پانۆرامای مێژووی دەنگی گەلی کوردستان

11:22 - 2023-03-19
کەلتور
759 جار خوێندراوەتەوە
بەشێک لە کارمەندانی دەنگی گەلی کوردستان

ئیبراهیم قادر (جووتیار)

44 ساڵ تێدەپەڕێ بەسەر دامەزراندنی رادیۆی دەنگی گەلی کوردستاندا کە لە نەورۆزی ساڵی (1979) لە بارودۆخی سەختی خەباتی سیاسی و پێشمەرگانەی گەلی کوردستان، دامەزراوە و سەرەتا بە ناوی (دەنگی یەکێتی نیشتیمانی کوردستان) بووە، دوای پتر لە مانگێک لە ژێر ناوی (دەنگی شۆڕشی عیراق) بەرنامەکانی بڵاوکردۆتەوە و تا ساڵی (1984) هەر بەو ناونیشانە ماوەتەوە، بەهۆی گۆڕانی دۆخی سیاسی کوردستان و پەیڕەوکردنی دروشم و پرۆگرامی نوێوە، بەتایبەتی دروشمی (مافی چارەی خۆنووسین بۆ گەلی کوردستان) ناونیشانی رادیۆ لەپای گوزارەکردنێکی واقیعی ئەو دروشمە بووە بە (دەنگی گەلی کوردستان) و تا ئێستاش هەر هەمان ناوی هەیە، لەسەرەتای پەخشی رادیۆوە شوێنی ئێزگە لە گوندی نۆکان بووە و دواتر چۆتە مامۆڵە و پاشان توژەلە تا ساڵی (1983) هەر لە توژەلە بووە، دواتر بە هۆی مەترسی بۆ سەر بارەگاکانی سەرکردایەتی (ی.ن.ک) بە ئیزگەشەوە، گوێزراوەتەوە بۆ (سەرشیوی باوزێ) و دوای چەند مانگێک گوازراوەتەوە (بەرگەڵو)، تا ئەنفالەکان، دوای ئەنفالەکانیش هەردوو ئیزگەکە لە بەفری میری پشت هەڵەبجە دانراوە دواتر لە شاری سەقز بووە تا راپەرین.

پێش راپەڕین
 پێش راپەرین رادیۆ بووە دوو رادیۆ (41)مەتر و (75) مەتر، پاش شکستی راپەرین، رادیۆ بۆ ماوەی یەک رۆژ لە ئەزمەڕ جێگیر بوو دواتر چووە ماوەت، بەشێکیشی گەڕایەوە سەقز، لەگەرمەی راپەریندا رادیۆ گوێزرایەوە بۆ رانیە و پاشان سلێمانی و دوای کۆڕە و چۆوە ئەزمەڕ و ماوەت و جارێکی دی بۆ شاری سەقز، دواتر هێنراوەیەوە بۆ قەسرێ و ئینجا گەڵاڵە و لە ساڵی (1993)ەوە دیسانەوە گوازرایەوە بۆ سلێمانی دوا جار لە ساڵی (1996)دا لە چوارتا جێگیر کرا.
دەنگی گەلی كوردستان ، بەرنامەكانی ئەوکاتەی بە زمانی كوردی و بە هەردوو دیالێكتی كرمانجی ژوور و خواروو پەخشدەکرا جگە لەوەش بە بەردەوامی بەشێك لە بەرنامەکانی بەعەرەبی پەخش دەکرا، هاوکات لەگەڵ ئەوەشدا هەندێک لە کاتەکانی تەرخان کرابوو بۆ زمانەکانی فارسی و ئینگلیزی و توركمانی و هەفتانەش بۆماوەی سەعاتێک بە زاراوەی هەورامی بەرنامەكانی پەخش دەکرا.

