تاهیری یاروەیسی، هونەرمەندێکی نەتەوەخواز

سامان یاروەیس

سێتار و تەنبور، دوو ئامێری كەلتوریی و خوازراو و مێژوویی ناوچەی داڵاهۆن، ئەو ناوچەیەی بە پایتەختی تەنبوری جیهان دادەنرێت و لەمێژوودا چەندین مامۆستا و نەوازندەی بەتوانا و خاوەن بەرهەمی رەسەنی هەبووە. ئێستاشی لەگەڵدا بێت، ساڵانە چەندین خوێندكاری بەتوانا و خاوەن بەهرە لەو ناوچەیەدا هەڵدەكەون، بەتایبەت (یارسانەكان) رۆڵی بەرچاویان هەیە و بەئامێرێكی سوننەتیی خۆیانی دادەنێن.
 تاهیری یاروەیسیی، ناوێكی دیار و خاوەن ئەزموونێكی لەبیرنەچووە، بەدەم ئاواز و مەقامەكانییەوە ناوی بەتەواوی جیهانی مۆسیقای سوننەتییدا بڵاوبووەتەوە.

تاهیری یاروەیسی، گەڕیدەیەكی بێوچان بوو بۆ كۆكردنەوەی ئاوازی كۆن و وتنەوەیان و ژەنینیان، بۆئەوەی لە تیاچوون بیانپارێزێت، لە ژیانیدا زیاتر لە 700 ئاوازی كۆنی كوردی  سەبارەت بە مەقام و  تەنبور كۆكردووەتەوە

