کاریگەریى رۆمان لەسەر پاراستنى زمان

گوڵاڵە ساڵح مراد



زمان لە تەنها ئامرازێکی پەیوەندیکردن زیاترە، نوێنەرایەتیی شوناسی کەلتوریی و کەسی مرۆڤەکان دەکات. زمان رۆڵێکی جەوهەریی دەگێڕێت لە گواستنەوەی مێژوو و نەریت و بەها و بیروباوەڕەکاندا، هەروەها ئامرازێکی گرنگە بۆ دەربڕینی بیرکردنەوە و هەستەکان. لە جیهانی هاوچەرخدا کە گەشەسەندنی تەکنۆلۆژی تا بێت خێراتر دەبێت و دیاردەی جیهانگیری زیاتر دەبێت، زمانە ناوخۆییەکان رووبەڕووی تەحەدای گەورە دەبنەوە، واتە لەبەردەم مەترسی لەناوچوون یان پەراوێزخستندا دەبن. لەم چوارچێوەیەدا پاراستنی زمانی دایک دەبێتە هەنگاوێکی چارەنووسساز و ئەركی سەرشانی هەر تاكێكی كۆمەڵگەیە رۆڵى هەبێت لە پاراستنیدا. لەم نێوەندەدا ئەدەبیات بە گشتى و ئەدەبیاتى گێڕانەوە و شیعر بەتایبەتى رۆڵى گەورەیان دەبێت، چونکە بناغەى هەر زمانێک پەیوەستە بەو دەقە زیندووانەی پێى دەنووسرێت. زمان تەنیا ئامرازێک نییە بۆ پەیوەندییەکی سادە لە نێوان مرۆڤەکاندا، بەڵکو توخمێکە رەنگدانەوەی کەلتور و میراتە. هەروەها ئەو ئامرازەیە کە لە رێگەیەوە زانین لە نێوان نەوەکاندا دەگوازرێتەوە. کەواتە لەدەستدانی زمانێکی دیاریکراو، بە واتای لەدەستدانی بەشێکی زۆر لە یادەوەریی مێژوویی و کەلتوریی گروپێکی مرۆڤایەتی، دێت. زمانێک بەهۆی چەند هۆکارێکەوە لەناو دەچێت: لەوانە سەرکوتکردنی سیاسی، ئاوارەیی، یان زاڵبوونی زمانەکانی دیکەی وەک ئینگلیزی یان فەرەنسی، لەگەڵ هۆکارگەلێکى تر، کە بە راستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ کاریگەرییان لەسەر پووکانەوە یان بەهێزبوونى زمانێک دەبێت. لەبەرامبەردا هۆکارگەلى تر هەن، کاریگەرییان لەسەر زیندووهێشتنەوەى زمان دەبێت. 
لەم چوارچێوەیەدا گرنگیی ئەدەب لە پاراستنی زمانە ناوخۆییەکاندا زیاتر دەبێت. ئەدەب کە (شیعر، چیرۆک، رۆمان، پەخشان، یادەوەرى و شانۆنامە) لەخۆدەگرێت، بەشێکى زیندووى کۆمەڵگەن و هۆکارێکن بۆ پاراستنى زمان و بۆ پێشکەشکردنى هونەرى نەتەوەیەک. لە رێگەی ئەدەبەوە، بیرۆکەکان دەگۆڕدرێن بۆ وشە و ئەو بەها کەلتورییانەی بناغەی زمان پێکدەهێنن، بەهێزتر دەکرێن. هەر لێرەشەوە ئەدەب بە یەکێک لە گەورەترین ئامرازەکانی پاراستنی زمانی دایک دادەنرێت.
