داهێنراویە، چونکە سەرکەوتن تێیدا لە توانای هەموو شاعیرێکدا نییە، بەو پێیەی کار لەسەر پلان و وێنەوە بونیادنان دەکات، لەگەڵ ئەمەشدا دەقێکی شیکارییە و رەنگدانەوەی واقیعە، بەو پێیەی شاعیر کاری لەسەر ئەوە کردووە، کە واقیع و رووداوەکان پیشانبدات، یان چاودێری قەیران و کاتە جیاوازەکان بکات، جگەلەمەش لە یادەوەری خۆیدا وەریاندەگەڕێتەوە و لەچوارچێوەی شیعردا وێنەیان دەکێشێت، یان دایاندەڕێژێتەوە، چ رابردوو یان داهاتوو، خەیاڵ و واقیع، بەمانایەکی تر بەشێک لە ژیاننامەکان لەرێگەی رۆڵیان و ئەو کارنامەیەیان کە هەیانبووە لە شیعردا دەنووسرێتەوە، بەمەش بەشێک لەو ژیاننامەیەی کە لە بایۆگرافیادا نییە،  کە لەناو دەقەکاندا بوونیان هەیە، دیارترین بەڵگەش دیوانی(کورسی)یە.

مام جەلال، ئەدۆنیس، شێرکۆ بێکەس