حەیدەر عەبدوڵڵا
لە سەردەمی ئومەویەكاندا ئەدەبی هەجوو گه‌شتۆتە چڵەپۆپە، شاعیرە هەرە مەزنەكانی ئەو قۆناغە بە شیعر یەكتریان داشۆریووە. بەخۆنازین و پێداهەڵدان و هەجووی یەكتر، لە سیما هەرە دیارەكانی شیعری ئەوسا بووە.
جەریر و فەرەزدەق و ئەختەل، بە سێكوچكەی هەجووی ئەو سەردەمە هەژمار كراون. هەرچی قسەی ناشیرین و ناشیاو هەیە بە یەكتریان گوتووە، بەڵام ئه‌مه لە چوارچێوەی رەوانبێژی و ئه‌ده‌بێكی باڵای ئه‌وسادا بووە. كێبڕكێ و ململانێ بووه لەسەر ئەوەی كێ دەتوانێ جوانترین قەسیدە بنووسێت و بەرانبەرەكەی به چۆكدا بدات. جەریر لە شیعرێكدا فەرەزدەق بە «خبیث الثری» ناو دەبات. جنێو بەو خۆڵەیش دەدات كە جەستەی فەرەزدەقی لێ شێلدراوە. ئەمەیش لە زمانی رەوانبێژیدا پێی دەڵێن: «استعارة مكنیة».
جەریر وەک ئاگر، هەم دەیتوانی گەرمت بکاتەوە و هەم ده‌یتوانی بتسووتێنێت، هەم رقی لێت بوو، هەمیش خۆشیده‌ویستی، هەموو شتێکی وەک خۆی دەبینی، بێ ئەوەی هەوڵی شاردنەوەی راستییەکان بدات
جەریر هەجووی هەشتا شاعیری هاوچاخی كردووە، تەنیا فەرەزدەق و ئەختەل بە روویدا هەڵشاخیون و وەڵامیان داوەتەوە.
جەریر و فەرەزدەق ماوەی چل ساڵ هەجووی یەكتریان كردووە. خەڵكەكە پێیان وابووه دوژمنی بابەكوشتەی یەكترن و بە خوێنی یەكتر تینوون، وەلێ راستییەكەی ئەوان لە دەرەوەی شیعر هاوڕێ و هاودەمی یەكتر بوون، باشترین شایەتیش بۆ ئەمە، دوای ئەوەی فەرەزدەق دەمرێت، جەریر زۆر غەمبار و دڵتەنگ دەبێت، بە جوانترین شیعر دەیلاوێنێتەوە:
لعمري لقد أشجى تميماً وهدها
على نكبات الدهر موت الفرزدق
عشية راحوا للفراق بنعشه
إلى جدثٍ في هوة الأرض معمقِ
لقد غادروا في اللحد من كان ينتمي
إلى كل نجم في السماء محلقِ
جەریر قەسیدەیەكی درێژی بۆ فەرەزدەق نووسیوە و كارێكی وای پێ كردووە، با بە دەواری شڕی نەكردبێت، لێرەدا تەنیا بڕێك لە واتای شیعرەكان دادەنێین. جەریر روو لە فەرەزدەق دەكات و پێی دەڵێت: «تۆ بە شانوباڵی خۆتدا هەڵدەدەیت، گوایە لە ئاسمان (بیت العز) جێگەت گرتووە، ئاگات لێ نییە جەریر چۆن خاكی دەتووران كردوویت و ئێستا ریسواترین ماڵ هی تۆیە. نەك هەر ئەوە، بەڵكو ماڵی تۆ ئێستە جێگەی ئاسنگەرە، دووكەڵ قانگیداوە و كەس حەز ناكات سەری بەسەردا بگریت.»
