چین بە دۆست و هاوڕێی گەلی كورد دەزانێت

شارەزایەك، بارودۆخی چین لە بوارە جیاوازەكاندا بۆ کوردستانی نوێ رووندەكاتەوە

لەشكر حەمە ساڵح
پڕۆفیسۆر و شارەزایەكی چینی وردەكاریی گەشەكردن و پێشكەوتنی چین لە بوارە جیاوازەكاندا بۆ كوردستانی نوێ رووندەكاتەوە و بەشێوەیەكی ئاشكراش سیاسەتی وڵاتەكەی لەبارەی مەسەلەی كوردەوە دەخاتەڕوو.
شیوی چینگ قوە، لە ئاستێكی بەرزدا شارەزای زمانی عەرەبییە و چەندین كتێب و توێژینەوەی بەو زمانە بڵاوكردۆتەوە. پێشتر لە بوارەكانی دیپلۆماتی و كەلتووری و چەندین بواری تردا كاری كردووە. لە جیهانی ئیسلامی و عەرەبیدا خۆی بە (بەسام) ناساندووە و بەو ناوەوە بەشداریی دەیان كۆڕ و كۆبوونەوەی كردووە، لە وڵاتانی میسر و ئیمارات و باڵیۆزخانەی وڵاتەكەی لە سوریا كاری كردووە، ئێستا پلەی زانستیی پڕۆفیسۆرە لە زانكۆی توێژینەوە بیانییەكان لە شاری بەیجینگ.

چین لە روانگەی سیاسەتی دیفاكتۆوە مامەڵە لەگەڵ مەسەلەی كورد دەكات لە هەر چوار پارچەی كوردستان، بەڵام مامەڵەكردنەكەی هەم دۆستانە و هەمیش وریایانەیە

كاروانی چاكسازی و گەشەپێدان
بەسام بۆ نێردراوی كوردستانی نوێ بۆ چین دوا و بە وردی لەبارەی كاروانی چاكسازی و گەشەپێدانی ئەو وڵاتەوە قسەی كرد، ئەو پێیوایە ئەو كاروانەی زیاتر لە 40 ساڵە لە چین دەستیپێكردووە گۆڕانكاریی گەورەی لە ناوخۆی وڵاتەكەدا و لەسەر ئاستی جیهانیش هێناوەتە ئاراوە، یەكێكە لە نهێنییە گەورەكانی ئەو پێشكەوتنەش بۆ داماڵینی پیرۆزی لە سیمبول و كەسایەتی و شوێن و رووداوەكان دەگەڕێنێتەوە. 
بەتایبەتی لە چۆنێتی مامەڵەكردن لەگەڵ سەركردەی مێژوویی چینی نوێ، ماو تسی تۆنگ و رووداو و پێشهاتەكان، وێستگە و خاڵەكانی وەرچەخانی مێژووی ئەو وڵاتە كە پێشتر زۆر بە پیرۆزی و لە دەرەوەی رەخنە و هەڵسەنگاندن و توێژینەوە تەماشا دەكران. تەنانەت پیرۆزییان لە دەق و بۆچوون و تێزە سۆسیالستی و ماركسییەكانیش وەرگرتەوە، چین بڕیاری دا سوود لە بۆچوون و هێڵە گشتییەكان وەربگرێت نەك هەموو تێزەكان لەسەر خۆی جێبەجێ بكات.
ئەو پڕۆفیسۆرە دەڵێت، زۆر گرنگە چین بایەخ بە پەیوەندی و ئاڵۆگۆڕی كەلتووری و ئابووری و گفتوگۆی سیاسی و هەمەلایەنە بدات لەگەڵ دەوروبەر و ناوچە و هەرێمە گرنگەكانی جیهان، لە ناویشیاندا خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، دەستپێشخەریی (پشتێنە و رێگە) كە بە رێگای ئاوریشمیی نوێ دەناسرێتەوە، هەنگاوێكی دروستی چینە بۆ تێكەڵاوبوونی زیاتر لە ئاست و بوارە جۆراوجۆرەكاندا، چونكە ئەو دەستپێشخەرییە تەنها پڕۆژەیەكی ئابووری نییە بۆ هەناردەكردنی كاڵای چینی، بەڵكو قووڵتر و فراوانترە و دەكرێت لە زۆر بواری تردا بە هەنگاوی گەورە و دروست دابنرێت.