زمانی کوردی یەکێکە لە زمانە هیندۆ ئەوروپییەکان، لەلایەن کوردەوە بەکاردەهێنرێت کە بەسەر چوار وڵاتی سەرەکی (تورکیا، ئێران، عیراق و سوریا)دا دابەشبوون. زمانی کوردی بە کۆمەڵێک زاراوە تایبەتمەندە، دیارترینیان بریتین لە (کرمانجی، سۆرانی و زازاکی). زمانی کوردی سەرەڕای هەمەچەشنیی زمانەوانی، چەندین تایبەتمەندیی هاوبەشی هەیە کە دەیکاتە شوناسێکی کەلتوریی هاوبەش بۆ گەلی کورد، بەڵام ئەم زمانە وەک زۆرێک لە زمانی کەمینەکان رووبەڕووی ئاڵەنگارى گەورە دەبێتەوە. بەرکەوتەی زۆرێک لە گوشارە سیاسی و کەلتورییەکان بووە و بەردەوامیشە، بۆ نموونە لە تورکیا، زمانی کوردی بۆ ماوەیەکی زۆر قەدەغە کرا و سیاسەتی "ئاسمیلە"ی کەلتوریی بەسەر کورددا سەپێنرا، بە ئامانجی کەمکردنەوەی بەکارهێنانی لە ژیانی رۆژانەدا، بەڵام گەلی کورد بە پاراستنی زمانەکەی لە ئەدەبیاتی باو و بەتایبەتی شیعر و رۆماندا بەرەنگاریی ئەو هەوڵانە بووەتەوە.
لە دەیان ساڵی رابردوودا هەوڵی گەورە لە لایەن نووسەران و رۆشنبیرانی کوردەوە بۆ پاراستنی زمانی کوردی سەریهەڵداوە. سەرەڕای ئاستەنگە بەردەوامەکان، ئەدەبی کوردی یەکێکە لە توخمە جەوهەرییەکانی پاراستنی زمانی دایک و بەڵگەنامەکردنی مێژوو و کەلتوری گەلی کورد، نووسینى چەندین دەقى زیندوو لە شیعر و رۆمان و چیرۆک و... هتد، هەوڵى جدیی بوون بۆ بەرنگاربوونەوەى ئەو هەوڵانەى کار لەسەر پووکانەوەى زمانەکە دەکەن. 
رۆمان، وەک تەواوکاریى فەرهەنگ بۆ پاراستنى زمان
 فەرهەنگ ئامرازێکی سەرەکییە بۆ پاراستنی زمان، بەو پێیەی یارمەتیدەرە لە تۆمارکردنی وشەسازیی و روونکردنەوەی مانای وشەکان. فەرهەنگ لێرەدا وەک گەنجینەیەک دەردەکەوێت بۆ پاراستنى سامانی زمان، بەڵام فەرهەنگ بە تەنیا ناتوانێت زمانەکە بە تەواوی بپارێزێت، چونکە پێویستی بە ئامرازێکی دەربڕینی نەرمتر هەیە. لێرەدا گرنگیی ئەدەب و بەتایبەتی رۆمان لەم چوارچێوەیەدا دێتە ئاراوە.
رۆمان یەکێکە لەو ژانرە ئەدەبییانەی نوێنەرایەتیی ئاوێنەیەکی کەلتور و واقیعی گەلان دەکات. نووسەران لە رێگەی رۆمانەوە دەتوانن وردەکارییەکانی ژیانی رۆژانە و رووداوە کۆمەڵایەتی و سیاسییەکان و پەیوەندییە مرۆییەکان تۆماربکەن. ئەم ژانرە رێگە بە بەکارهێنانی زمان دەدات لە چوارچێوەیەکی ئاڵۆزدا، ئەمەش یارمەتیدەرە بۆ دەوڵەمەندکردنی وشەسازی و پەرەپێدانی شێوازی نووسین.