لێرەدا پێویستە ئاماژە بەوە بدەین پێشتر عەرەب بە چاوی سووك تەماشای پیشەی ئاسنگەری و دارتاشییان كردووە، پێیان وابووە ئەمانە كاری كۆیلە و ژێردەستەكانن، هەربۆیە جەریر بەم چەشنە فەرەزدەق دادەشۆرێت.لە شوێنێكی دیكەیش، پەلاماری فەرەزدەق دەدات و پێی دەڵێـت: بە هۆزە گەوجەكەت بڵێ، ئەگەر ئێمە عەقڵ و ماریفەتی هەموویان كۆبكەینەوە، سەنگی تۆزقاڵێكیشیان نابێت.
رۆژێك پیاوێك دێتە دیوانی عەبدولمەلیكی كوڕی مەڕوان، قەسیدەیەكی پێدا هەڵدەدات، جەریر و فەرەزدەق و ئەختەلیش دانیشتوون، بەڵام ئەو هیچ كامیان ناناسێت. عەبدولمەلیك لێی دەپرسێت پێم بڵێ: باڵاترین شیعری هەجوو لە ئیسلامدا گوترابێت چییە؟ پیاوەكە دەڵێت: شیعرێكی جەریرە:
فغضِّ الطرفَ إنَّك من نُمير
فلا كعبًا بلغتَ ولا كلابا
سەری ڕیسوایی و شەرمەزاریت شۆڕ بكە خۆ تۆ لە هۆزی نومیریت، سەر بە تیرەی كەعب و كیلابە نیت. عەبدولمەلیك ئافەرینی كرد و گوتی: ئەی باشە پێم ناڵێیت باڵاترین بەیتی پێداهەڵدان هی كێیە و چییە؟ گوتی: بەیتێكی جەریرە:
ألستم خيرَ من ركب المطايا
وأندى العالمين بطونَ راح
ئێوە باشترین سوارچاكی زەمانەن و كەس ركابەرایەتیتان ناكات، لە هەموو خەڵكی دنیا دەستكراوە و بەخشندەترن.
خەلیفە دیسان ئافەرینی لێ كرد و پێی گوت: ئەی جوانترین شیعر عەرەبی نێو ئیسلام گوتبێتی چییە؟ كابرا گوتی: ئەمەیش هەر جەریر گوتوویەتی:
إنَّ العيون التي في طرفها حور
قتلتنا ثم لم يحيين قتلانا
یار بە هەردوو چاوی (حەورا)ی فیراقی رەشیان لەبەر بڕیم، تازە ویساڵ و فیراق دادم نادات. وشەی (حور) لێرەدا یانی چاوی یار سپێنەكەی زۆر سپی بووە و رەشێنەكەشی زۆر رەش بووە، ئەمەیش بەهۆی شۆخوشەنگییەوە بووە. جەریر چاوەكانی یار بە شمشێر دەچوێنێت، كە ئەویان كوشتووە و ئیتر ئومێدی زیندووبوونەوەی نەماوە.
ئەم شاعیرە لە رێگەی شیعرەکانییەوە وەڵامی ئەم پرسیارانە دەداتەوە، بەڵام وەڵامەکانی هەمیشە روون و ئاشکرا نین. هەندێکجار وەک ئەوە وایە، كه خۆیشی لە وەڵامەکان دڵنیا نەبێت. ئەو تەنها هەوڵدەدات راستییەکان وەک خۆیان دەربخات، بێ ئەوەی هەوڵی شاردنەوەی هیچ شتێک بدات.
جەریر شاعیرێکی گەورە بوو، چونکە توانی لە رێگەی وشەکانەوە کاریگەریی لەسەر کۆمەڵگەی خۆی دروست بکات و ناوی خۆی لە مێژوودا بە نەمریی بهێڵێتەوە. ئەو وەک ئاگر، هەم دەیتوانی گەرمت بکاتەوە و هەم ده‌یتوانی بتسووتێنێت، هەم رقی لێت بوو، هەمیش خۆشیده‌ویستی، هەموو شتێکی وەک خۆی دەبینی، بێ ئەوەی هەوڵی شاردنەوەی راستییەکان بدات.
