سازدانی: نەرمین عوسمان محەمەد
رۆژی 25 تشرینی دووەمی ئەمساڵ 25 ساڵ تێپەڕ دەبێت بەسەر راگەیاندنی رۆژی جیهانیی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژیی دژی ژنان، هەربۆیە لەمساڵدا نەتەوە یەکگرتووەکان بڕیاری راگەیاندنی هەڵمەتێکی دا بە بەرز کردنەوەی دروشمی (لە هەر 10 خولەکێکدا ژنێک دەکوژرێت) و بڵاوکردنەوەی (هاشتاگی # بەبێ بەهانە) لەسەر تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان وەک ئاماژەیەک بۆ بەردەوامبوونی توندوتیژییەکان بەرامبەر بە ژنان، بەبێ هیچ بیانوویەک، هاوکات تێیدا داوا لە رێکخراوەکانی ژنان دەکەن لە جیهاندا، بەشدار بن لەو بۆنەیە و لە بڵاوکردنەوەی ئەو دروشمەدا.
لە کوردستانیش ساڵانە هاوشێوەی وڵاتانی جیهان بۆ ماوەی 16 رۆژ و تا بەرواری 10 ی کانوونی یەکەم ئەو یادە دەکرێتەوە، بە بە شداریی چەندین رێکخراوی ژنان و کەسایەتی و چالاکوانانی ژنان، بۆیە لێرەدا دەپرسین ئایا دۆخی توندوتیژی دژی ژنان ئێستا لە کوردستان چۆنە؟ هەروەها ئەوەی تا ئێستا نەکراوە بۆ راگرتنی ئەو توندوتیژیانە چییە و پێویستە چی بکرێت؟
هانا شوان بۆ کوردستانی نوێ :
لە هەرێمی کوردستان یەکێک لە دیاردە زەقەکانی توندوتیژیی دژی ژنان، نەبوونی داتای وردە، سەبارەت بە جۆر و رادەی توندوتیژییەکانی بەرامبەر بە ژنان و کچان دەکرێن
لەو بارەیەوە رۆژنامەنووس و چالاکوانی مافەکانی ژنان هانا شوان تایبەت بۆ لاپەڕەی ژنان وتی: لە ئێستای هەرێمی کوردستاندا یەکێک لە دیاردە زەقەکانی توندوتیژیی دژی ژنان ئاستەنگی شاردنەوە یاخود نەبوونی ئامار و داتای وردە سەبارەت بە جۆر و رادەی توندوتیژییەکانی بەرامبەر بە ژنان و کچان دەکرێن، نابێت ئەوەشمان لە یادبچێت رێژەیەکی بەرزی ژنان و کچانی قوربانیمان هەیە لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکاندا، کە بە جۆر و شێوازی جیاواز هێرشیان دەکرێتە سەر تا دەگاتە ئەوەی هەندێکجار دەگاتە هەڕەشە و ناوزڕاندیان پێدەکرێت، جاریش هەیە دەترسێندرێن بەوەی ئەگەر وێنە یاخود بەڵگەیەکیان هەبێت لای کەسێک بڵاوبکرێتەوە، ئەمەش وەک خۆتان دەزانن بارودۆخێکی نائاسایی بۆ قوربانییەکە دەخوڵقێنێت، بۆیە زۆرجار خۆسووتاندن، خۆ کوشتن، یاخود هەڵهاتن لە خێزانی لێ دەکەوێتەوە، جۆرێکی دیکە لە توندوتیژی باو ئێستا ناوزڕاندنی ژنانی چالاکوانە لە سۆشیاڵ میدیادا، بە مەبەستی دوورخستنەوەی ئەو ژنانەیە لە کارکردن، لەو مەودا بچووکەی رەخساندویانە بۆ زیاتر هاوکاریکردنی ژنان، هاوکات جۆرێکی دیکە لە توندوتیژیی بریتییە لە نایەکسانی لە دەرفەتەکاندا، مەبەستم لە هەلی کارکردنە، هەروەها ئەو توندوتیژییانەی لە چوارچێوەی کاردا رووبەڕووی ژنان دەبێتەوە، لەم سەردەمەدا جۆری کارکردنی ژنان گۆڕدراوە، بۆیە ئەگەر ئێمە ئامارێکی ورد بۆ کارکردنی ژنان لە سلێمانی و دەورووبەری وەربگرین، وەک پارێزگا، دەبینین کارکردنی ژنان ئاستەنگێکی زۆری لەبەردەمدایە، هەلەکانی کارکردنیش ئەوەندە کەمن کچانێکمان هەن دەرچووی زانکۆن، بەڵام لە دایەنگەکاندا بە 200 هەزار یاخود بە 220 هەزار دینار کار دەکەن، لە سەعات 7 ی بەیانییەوە تا 5 ی ئێوارە.