رۆمانی کوردی بە خستنەڕووی زمانی کوردی بەشێوەیەکی مۆدێرن و نوێبووەوە یارمەتیدەرە بۆ پاراستنی زمانی کوردی، بەو پێیەی لە رێگەی دەقی ئەدەبییەوە ئەزموونی کۆمەڵگەی کوردی دەگەیەنێت. جگە لەوەش ئەو نووسەرە کوردانەی بە زمانی کوردی دەنووسن، بەشدارن لە دروستکردنی زاراوەی نوێ و پێداچوونەوە بە یاساکانی رێزمانیی و زیندووکردنەوەی ئەو وشانەی رەنگە کۆن بن یان جێهێڵراو بن، لە رێگەى رۆمانەوە وشە پەراوێزخراوەکان دێنەوە بەرباس، وشە پەنهان و شاراوە و تۆز لەسەر نیشتووەکان دێنەوە ناو یارییەکە و دەبنەوە بە بەشێک لە سامانی زمان. 
زمانی دەقە ئەدەبییەکان
ئەو زمانەی لە دەقە ئەدەبییەکاندا بەکاردێت، بە توانای وەبیرهێنانەوەی رەهەندە جوانیناسی و فیکرییەکانی زمان تایبەتمەندە.
ئەرکی ئەدەب تەنها لە گەیاندنی رووداو و راستییەکاندا سنووردار نییە، بەڵکو هەوڵی بەکارهێنانی زمان دەدات بەشێوەیەک کە وێنەی راستەقینەی واقیعی کەلتوری و کۆمەڵایەتی رەنگبداتەوە. لە ئەدەبی کوردیدا بەکارهێنانی زمانی دایک لە گێڕانەوەی گێڕانەوەدا، پرۆسەیەکی ئاڵۆزە، بەوپێیەی نووسەر دەبێت هەست و ئەزموونی مرۆڤ لە زمانێکدا بەرجەستە بکات، توانای هەڵگرتنی ئەو مانایانەی هەبێت. زمانی (رۆمان)ی کوردی نوێنەرایەتیی دەفرێک دەکات، کە رۆماننووس ئەزموونەکانی ژیانی خۆی و پەیوەندییەکەی لەگەڵ کۆمەڵگەکەیدا تێدا هەڵدەگرێت. ئەم زمانە دەتوانێت وشەی ناوخۆیی و دەربڕینی فۆلکلۆری و پێکهاتەی زمانەوانی لەخۆبگرێت کە رەنگدانەوەی کەلتوری باون. 
رۆمان لە رێگەی ئەم تایبەتمەندییانەوە نەک هەر بەشداریی لە پاراستنی زمانەکەدا دەکات، بەڵکو لە پەرەپێدانی زمان و هاوسەنگکردنی لەگەڵ گۆڕانکارییە کۆمەڵایەتی و سیاسییەکاندا شان بە شان دەڕوات.

لە رێگەی ئەدەبەوە، بیرۆکەکان دەگۆڕدرێن بۆ وشە و ئەو بەها کەلتورییانەی بناغەی زمان پێکدەهێنن، بەهێزتر دەکرێن. هەر لێرەشەوە ئەدەب بە یەکێک لە گەورەترین ئامرازەکانی پاراستنی زمانی دایک دادەنرێت

ئەدەبیاتی هاوچەرخی کوردی رەنگدانەوەی هەوڵەکانی نوێکردنەوەی زمانی کوردییە، بە زیادکردنی وشەسازی لە زمانەکانی ترەوە، هەروەها بە گونجاندنی زمانەکە بۆئەوەی لەگەڵ شێوازەکانی نووسینی مۆدێرن بگونجێت. رەنگە ئەم پێشهاتانەی زمان توانای دەربڕینی پرسە هاوچەرخەکانی وەک مافی مرۆڤ، ئازادی، دادپەروەری و ناسنامە، زیاتر بکات. راستە پەیوەندیی نێوان زمان و تازەگەریى، پەیوەندییەکى هەم راستەوانە و هەم ئاڵۆزە، پرسێکى یەکانگیریشە لەنێوان پیشەسازیى زمان و نوێکردنەوەى زماندا.
