پەیامە شاراوەكانی پشت سەردانەكەی سەرۆكی چین بۆ سعودیە

نەوزادی موهەندیس

سەرۆكی چین شی  جین بینگ لە  حەوتی دیسەمبەری 2022دا لەسەر داوەتنامەی شای سعودیە سەلمانی كوڕی عەبدولعزیز، سەردانێكی رەسمی بۆ سعودیە کرد. ئەم سەردانە و لەم كات و ساتەدا، گەلێك ئاماژەی جیاوازی سیاسی و ئابووریی و ئەمنی  و كەلتوری لێدەخوێنرێتەوە، كە چین بەنیازی بڵاوكردنەوە و سەپاندنی هەژموونی خۆیەتی لە جیهان بە گشتی و لە ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و كەنداودا بەتایبەتی، چونكە گرنگییەكی ئێجگار گەورەی هەیە لە جیهاندا بەهۆی هەڵكەوتەی پێگە جیۆسیاسیەكەی و دەوڵەمەندیەكەی بە هەردوو سەرچاوە گرنگەكەی وزە لە نەوت و غازی سروشتیدا. سەردانەكە سێ رۆژی خایاند 7-9 دیسەمبەری 2022 و  خایاند و  سێ لووتكەی گرنگیش بەڕێوەچوو، كە هەریەكەیان گرنگی و ئاماژەی شاراوەی گەورەیان لە پشتەوەیە. هەر ئەم سەردانەش بۆتە بابەتێکی گرنگی میدیا و سەنتەرەکانی لێکۆڵینەوەی جیهان.

سێ لووتکەی گرنگ
لووتكەی یەكەم: لە نێوان سەرۆكی چین و شا و جێنشینەکەی « محەمەدی کوڕی سەلمان»  تایبەت بوو بە پەیوەندییە دوو قۆڵییەكانی هەردوو وڵات و  رێكەوتنی هاوكاری ستراتیژی لە بوارەكانی سیاسی و ئەمنی و سەربازی و ئابووریی و تەكنۆلۆجیدا،تەنانەت  وا بڕیاڕە لە دەرەوەی بواری نەوت و وزەدا، چین وەبەرهێنان لە شاری نیۆمی ئایندەدا بكات كە بڕی 500 ملیار دۆلاری تێدەچێت كە یەكێكە لە پڕۆژەکانی جێنشینی شای  سعودیە و بەنیازە تا ساڵی 2030 تەواوی بكات.
لووتكەی دووەم: لووتكەی هاوكاریی و گەشەپێدان لە نێوان سەرۆكی چین  و وڵاتانی  ئەنجومەنی هاریكاریی كەنداو. ئەم لووتكەیەش تەنها شەش وڵاتەكەی كەنداو( كە كۆبوونەوەی لووتكەی 43هەمینی ئاسایی )خۆیان هەیە و چین تیایدا بەشدارە و بەهەمانشێوە چەندین رێكەوتننامەی گرنگی ئابووری و ئەمنی و تەكنۆلۆجی تیادا ئیمزا کرا.
لووتكەی سێیەمیش: لووتكەی هاوكاریی و گەشەپێدان لە نێوان (سەرۆكی چین و وڵاتانی عەرەبی)دایە. لێرەشەوە جارێكی تر چین گەرەكێتی هەموو وڵاتانی عەرەبی ببەستێتەوە بە پلان و دیدگا ئابووریی و كەلتورییەكەی خۆیەوە بەناوی( پشتێنە و رێگە)وە كە بریتییە لەسەر لەنوێ‌ داڕشتنەوە و نوێكردنەوەی پلانی كلاسیكی رێگەی ئاوریشمی چینی.

ئامانجی چین
چین دەیەوێت لە رێگەی ئەم لووتكانەوە بە تەواوەتی بەشداریی و هاوبەشی لە گەشەپێدانی پەیوەندییە كەنداویی و عەرەبییەكانی خۆیدا بكات و بە تەواوەتی هەژموونی خۆی قایم بكات لەناوچەكەدا.چین بۆخۆی پلانێكی زۆر گەورە و هیوا و مژدەبەخشی هەیە لەم ناوچەیەدا، گەرەكێتی پڕۆژە وەبەرهێنانەكانی لەم ناوچەیەدا گەشە پێبدات تا ئاستی كێبڕكێكردن لەگەڵ ئەمریكادا كە بە هاوپەیمانی ستراتیژی سعودیە و وڵاتانی كەنداو دادەنرێت.