هەندێک پێشنیار
هانا شوان سەبارەت بەوەی چی بکرێت بۆ زیاتر بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژیی دژی ژنان وتی: هەندێک پێشنیار بۆ ئەو مەبەستە دەخەمە روو لەوانە:
1- یاسایەکی گونجاو، کەسانی تایبەتمەند و تێگەیشتوو لە بارە هەستیارەکەی ئێستای کوردستان، ئامادەی بکەن، وەک پڕۆژە یاسایەک پێشکەشی خولی نوێی پەرلەمانی بکەن و ئیشی لەسەر بکرێت، بە مەبەستی رێکخستنەوەی بەکارهێنانی ئەلیکترۆنی کە تێیدا هەموو ئەو ناهەقییانەی بەرامبەر بە ژنان دەکرێت بەبێ جیاوازیی هەمووی رابگیرێت.
2- رێکخستنەوەی ئەو یاسای کارە کە لە پەنجاکانەوە کاری پێدەکرێت، بۆ پاراستنی کرێی کار و هەلی کارکردن و هەڵسوکەوت و توندوتیژیی نەکردن بەرامبەر ژنانی کرێکار.
د. پاڤێ جەمیل بۆ کوردستانی نوێ :
رێژەی توندوتیژیی لەگەڵ پرسی ژندا، گرێدراوە بە هۆکاری ئەوەی نادادپەروەری هەیە لە پێدانی ماف و ئەرک و پێداویستییەکانی تایبەت بە ژنان
نەبووە بە پرسی گشتی
هەر لەو بارەیەوە د. پاڤێ جەمیل مامۆستای زانکۆ و چالاکوانی ژنان تایبەت بۆ لاپەڕەی ژنان وتی: پرسی ژن پرسێکی جیهانییە، تایبەت نییە بە هەرێمێک و بە ناوچەیەک، هەرێمی کوردستانیش وەک هەموو جێگەیەکی دیکە بە حوکمی ئەوەی هێشتا تێگەیشتن لە پرسی ژن نەبووە بە پرسی گشتی و پرسی ژن لە هزری پیاوان و تەنانەت بەشێک لە ژنانیشدا بابەتێکی لاوەکییە، وادەزانرێت ئەگەر بێت و مافی ژنان بدرێت یاخود توندوتیژیی لەسەر ژنان هەڵبگیرێت بە هەموو جۆرەکانییەوە، ئەمە جۆرێکە لە لادان لە کۆمەڵگە و دابونەریت و بەهاکان، بۆیە تێگەیشتن لە پرسی ژن هێشتا نەگەیشتووەتە ترۆپکی تێگەیشتنە راستەقینەکە، بە جۆرێک پرسی ژن هێشتا بەردەوامیی هەیە، بەوەی رێژەی توندوتیژیی بەداخەوە لەگەڵ پرسی ژندا گرێدراوە بە هۆکاری ئەوەی نا دادپەروەریی هەیە لە پێدانی ماف و ئەرک و پێداویستییەکانی تایبەت بە ژناندا، بۆیە لە هەرێمی کوردستانیش پرسی ژن بە داخەوە لە رووی توندوتیژییەوە دەبینین هەر وەک چۆن لە پێشوودا هەبووە لە ئێستاشدا بە حوکمی ئاڵۆزیی ژیان و ئەو گۆڕانکارییانەی لە ژیانی رۆژانەی تاکەکاندا دروست دەبێت، بابەتی توندوتیژیش لەگەڵیدا سەرهەڵدەدات، چونکە هێشتا ئێمە لە رووی هزرییەوە تێنەگەیشتووین لە بابەتەکان، چۆن مافی خۆی بدەینێ، بۆیە بێگومان لە ئەدای کاری تایبەت بە ژنان و مامەڵەکردن لە گەڵیاندا پرسی توندوتیژیش تێکەڵ دەبێتەوە، ئەوە لە رووی دیاردەکەوە. لە روویەکی دیکەوە ئەگەر من بڵێم داتایەک هەبێت لە بەردەستمدا تا بڵێم دیاردەکە لە هەڵکشاندن یاخود داکشاندندایە ناتوانم، چونکە پێویستە رێژەیەک و داتایەکمان لە بەردەستدا بێت، کە پێدەچێت ئەو جۆرە داتایانە لە بەڕێوەبەرایەتییەکانی توندوتیژیی یاخود توێژینەوەیەک هەبێت ئەوەمان پێ بڵێت بۆ بەراوردکارییەک لە نێوان ئەوەی بتوانین بڵێین بە رەهایی لە هەڵکشاندن یاخود لە داکشاندایە، بەڵام دەتوانم بڵێم بابەتەکە هەیە و بەردەوامیشە.