تا ناوەڕاستى سەدەی بیستەم هیچ رۆمانێک بە زمانی کوردی نەنووسراوە، بەڵام دواتر دوو هەوڵی دیار هەن کە دەتوانین بیانکەین بە بناغەی بنیادی رۆمانی کوردی، بە هەر بارێکدا تەماشایان بکەین، ناتوانین بە دەستپێشخەرییەکی گەورەیان نەزانین، ئەو دوو هەوڵەش هەردوو رۆمانی (پێشمەرگە)ـی رەحیمی قازی و (ژانی گەل)ـی برایم ئەحمەد -ن. لە ساڵی1960، لە شاری بەغدا رۆمانی ''پێشمەرگە''ـی رەحیمی قازی چاپکرا، رۆمانەکەش رووداوەکانی دەربارەی سەردەمی دامەزراندنی ''کۆماری کوردستان''ـە لە مهاباد و دەوروبەری. لە ساڵی1946، نووسەر چونکە خۆی لە رووداوەکاندا بەشداریی کردووە و لە ناوجەرگەی رووداوەکاندا بووە، بۆیە لە رۆمانەکەدا لە خەباتی ئەو ساڵانەی کورد دەدوێت، رووداوەکان تێکەڵ بە چەند کێشەیەکی تر دەکات بە تایبەتی کێشەی جووتیار لەگەڵ دەرەبەگدا. پاشان لە ساڵی1972، رۆمانی ''ژانی گەل''ـی مامۆستا برایم ئەحمەد، هەر لە بەغدا چاپ کرا، کە نووسەر خۆی دەڵێت رۆمانەکەی لە ساڵی1956 دا نووسیوە، بەڵام لەبەر نەبوونی دەرفەتی گونجاو نەیتوانیوە لە کات و سەردەمی خۆیدا چاپی بکات. بە چاوپۆشین لە رێکەوتی دروستى نووسینى ئەو دوو رۆمانە، ئێمە ناچارین ساڵى چاپەکەى ئەژمار بکەین، چونکە کاتى نووسینى رۆمان لەگەڵ کاتى چاپکردنەکەى جیاوازە، کاریگەریی هەر کتێبێک کاتێک دەردەکەوێت کە دەگاتە دەستى خوێنەر. 
رۆمانى (ژانى گەل) زیاتر لە رۆمانی (پێشمەرگە) دەنگی دایەوە و لە رۆژنامە و گۆڤارەکانی ئەو کاتەدا کۆمەڵە وتار و لێکۆڵینەوەی لەسەر بڵاوکرایەوە. پێویستە ئاماژە بەوەش بکرێت، لە حەفتاکاندا رێک لە ساڵی1976 رۆمانی (قەڵای دمدم)ـی عەرەبی شەمۆ، لەلایەن شوکر مستەفا-وە بە دیالێکتی کرمانجی ژووروو، کرا بە دیالێکتی کرمانجی خواروو (سۆرانی)، کە تێیدا نووسەر رووداوی مێژوویی و بابەتی فۆلکلۆریی لە شێوەی رۆمانێکی هاوچەرخی سەرکەوتوودا داڕشتووە. زمانی نووسینی رۆمانە کوردییەکان لەم قۆناغەدا زمانێکی تۆکمە و کوردییەکی زۆر رەوانە، کە خوێنەر بۆ خۆی رادەکێشێت. ناوەڕکی ئەم رۆمانانە سیما و شەقڵی خەباتی نەتەوایەتییان پۆشی بوو، رووداوەکان خۆماڵین و لەناوجەرگەی کۆمەڵی کوردەوارییەوە هەڵهێنجراون، بەڵام زیاتر کێشەی نەتەوایەتی و خەباتی کورد بۆ سەربەخۆیی، هەستیان پێ دەکرێت. شێوەی نووسین زیاتر لە گێڕانەوەدا دوورە لە تەکنیکی هاوچەرخ هەروەها دوورە لە تەمومژ و ئاڵۆزی.