پێشوازییەكی شاهانە و بێ وێنە
ئەم سەردانەی سەرۆكی چین لەلایەن سعودیەكانەوە وەك دەوترێت( پێشوازییەكی شاهانە و بێ‌ وێنەیان) لە كۆشك و تەلارە ناوازە و گەورە و فراوانەكانییاندا لێكرد .ئەم سەردانە بەم گەورەیی و گەرمیەوە تەنها دوای  پێنج مانگ لە سەردانەكەی سەرۆكی ئەمریكا جۆ بایدن دێت بۆ سعودیە كە ساردوسڕی پێوە دیاربوو، بەهۆی ئەوەی كە ئەمریكا مەسەلەی مافی مرۆڤی لە سعودیە كردبووە بابەتێكی سەرەكی لەگەڵ هاوكاری سعودیە بۆ سیاسەتی نەوتی روسیا بەوەی لێكدایەوە كە سعودیە چۆتە ریزی روسیاوە لە جەنگی دژ بە ئۆكرانیادا.
چین بۆخۆی ئەم سەردانەی بە گەورەترین چالاكی دیپلۆماسی دادەنێت لە رێكەوتی دامەزراندنی كۆماری چینی میللیەوە لە ساڵی 1949وە. سعودیە بە سەردانێكی گەورە و گرنگی وەسفكرد بۆ قووڵبوونەوەی پەیوەندییە هەمەجۆرەكانی لەگەڵ چیندا، لە كاتێكدا چین گەورەترین كڕیاری نەوتی سعودیەیە و  بەڕێژەی 20 % بەشدارە لە پڕۆژە وەبەرهێنەكانیدا لەسەر ئاستی وڵاتانی عەرەبیدا.

ئەمریکا نیگەرانە
ئەمریكا بە وریایی و دوودڵییەوە دەڕوانێتە ئەم سەردانە و رایگەیاندووە كە سەردانێكی چاوەڕوانكراوە و نابێتە جێگرەوەی پەیوەندییە ستراتیژییەكانی ئەمریكا و سعودیە و وڵاتانی ناوچەكە. دەشڵێت  چین گەرەكێتی هەژموونی خۆی لە ناوچەكەدا قایم بكات، بەڵام سیاسەتی ئەمریكا بەرامبەر ناوچەكە ناگۆڕێت و ئەمریكا بەتوندی پابەندە بە پاراستنی ئاسایشی ناوچەكەوە.
بەم شێوەیە هەر جووڵەیەكی چینی لە جیهان و بەتایبەتی لە ناوچەی خۆڕهەڵاتی ناوەڕاستدا جێگەی نائارامی ئەمریكایە و هەمیشە ترس دەخاتە دڵی ئەمریكاوە، بەوەی كە چین گەرەكێتی كێبڕكێ‌ لەگەڵ ئەمریكادا بكات، لە رووی ئابووریی و ئەمنیی و سەربازیی و تەكنۆلۆجیەوە، لە كاتێكدا سەرۆكی چین رایگەیاند كە ئەم سەردانە (سەرەتای قۆناغێكی نوێیە) و سعودیەش پشتیوانی لە سیاسەتی (یەك چین) دەكات كە ئەمریكا بەنیازە پشتیوانی جیابوونەوە و سەربەخۆیی تایوان بكات لە چین.
كە ئەمە یەكێك بووە لە خاڵە ناكۆكەكانی سعودیە و ئەمریكا لە پاڵ مەسەلەی مافی مرۆڤ و سیاسەتی پشتیوانی نەوتی بۆ روسیا لە رێگەی كەمكردنەوەی بەرهەمی نەوت لەگەڵ روسیادا كە زیان بە ئەمریكا دەگەیەنێت. بۆیە  ئێستا پەیوەندییەكانی سعودیە و ئەمریكا ساردیەكی تێكەوتووە و بەم هاتنە پێشەوەیەی چینیش هێندەی تر ساردیی و دڕدۆنگیشی تێدەكەوێت.
وڵاتانی كەنداو و وڵاتانی تری عەرەبیش هەموویان بەتەنها و بەكۆ، لەگەڵ سەرۆكی چین كۆبوونەوە و هەریەكەشیان رێكەوتنامەی سیاسی و ئابووریی و ئەمنیان لەگەڵدا ئیمزا كرد.