لە سەروو پێشبینییەكانەوە
پڕۆفیسۆر شیوی چینگ قوە تەنها لە رووە گشتییەكەوە تەماشای پێشكەوتنی وڵاتەكەی ناكات، هەروەك تەنها لە رووە كەلتوورییەكەش رانامێنێت.. بەڵكو بەهۆی خوێندنی لە زانكۆی قاهیرە و پاشان كاركردنی لە باڵیۆزخانەی وڵاتەكەی لە دیمەشق، وێنەیەكی فراوانتری خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و جیهانی عەرەبی و ئیسلامی دەبینێت تەنانەت بە مەسەلە سیاسییەكانی وەك مەسەلەی كوردیشەوە.
لە سەروو پێشبینییەكانەوە شارەزای مەسەلەی كورد و سیاسەتی وڵاتەكەی بوو، دەیزانی بەیجینگ چۆن لە مەسەلەی كورد دەڕوانێت و چۆنیش مامەڵەی لەگەڵدا دەكات و پێویستیشە چی بكات! بەسام پێیوایە چین لە روانگەی سیاسەتی دیفاكتۆوە مامەڵە لەگەڵ مەسەلەی كورد دەكات لە هەر چوار پارچەی كوردستان ... بەڵام مامەڵەكردنەكەی هەم دۆستانە و هەمیش وریایانەیە.
بەسام چین بە دۆست و هاوڕێی گەلی كورد دەزانێت، ئاگاداری مەسەلە مێژوویی و فراوانەكەیەتی و لە چەند ساڵی رابردووشدا لەسەر ئاستی جۆراوجۆر پەرەی بە پەیوەندی و لێكتێگەیشتنەكانی داوە لەگەڵ باشووری كوردستان یان هەرێمی كوردستان، هەر لە كردنەوەی كونسوڵخانە لە هەرێم تا دەگاتە پەرەپێدانی پەیوەندیی ئابووری و بازرگانی و تەنانەت قووڵكردنەوەی بۆ ئاستی كەلتووری و رۆشنبیری.
پڕۆفیسۆر شیوی چینگ قوە دڵنیایی دا و پێشبینی خۆی بۆ داهاتووی پەیوەندیی گەلی كورد بە گشتی و هەرێمی كوردستان بە تایبەتی خستەڕوو كە پەیوەندییەكان تۆكمەتر و قووڵتر دەبنەوە بەو جۆر و ئاستەی لە خزمەت و بەرژەوەندیی هەردوولادا بێت، واتە پەیوەندییەكی هاوسەنگ و لەسەر بنەمای ئاڵوگۆڕكردن بێت.


چین و سیاسەتی وەچەخستنەوە
بەسام گەڕایەوە سەر باسی دیوی ناوەوەی گەشەكردن و هەستانەوەی وڵاتەكەی، ئەو وتی، بەهۆی سیاسەتی وەچەخستنەوەوە، كۆی دانیشتوانی چین نزیكەی 300 ملیۆن كەس كەمترە لەوەی دەبوو ببێت، واتە بەهۆی ئەو بەرنامەیەوە، گەشەكردنی دانیشتوان رێكخراوە بەبێ ئەوەی كاریگەریی لەسەر توانا و لێوەشاوەیی وڵاتەكە و هێزی كار و ئایندەوە هەبێت، ئێستا چین 1.4 ملیار كەسە، ئەگەر ئەو بەرنامەیە نەبوایە؛ دەبووە 1.7 ملیار كە ئەوەش ئاستی گەشەكردن و كوالیتی ژیان و ژینگەی سنووردار دەكرد، بەڵام ئەم بەرنامەیە گشتگیر نییە، بەڵكو بەپێی هەرێم و ناوچەكان جیاوازی هەیە لە سیاسەتی وەچەخستنەوەدا بەتایبەتی لە ناوچە دوورەدەستەكان، یان ئەوانەی دەرفەتی گەشەكردن و فراوانبوونی زیاتریان هەیە و ئیدارەی هەرێمەكان بەهێزتر دەكات و لە خزمەتی بەرنامەی (كۆتایی هێنان بە هەژاری) دا دەبێت.
پڕۆفیسۆر شیوی چینگ قوە وتی، ئەوەی لە چین روودەدات گەشەكردن و پێشكەوتنێكی گشتگیر و هەمەلایەنەیە و هەموان لێی سوودمەند دەبن. هەژارەكان دەروویەكیان بەڕوودا دەكرێتەوە، سنوور بۆ بە بیابان بوون دادەنرێت، باری ئابووری گەشە دەكات، كڕین و پارەدانی ئەلكترۆنی گەشەی كردووە و خەریكە دەگاتە 100 %. هەروەك جێگەی سەرنجیشە ئێستا تاوان و دزیكردن بۆ ئاستی سفر دابەزیووە و دەرۆزەكردن كۆتایی هاتووە، لە ناوچە هەژارەكان پڕۆژەی ئابووری و بووژانەوەی كشتوكاڵی هەیە.


كرۆكی گەشەكردنی چین
لە وەڵامی دوایین پرسیارێدا، شیوی چینگ قوە باسی كرۆكی گەشەكردنی چینی كرد و وتی، باشترین وەڵام بۆ پرسیاری ئاڕاستەی فیكری و فەلسەفیی چین لە نێوان سۆسیالیزم و رێگەكانی تردا وەڵامی بیرمەندێكی كۆنی چینە كە لە سەرەتای ساڵانی هەشتاكانی سەدەی رابردوودا بە پەیامنێری میدیایەكی خۆرئاوایی وتبوو. چین رێگەیەكی تایبەت بەخۆی دەدۆزێتەوە و پابەندی هیچ تێز و تیۆرێكی دیاریكراو نابێت.، بەڵكو هەموو شتێك لەگەڵ خۆی و لەپێناوی بەرژەوەندیی خۆیدا دەگونجێنێت، گرنگی سەقامگیری و گەشەكردنە.
بەشێكی تری وەڵامەكەی بەسام پێشتر لە وتارێكدا لە بەیجینگەوە ئاماژەم پێكرد بەتایبەتی كاتێك وتی، گرنگ نییە پشیلەكە رەشە یان سپی، بەڵكو گرنگ ئەوەیە راوی مشك بكات!.