ئەو سێ رۆمانەی ئاماژەمان بۆ کردوون، رۆڵى گەورەیان هەبووە، هەم لە دەستپێکى رۆمانى کوردى و هەم لە زیندوو هێشتنەوەى زمانى رەسەنى کوردیدا، رۆمانەکانى (پێشمەرگە و ژانى گەل) راستەوخۆ بەشێوەزارى سۆرانى نووسراون، بەڵام رۆمانى (قەڵاى دمدم) کە وەرگێڕێکى بەتواناى زمانزانى وەک (شکور مستەفا) خستویەتییە سەر  شێوەزارەکەمان، بە کوردییەکى ئەوەندە رەوان نووسراوە، هیچ گومانێک هەڵناگرێت. بێگومان هەر سێ بەرهەمەکە هاوشانى فەرهەنگ، رۆڵیان هەبووە.

رۆڵی رۆماننووسانی کورد لە پێشخستنی زمانی دایکدا

رۆماننووسانی کورد، رۆڵێکی گرنگیان لە پێشخستن و پاراستنی زمانی کوردیدا هەبووە و هەیە، بەتایبەتی لە بەرامبەر ئاستەنگە سیاسی و کەلتورییەکاندا. نووسەرانی وەک (عەتاى نەهایی و بەختیار عەلی و جان دۆست)، بۆ وێناکردنی شێوازی ژیانی کورد، رۆمانیان بەکارهێناوە. هەم گێڕانەوەی مێژوویی و هەم ئەزموونی هاوچەرخیان لەخۆگرتووە. ئەوان لە رێگەی بەرهەمەکانییانەوە، وێنایان کردووە کە زمانی کوردی تەنیا زمانێکی نەریتی زارەکی نییە، بەڵکو زمانێکە دەتوانێت بیرۆکەی ئاڵۆز و مۆدێرن بخاتەڕوو. ئەم رۆماننووسانە بە نووسین بە زمانی کوردی، مۆدێلی ئەدەبی نوێیان دابین کردووە، کە نیشانی دەدەن زمان توانای مامەڵەکردنی لەگەڵ تەوەرەکانی وەک: شوناس، ئازادی و دادپەروەری کۆمەڵایەتیدا هەیە. هەروەها وشەسازی و دەربڕینی نوێیان ناساندووە کە رەنگدانەوەی دیمەنی پەرەسەندنی فەرهەنگی و سیاسیی گەلی کوردە، بۆ نموونە نووسەرانی کورد بە خەریکبوون بە پرسە مۆدێرنەکانی وەک مافی مرۆڤ و ئۆتۆنۆمی سیاسی، بازنەی زمانەکەیان فراوانتر کردووە و وایانکردووە زمانەکە گونجاوتر و بەسوودتر بێت بۆ دەربڕینی فیکری و هونەری هاوچەرخ. هەوڵەکانیان نەک هەر زمانی کوردی وەک زمانێکی ئاخاوتن پاراستووە، بەڵکو بووەتە ئامرازێکی بەهێز بۆ دیالۆگی ئەدەبی و کەلتوری.
 رۆماننووسانی کورد، پردێکیان لە نێوان ئەدەبیاتی زارەکیی نەریتی کوردی و فۆرمە نووسراوەکانی ئەدەبیاتی مۆدێرندا دروست کردووە، زمانەکەیان دەوڵەمەند کردووە بە تێکەڵکردنی هەم بە نەریتی فۆلکلۆر و هەم بە تەکنیکە ئەدەبییە جیهانییەکان. بەشداریکردنیان دڵنیایمان دەداتێ لەوەی، زمانی کوردی دابەزێنرێت بۆ رابردوو، بۆئەوەی وەک زمانێکی پەرەسەندوو، دینامیکی بمێنێتەوە کە توانای رەنگدانەوەی ئاڵۆزییەکانی ژیانی مۆدێرنی هەبێت.