جیهانێکی فرە جەمسەر
چین بەم جووڵە و گوشارانەی لەلایەك لەگەڵ ئەم وڵاتانەی ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستی دەوڵەمەند بە وزە و دواتریش لە میانەی هاوپەیمانی بریكس BRICS(بەرازیل+ روسیا+ هیندستان +چین +باشووری ئەفریقا) كە پێنج وڵاتی گەشەكردووی ئابووری خێران و رێژەی 40 % دانیشتوانی گۆی زەوی پێكدێنن، لەهەوڵدان كە وڵاتانی تریش بێنە ریزەكانیانەوە لەوانەش، میسر و سعودیە وەكو دوو وڵاتی عەرەبی و ئیسلامی و گەورە لە رووی دانیشتوان و دەوڵەمەندییەوە.
بەمەش دەتوانن ركابەری ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی لە یەكێتی ئەوروپا و ئوسترالیا و كەنەدا بكەن و رێگە نەدەن ئایندەی جیهان تەنها لەلایەن ئەمریكا و هاوپەیمانەكانییەوە ببرێت بەڕێوە، بەمەش جیهان لە تاك جەمسەری رزگار دەكەن و فرە جەمسەری لە جێگەیدا دادەمەزرێنن. هەرئەمەش ترسی گەورەی خستۆتە دڵی ئەمریكا و هاوپەیمانەكانییەوە. 

چین باشترە تا خۆرئاوا
بەشێوەیەكی سروشتیش هەموو ئەم وڵاتانە و كەلتورەكانیان وەكو وڵاتانی ئیسلامی و عەرەبی و خۆرهەڵاتین، نزیكترن لە یەكەوە،بۆیە نزیكبوونەوە و لێكتێگەیشتن لە نێوانیاندا ئاسانترە وەك ئەوەی ئەمریكا و ئەوروپییەكاندا.
بەم شێوەیە ئەم سەردانەی سەرۆكی چین بۆ ناوچەكە و سعودیە گەلێك ئاماژە و پەیامی شاراوەی لە پشتەوەیە بەتایبەتی بۆ ئەمریكا و ئەوروپا، لە بەرامبەریشدا ئەمریكا بەتایبەتی زۆر ناڕەحەت بووە بەم سەردانانەی چین و سەپاندن و فراوانكردنی هەژموونی خۆی لە جێگە و ناوچەیەكدا كە ماوەی 100 ساڵە ئەمریكا باڵادەستە و بۆخۆی قۆرخی كردووە و نایەوێت بە ئاسانی لەدەستی دەربچێت، بەڵام پێشكەوتن و بەهێزبوونی چین بۆتە ئەمری واقیع(دیفاكتۆ) لەسەر تەواوی گۆڕەپانی سیاسی و ئابووریی و ئەمنی و تەكنۆلۆجی دونیادا و چیدی لێناگەڕێت ئەمریكا تاكە جەمسەر و تاكە باڵادەست بێت لەم ناوچەیەدا و لەتەواوی جیهانیشدا.

دەرەنجام 
ئەمریكا لە هەر جووڵە و هاتنەپێشەوەیەكی چین ترس و گومانی لادروست دەبێت وەك دەڵێن: (ماران گاز لە خشەی مارومێرووش دەترسێت) و زۆرباش لە نیەت و تواناكانی چین ئاگادارە، بۆیە كارێكی گەمژانەیە كە ئەمریكا حسابی گەورەی بۆ نەكات. لەبەر رۆشنایی ئەم ململانێ‌ و ترس و گومانانەی ئەمریكا و چین بەرامبەر یەكتری، پێشبینی دەكرێت كە جیهان بەگشتی و ئەم ناوچەیە  بەتایبەتی، لە ئایندەدا ببنە كوانووی ململانێیەكی توندی ئەم دوو زلهێزەی جیهان.

سەرچاوە: ئاژانسەکان