لە داڵاهۆ دەنگیدایەوە
تاهیری یاروەیسی، ساڵی 1940 لە ناوچەی گاوارەی  داڵاهۆی سەربە پارێزگای كرماشان لە رۆژهەڵاتی كوردستان لەدایكبووە، ئەهلی حەقە، واتە یارسانە و لە خانەوادەیەكی تەواو هونەرخواز و هونەردۆست لەدایكبووە، لەتەمەنی 10 ساڵییەوە دەستی بەفێربوونی ئامێری سێتار و تەنبور كردووە، بەتایبەتی ئاوازەكانی مەقامی ئەم ئامێرە كە زۆرترینیان سەربە خودی ناوچەی زادگایەتییە،  یەكەم مامۆستاشی جەنگیزی فەرمانی بووە، بەڵام كاریگەرترین مامۆستای (سەید وەلی حسەینی) بووە، كە یەكێك بووە لە ژەنیارە ناوازەكانی سەردەمی خۆی. دواتر چووەتە لای (لالۆ بیرخان) و ئەزموونی باشی لەویش وەرگرتووە، بەڵام دروستكردنی ئامێری تەنبور لە(جەنگیزی فەرمانی)یەوە فێربووە، كە ئەوكات مامۆستایەكی بەناوبانگ بووە و لەچەندین شوێنی ئێراندا خوێندكاری هەبووە، بەتایبەت لە تاران و كرماشان و گۆران و كرمان و قەسری شیرین.
خەمخۆری هونەری نەتەوەیەك
لە جیهانی هونەری سوننەتیی بەتایبەت مۆسیقادا، مانەوەی بەرهەم و ئاواز و دیكۆمێنت، گرنگییەکی تایبەت بە خۆی هەیە. تێپەڕاندنی ئەزموونی ئەو هەموو مامۆستا و ژەنیارە مێژووییانەی ناوچەكانی دڵاهۆ و سەحەنە و بەشداریی کردنی لە چەندین خولی بەناوبانگی  ئامێری تەنبور و سێتاردا، بێگومان مامۆستایەكی وەكو تاهیری یاروەیسی لێدەكەوێتەوە، كە رێچكەی (بەناوبانگترین مامۆستاكانی ئەهلی حەق)ی هەڵگرت و بەجیهاندا بڵاویكردەوە. لەتەواوی گفتوگۆ و دیدارەكان و ئاوازەكان و گەڕان و بەسەركردنەوەكان و كۆنسێرتەكانیدا، جەختی لە مۆسیقای سوننەتیی كوردی ناوچەكانی داڵاهۆ دەكردەوە، وەك نەتەوەخوازێك تێگەیشتبوو لە خەمی نەتەوە و میللەتێكی بێ وڵات، هەر زوو ئاوازەكانی وەك خەمی نەتەوەیەك بە رۆحی هەر مرۆڤێكی هونەردۆست و هونەرمەندا بڵاوبۆوە،   ناو و ناوبانگیشی گەیشتە تەواوی جیهان.
پاراستنی ئاواز و مەقامی كوردی
تاهیری یاروەیسی، گەڕیدەیەكی بێوچان بوو بۆ كۆكردنەوەی ئاوازی كۆن و وتنەوەیان و ژەنینیان، بۆئەوەی لە لە تیاچوون بیانپارێزێت، لە ژیانیدا زیاتر لە 700 ئاوازی كۆنی كوردی  سەبارەت بە مەقام و  تەنبور كۆكردوەتەوە. چەندین گوند و كەسایەتی لە رۆژهەڵاتی كوردستان و لە ناوچەكانی گۆران و كرماشان و چەندین ناوچەی تردا بەسەر كردوەتەوە، جگە لەوەی وانەی مۆسقای بەگەنجان وتووە، هاوكات هانیداون جیهانی مۆسیقا بكەنە هەوێنی ژیانی خۆیان، چونکە مۆسیقا هونەری هەستە و مرۆڤ و دەروونی مرۆڤ  ئارام دەكاتەوە.
گەڕان بە جیهاندا
تاهیری یاروەیسی، هەر زوو هونەرەكەی بووەتە جێگەی سەرنج و لە چەندین شاری گەورەی جیهاندا بەتایبەت لە بەرلینی ئەڵمانیا و بەشی زۆری شارەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان، بەتایبەت كرماشان و قەسری شیرین، هەروەها تاران و كرمان  و لە دەیان شار و وڵاتی تر كۆنسێرتی کردووە و ئاوازەكانی وتووەتەوە، بەتایبەتی مەقامی ئەڵوەن و مەجنونی و هیجران و سەدان ئاوازی تر.
سیمبولی خەباتی گەلێك
زۆر بابەت ناسنامەی گەلێك پیشاندەدەن، رەنگە مۆسیقا و هونەر یەكێك بێت لەو بوارانەی نموونەی كەلتوری رەسەنی میللەتێك دەخاتەڕوو، تاهیری یاروەیسی یەكێكە لەو هونەرمەندانەی زۆر خەمخۆرانە مۆسیقای ناوچەكەی نەك هەر پاراستووە بەڵكو بەجیهانیشی كردوە، وایكردوە لەتەواوی جیهانەوە مامۆستای زانكۆ و میوزیكزانی گەورە روو لەگوند و شارەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان بكەن، بۆئەوەی لەبارەی مۆسیقای رەسەنی كوردییەوە بزانن و بنووسن. بۆیە مامۆستا تاهیری یاروەیسی سیمبولی رەنج و جوانناسی گەلێكە و دەكرێت هەمیشە قسەی لەبارەوە بكرێت و ناوی لەناواندا بەزیندوویی وەك چۆن خۆی بەزیندووی رایگرتووە، بمێنێتەوە.
رەنجكێشێكی عاشق
عەلی ئەكبەری مورادی، كە ئەویش یەكێكە لە هونەرمەند و ژەنیارە بەناوبانگەكانی كرماشان و ناوێكی دیاری هەیە و لە چەندین شاری بەناوبانگی جیهاندا كۆنسێرت و گۆرانی وتووە، لەبارەی تاهیری یاروەیسی -یەوە دەڵێت: عیشق و رەنج كە هەردووكیان لەم پیاوە میهرەبان و بە بەزەییەدا گەیشتبووە كامڵبوون. خۆشەویستی بۆ مۆسیقا و كەلتور و دەنگی تەنبور، هەر لە ساڵانی یەكەمی ژیانی هونەرییەوە وایلێكرد ببێتە شاگردی ئەم دەنگە.
 شوێنی لەدایكبوونی ئەو، لانكەی یەكێك لە ناوەندە گرنگەكانی ئامێرەكانی تەنبور و پاراستنی نەریتە كۆنەكانییەتی. هەبوونی مامۆستا دیار و گەورەكانی وەك (سەید وەلی حسێنی؛ سەید مەحمود عەلەوی و كاكی عەمرەد حەمیدی و مامۆستا جەنگیز فەرمانی)، دیارییەك بوو كە چارەنووس پێی بەخشی.
بەهرەی سروشتی
مورادی، درێژە بەستایش و تێڕوانینەكانی خۆی لەبارەی یاروەیسی- یەوە دەدات و دەڵێت: «خۆشەویستی و بەهرەی سروشتیی وای لێكرد دروێنەی زۆر لە ئەزموونی زانستی ئەم مامۆستا گەورانە بچنێتەوە. بەختێكی تری مامۆستا تاهیر دەنگە خۆشەكەیەتی كە نیعمەتێك بوو لەلایەن خوداوە، دەنگێك كە پێدەچوو تایبەت بێت بە تەنبور و نەریتەكانی. هەموو ئەم هۆكارانە وای لێكرد وەستایەكی بێ هاوتا بێت، كەسێك كە ئامێر و تۆنەكەی لە دڵ و رۆحی تەنبورەوە سەری هەڵدابێت»
میراتگری رێڕەوێك
«دەكرێ مامۆستا تاهیری یاروەیسی بە میراتگری هونەرمەندە كۆنەكانی تەنبور هەژمار بكرێت و لەم رووەوە هەرچی لە توانایدا بوو هەوڵیدا و زانستی خۆی بۆ خوێندكارەكانی گواستەوە. كەسێك نەبوو هیچ شتێكی لە كەس بشارێتەوە، بەڵکو هەموو شتێك كە دەیزانی بەبێ جیاوازیی پێشکەش بە ئارەزوومەندانی تەنبوری دەكردن.»
مامۆستا میهرەبانەكە
تاهیری یاروەیسی، میهرەبان و قسەخۆش و رووخۆش و دوور لە خۆبەزڵزانین شێوازی ژیانی بوو، هەر بۆیە لە تەمەنی هەشتا ساڵیدا هیچ كەسێك هەستی بە خراپیی نەدەكرد و خۆیشی هەستی بە خراپیی هیچ كەسێك نەدەكرد. بێ داواكاریی بوو، بەبێ هیچ چاوەڕوانییەك هەمووانی خۆشدەویست.
مورادی، سەبارەت بە دواستەكانی ژیانی ئەم هونەرمەندە دەڵێت: 
«بەڵام ژیان هەرگیز رووخسارێكی میهرەبانی بۆ مامۆستا تاهیر نیشان نەدا. هەرچەندە چاوەڕوانی زۆری لە ژیان نەدەكرد، بەڵام مافی ژیانی زۆر لەوە زیاتر بوو. ژیانێكی شەریف و بێگەرد، لە ماڵێكی زەلیلدا لەگەڵ ژنێك دەژیا بەكردەوە توانای جووڵەی زیاتر لە چل ساڵ بوو لەدەستدابوو. خەمی سەردەم تەنانەت بۆ ساتێكیش نەیدەتوانی ئەو زەردەخەنە میهرەبانە لێوی ببات. هەمیشە بە رەزامەندی خودا رازی بوو، وەك دەروێش دەژیا و وەك دەروێشێکیش مرد.