لە بوونى کاریگەریی رۆمان لەسەر زمانى کوردى، ناکرێت ناوى ئەو نووسەرانە نەهێنین، کە بە بەرهەمەکانیان لە یەک کاتدا، هەم خزمەتى زمانیان کردووە و هەم خزمەتى رەوتى ئەدەبی، ئەوانیش: (بەختیار عەلی، جەبار جەمال غەریب، جان دۆست، میران ئەبراهام، فەرهاد پیرباڵ، کاروان کاکەسوور، عەتا نەهایی، عەتا محەمەد، نەبەز گۆران، کەریم کاکە، هیوا قادر، شێرزاد حەسەن، ماکوان کەریم و ...هتد)

رۆماننووسی کورد و زمانى بیانى
جگە لەو نووسەرانەی بە زمانی کوردی دەنووسن، چەندین نووسەریش هەن سەر بە کەلتوری کوردین و بە زمانەکانی دیکە نووسیویانە، وەک (یەشار کەمال و سەلیم بەرەکات). یەشار کەمال، نووسەرێکی بە رەگەز کوردى، تورکى نووسە. بەو نووسینانەی ناسراوە کە بە زمانی تورکی نووسیونی، ئەگەرچی بە زمانی کوردی نەینووسیوون، بەڵام بەرهەمەکانی هەمیشە رەنگدانەوەی ژیانی کوردانی باکوورن و بە نووسین مامەڵە لەگەڵ ئازارى نەتەوەکەیدا دەکات. رۆمانى (یەشار کەمال)، بچووککراوەی نەتەوەى کوردە لە ئەنادۆڵ و تورکیا. هەر کەسێک رۆمانى ئەم نووسەرە بخوێنێتەوە، ئەستەمە وێنەیەکى روونى نەتەوەى کوردى نەیەتە پێش چاو، لە هەموو کارەکانیدا کوردبوون و ئازارى نەتەوەیی وەک ئاوێنەیەک لە زەینى خوێنەرەکانیدا رەنگ دەداتەوە. رۆمانەکانى: (حەمەدۆک، ئاوخواردنەوەى مێروولە، دەریا تۆرا و باڵندەکانیش کۆچیان کرد)ی یەشار کەمال، راستە بە زمانى تورکى نووسراون، بەڵام هەمیشە هەم کارەکتەرە سەرەکییەکان و هەم بابەتى سەرەکیی رۆمانەکانیشی، سەرشارن لە کوردبوون. (سەلیم بەرەکات)، نووسەرێکی کوردی سووریا (کوردی رۆژئاڤا)یە و بە زمانی عەرەبی دەنووسێت، لە رێگەی ئەو رۆمانانەیەوە کە باسیان لە پرسەکانی گەلی کورد کردووە، کاریگەرییەکی زۆری لەسەر ئەدەبیاتی عەرەبی هەیە. هەرچەندە بە زمانی کوردی نانووسێت، بەڵام بەرهەمەکانی بە بەڵگەنامەی ئەدەبی زیندوو دادەنرێن کە گێڕانەوەی ئازارەکانی گەلی کورد و تێکۆشانیان بۆ ئازادی و دادپەروەری دەگێڕێتەوە.
ناکرێت ئێمە ئاماژە بە کاریگەریی راستەوخۆى بەرهەمەکانى ئەم دوو نووسەرە بدەین، لەسەر پەرەپێدانى زمانى کوردى و ناشکرێت بیانکەینە دەرەوەى خزمەتکردن بە زمانى کوردى، چونکە لێرەدا پرسێک دێتە ئاراوە، ئەویش پرسی کەلتورى و نەتەوەییە لەسەر زمان، ئەم دوو نووسەرە راستە کە راستەوخۆ کاریان لەسەر زمانى کوردى نەکردووە، بەڵام کارکردن لەسەر کەلتور و ناسنامەى کوردى، بە جۆرێک لە جۆرەکان خزمەت بە رەوتى زمانەکەمان دەکات. 