هاوکات د. پاڤێ وتی: دەمەوێت لێرەدا باس لە جۆرێک لە توندوتیژیی بکەم کە ئەویش توندوتیژییە لە سایەی سۆشیال میدیادا، سۆشیال میدیا خۆی بۆ خۆی ئەپێکە زۆرجار تاکەکان لە پشتەوەی خۆیان دەشارنەوە، چونکە لەوێدا ئەو دەرفەتە هەیە کە بەناوی خۆت و وێنەی خۆتەوە داخڵ نەبیت، ئینجا مرۆڤیش خۆی لە رووی سایکۆلۆژییەوە مرۆڤێکی توندوتیژە زۆرجار کە بزانێت فلتەر و چاودێرێک نییە بە سەریەوە، نەستی زاڵ دەبێت بۆئەوەی ئەو توندوتیژییانەی لە نەستیدا خەفەکراون بێنە دەرەوە، بۆیە بە ئاسانی توندوتیژییەکانی دەگەیەنێت بە لایەنی بەرامبەر، سۆشیاڵ میدیاش ئەم لایەنەی فراوانتر کردووە، بەو واتایەی ئەو کەسەی لەناوخۆیدا سروشتی توندوتیژیی خەفەکراوی هەبێت، باشتر دەتوانێت ئەم لایەنە بێنێتە دەرەوە، بۆیە توندوتیژییەکانیش بە هۆکاری زۆری خەفەکردن و چەپاندنی سێکسی و دەروونییەکان لە کۆمەڵگەکەماندا لە سۆشیال میدیادا ئەم لایەنە زیاتر سەر هەڵدەداتەوە و توندوتیژییەکانیش زیاتر بەرامبەر بە رەگەزی مێ دەکرێن.
هۆشیارکردنەوەی کۆمەڵگە
د. پاڤێ سەبارەت بە وەی چی بکرێت بۆ رێگریکردن لە توندوتیژییەکان بەرامبەر بە ژنان وتی: پێویستە پەنا ببرێتە بەر یاساکانی خراپ بەکارهێنانی ئامێرەکانی پەیوەندیکردن کە ئەمە زۆر گرنگە و هۆشیارکردنەوە سەبارەت بەو یاسایانە، بە تایبەتی لە رێگەی میدیاوە، چونکە میدیا دەتوانێت رۆڵی هۆشیارکردنەوەی کۆمەڵگە بگێڕێت، بۆ نموونە لەوانەیە خەڵکانێک هەبن نەزانن کە یاسایەک هەیە بۆ کەسی هەراسانکراو، بۆیە زۆر گرنگە میدیا و لایەنە پەیوەندیدارەکان بەردەوام بن لە هەڵمەتەکانی هۆشیارکردنەوە و رۆشنبیرکردنی خەڵک و تێیان بگەیەنن ئەگەر دۆخێکی لەم شێوە هەبێت سزای یاسایی هەیە و بەو شێوازە رێگری لێ دەکرێت، لەوەی ئەو ئەپانە یاخود تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بە خراپ بەکاربهێنرێت بە مەبەستی توندوتیژیی بۆ لایەنی بەرامبەر.