یەشار کەمال و سەلیم بەرەکات، سەرەڕای میراتی کوردبوون، نووسینیان بە زمانە بێگانەکان، بە رێکەوت تورکی و عەرەبیی هەڵبژاردووە. ئەم بڕیارە لە ژێر کاریگەریی چەند هۆکارێکدا بووە، بە پلەی یەکەم بارودۆخی سیاسی و کۆمەڵایەتی، بۆ نموونە: لە تورکیا زمانی کوردی، لە بەشێکی زۆری سەدەی بیستەمدا قەدەغە کرا و نووسەران رووبەڕووی سنووردارکردنی بەرچاو بوونەوە، لە دەربڕینی خۆیاندا بە زمانی کوردی. نووسین بە زمانی تورکی، رێگەی بەم نووسەرانە دا، بگەنە ئامادەبووانێکی فراوانتر و لە ژینگەیەکی کراوەتر دا لە رووی ئەدەبییەوە ناسنامە بەدەستبهێنن. 
بەهەمان شێوە (سەلیم بەرەکات) بەهۆی نەبوونی دەرفەت بۆ نووسەرانی کورد لە سوریا و جیهانی عەرەبی، بە زمانی عەرەبی بە شێوەیەکی فراوانتر نووسیویەتی. ئەم نووسەرانە سەرەڕای نووسین بە زمانی بیانی، هێشتا خەبات و کەلتور و ئەزموونەکانی گەلی کوردیان دەگەیاند و بەرهەمەکانیان دەنگێکیان بۆ رەوەندی کوردی فەراهەم دەکرد، کاتێک تەوەرەکانی ئاوارەیی و شوناس و خەباتیان بۆ ئازادی وێنا دەکرد. لە رێگەی ئەم بەرهەمانەوە ناسنامەی کوردیان لە دیمەنی ئەدەبی جیهانیدا زیندوو راگرت، تەنانەت بەبێ بەکارهێنانی راستەوخۆی زمانی کوردی.
 ئەگەر ئەم نووسەرانە بە زمانی دایکی خۆیان بیاننووسیایە، دەکرا بەشدارییان لە پەرەپێدانی زمانی کوردیدا قووڵتر بوایە. نووسین بە زمانی کوردی بە زیادکردنی دەربڕین و زاراوەی نوێ، بەتایبەتی بۆ بابەت و چەمکە مۆدێرنەکان، زمانەکەی دەوڵەمەند دەکرد، هەروەها بەرهەمەکانیان بەشداریی دەکرد له ستاندارد کردن و مۆدێرنیزه کردنی زمانی کوردیدا، بۆئەوەی زمانەکه وەک (میدیۆمێکی ئەدەبی) گەشەى پێبدات.

رۆماننووسانی کورد، پردێکیان لە نێوان ئەدەبیاتی زارەکیی نەریتی کوردی و فۆرمە نووسراوەکانی ئەدەبیاتی مۆدێرندا دروست کردووە، زمانەکەیان دەوڵەمەند کردووە بە تێکەڵکردنی هەم بە نەریتی فۆلکلۆر و هەم بە تەکنیکە ئەدەبییە جیهانییەکان

جگە لەوەش نووسین بە زمانی کوردی راستەوخۆ بەرپەرچی ئەو سەرکوتکردنە کەلتورییەی دەدایەوە کە رووبەڕووی زۆرێک لە پێکهاتە کوردییەکان دەبۆوە، گرنگی زمانەکەی وەک ئامرازێکی بەرخۆدان و شانازیی کەلتوری دووپات دەکردەوە. ئەم نووسەرانە دەیانتوانی رۆڵێکی بەرچاوتریان هەبێت لە بووژاندنەوە و فراوانکردنی زمانی کوردیدا وەک زمانێکی ئەدەبی، تا پێگەی کوردی لە کۆمەڵگەی ئەدەبی جیهانیدا پێ بەرز بکەنەوە، بەڵام لێرەدا پرسێکى گرنگ دێتە پێشمان، ئەویش ئەوەیە ئەگەر ئەم دوو نووسەرە بە نموونە،  بە زمانى کوردى بیاننووسیبایە، ئەوا وەک ئەو نووسەرە کوردانەی دیکە، دەرفەتى گواستنەوەى پرسی کورد بۆ جیهان بە هەمان ئاڵۆزیدا دەڕۆیشت، نووسین لەبارەى کوردەوە بە زمانى تورکى و عەرەبی لە رووى بابەتییەوە خزمەتێکى بەرچاوى بە کەیسی کورد کردووە، زمانى کوردى کە وەک نەتەوەکەى، پەراوێز و پەنهانە و دەرچەى گەورەى نەبووە تا بە رووى جیهاندا بکرێتەوە، بەناچاریی نووسین بە زمانێکى وەکو تورکى، دەرگایەک دەبێت، کە نووسەرێکى کورد بگات بە زمانە ئەوروپییەکان، یان (سەلیم بەرەکات) کە بە عەرەبیی نووسینی کرد بە پردێک تا پرسی کورد، هەم لە وڵاتە عەرەبییەکان و هەم لەسەر ئاستى جیهان بناسێنێت. سەرەڕای ئەوەی بە کوردی نەیاننووسیوە، بەڵام بەرهەمەکانی (یەشار کەمال و سەلیم بەرەکات)، کاریگەرییەکی بەرچاویان لەسەر کەلتوری کوردی هەبووە و هەیە. بە نووسین بە زمانی تورکی و عەرەبی، پرسی کوردیان بە ئامادەبووانێکی فراوانتر ناساند و جیهانیان لە دۆخی نالەباری گەلی کورد ئاگادار کردەوە. بەرهەمەکانیان دەرگای گفتوگۆیان لەسەر شوناس و کەلتور و مافەکانی کورد زیاتر کردۆتەوە و به شدارییان کردوە له هۆشیارییه کی گەورەتری نێودەوڵەتییدا، بەڵام پێدەچێت کاریگەریی ئەم نووسەرانە ئەگەر بە زمانی کوردی بیاننووسیبایە لەوەش گەورەتر بوایە، چونکە بەرهەمەکانیان رۆڵێکی راستەوخۆتریان لە پاراستن و پەرەپێدانی زمانەکەدا دەگێڕا.
 لە پوختەی باسەکەدا دەتوانین بڵێین: رۆڵى رۆماننووسانى کورد، چ ئەوانەى بە زمانى شیرینى کوردى دەنووسن و چ ئەوانەى لە رێگەى زمانەکانى دیکەوە پرسی کوردیان کردووە بە بابەتى رۆمانەکانیان، رۆڵى گەورەیان هەبووە لە بابەتى نەتەوەیی و کەلتورى و زماندا. 
رۆمان، کەرەستەیەکى گرنگە بۆ زیندووهێشتنەوەى زمان، کەلتور و نەتەوە، بۆیە بە هەردوو ئاڕاستەکەدا رۆماننووسان یەکێکن لە کۆڵەکەکانى زمان و کەلتور. ئەوەى دەمێنێتەوە بیڵێین ئەوەیە: بە تەنها رۆمان نییە ئەم رۆڵە دەگێڕێت، بەڵکو شیعر و چیرۆک و شانۆنامە و پەخشان و هەر ژانرێکى دیکە دەتوانێت هەمان رۆڵ ببینێت، ئەوەى جیایان دەکاتەوە ژانرەکان نییە، بەڵکو گرنگى و بایەخى کتێبەکەیە و ئاستى بەرزی یان نزمى، بەرهەمەکەیە. 
سەرچاوەکان:
• زوبیر بیلال ئیسماعیل: (1984)، مێژووی زمانی کوردی، بەغدا.
• رەشید، سابیر: (2007)، رۆمانی کوردی- خوێندنەوە و پرسیار، چاپی یەکەم، هەولێر.
• پ.د. محەمەد مەعروف فەتاح، (2011)، زمانەوانی، چاپی سێیەم، چاپخانەی حاجی هاشم، هەولێر.
• رۆمانەکانی (سەلیم بەرەکات) و (یەشار کەمال).
• kurdpedia کوردى – عەرەبی.