گرنگی ئیزگەکە
میدیا رۆڵێكی‌ گرنگی‌ له‌ ئەوروپا و شۆڕشه‌كانی‌ ئەوروپا و بێداریی‌ خه‌ڵكیدا‌ هه‌بووه‌، ئه‌لیكسی‌ دو توكویل له‌ كتێبێكدا ده‌رباره‌ی شۆڕشی‌ فه‌رەنسا‌ ئه‌وه‌ روونده‌كاته‌وه‌ چۆن میدیا كۆمه‌ڵگه‌ی‌ فره‌ده‌نگ و پەرشوبڵاو و فره‌ كه‌لتوری‌ فه‌ڕەنسا‌ی‌ یه‌كخست و بوو به‌ هۆی‌ سه‌ركه‌وتنی‌ شۆڕش، لێردەدا رادیۆکەش لە زەمەن و کاتی هەڵگیرسانی شۆڕشی نوێ دا ئامانجی ئەوە بووە هەموو کۆمەڵانی خەڵک بە ئاراستەی شۆڕشگێڕی و خەباتی کوردانە بەرێت وەک لە ساڵی 1991 دا بەڕوونی ئەو ئامانجەی هاتەدی.
لەسەردەمی خەباتی کوردو قۆناغەکانی شۆڕش هۆیەکی پەیوەندی گرنگ بوو بۆ گەیاندنی پەیام و بەرنامە و هەواڵ و زانیارییەکانی شۆڕش بە کۆمەڵانی خەڵکی کوردستان و پەیوەندییەکی راستەوخۆبوو لەگەڵ هێزی پێشمەرگە و رێکخستنەکان.
هەمیشە جێی متمانەبوو لە هەواڵەکانی بۆ میدیا جیهانییەکان و گرنگییەکی زۆری هەبوو لە جۆشدانی خەباتی پێشمەرگایەتی و جەماوەری و گەیاندنی فیکر و ئاراستەکردنی کۆمەڵانی خەڵک بە شێوەیەکی دروست و هەڵماڵینی سیاسەتی تەعریب و تەبعیس و تەهجیر لە ناوچەکانی کوردستان بە تایبەتی کەرکوک .
لەو سەردەمەدا ئیزگەکە ببووە جێی نیگەرانی و ترسی گەورەی لە دڵی بەعس دروست کردبوو، هەر بۆیە بەردەوام هەوڵی دەدا بێ دەنگی بکات ئەگەر بە خومپارە و کیمیاویش دەستی پێی نەگەیشتبێ ئەوە بە پێشکەوتووترین تەکنیکی پارازێت هەوڵی دەدا تەشویشی بخاتە سەر تا نەگاتە گوێی گوێگرانی، بۆیە میدیاکارانی رادیۆکە چۆن پێشمەرگە لە شەوانی پڕئەستمەکاندا مەحاڵیان دەکردە واقیع و خەویان لە دوژمن دەزڕاند، ئەوانیش نیوەشەو بۆ خۆپارێزی لە پارازێت بەرنامەی جیاجیایان پەخش دەکرد و کۆمەڵانی خەڵکیش هاوزەمان لەگەڵ کاتەکانا گوێگر بوون.

ئەندازیار تەلعەت گلی، دانانی یەکەم ئەنتێنی دەنگی شۆڕشی عیراق

 
دەنگی هەموو خەڵک بوو
دەنگی گەلی کوردستان دەنگی هەموو کۆمەڵانی خەڵک بوو بێ جیاوازی، هەروەها دەنگی گەلی عیراقیش بوو پەیام و بەرنامەکانی ئاراستەکراو بوو بۆ کورد و عەرەب و تورکمان و هەموو پێکهاتەکان، سەرچاوەی گەیاندنی سروودی نیشتمانی و گۆرانی و شیعر و وتار و دەنگی ژنان و ئەدیبان و مامۆستایان ..هتد بوو.
دەنگ و سەداو حەماسەتی و راستگۆیی وایکردبوو ببێتە هێزێکی کاریگەری جۆشدانی راپەڕینی جەماوەر و گرێدانی پێشمەرگە و جەماوەر لە هەموو کاتەکاندا بێ ئاگانەبوون لە هەواڵی شارەکان، لە راپەڕیندا رادیۆی دەنگی گەلی كوردستان دەنگی راپەڕین و رزگاركردنی سەرجەم شارو شارۆچكەكانی كوردستان بوو.
دیارە رادیۆکە گرنگ و پێویست بوو تا بتوانرێ پرنسیپ و بەرنامەو سیاسەتی (ی .ن.ک) بگەیەنێتە هەموو خەڵکی عێراق و کوردستان ،لە وتارێکی رەوانشاد (مام جەلال) لە یادی کردنەوەی کەناڵی گەلی کوردستاندا، لەساڵی 2008 دا فەرمووی: لە پێشەوە پیرۆزبایی دەکەم لە راگەیاندنی خۆمان و هەموو حزبەکانی تر و خەڵکی کوردستان، تەنیا دەمەوێت یەک شتان بیربهێنمەوە، ئەم راگەیاندنەی ئێمە بە رادیۆیەکی بچووک و دکتۆر خدر و هێسترێک و دوو پێشمەرگە دەستیپێکرد کە بە کۆڵ دەیانگواستەوە، لە شوێنێک بۆ شوێنێکی تر ئەمڕۆ کە هاتم خۆشحاڵبووم بینیم ئەو هەموو ئۆتۆمبیلە لەوێ راوەستاوە، پێمخۆشە کە دەبینم ئێستا سەدان کەس ئەگەر زیاتر نەبێت لە راگەیاندندا کاردەکەن و هیوادارم بەرهەمیان زیاتر بێت. «*کوردستانی نوێ  -ژمارە4587 «.
رادیۆکە ئەمڕۆ بە دەنگ و لەریی ویب تیڤیەوە بە رەنگ دەگاتە بەر گوێ و دیدی بیسەرو بینەران، ئەویش گرنگیەکی خۆی هەیە دەتوانێ لەگەڵ قۆناغەکاندا پەرەی پێ بدرێ لەگەڵ تەکنیک و پێشکەوتنەکانی ئەمڕۆدا پێش بکەوێت بەهەمان جدییەت و راستگۆیی سەردەمی شاخ و مەدەنیەتی سەردەم بمێنێتەوە و بەردەوام بێت لە داهێنان و پێشکەوتنەکان و پێویستییەکانی ئەمڕۆی کۆمەڵانی خەڵکی کوردستان.  بەرنامەی هەمەڕەنگ و پڕ بایەخ بە کادری میدیایی کارامە ئامادە و پێشکەش بکات، وەک بەرنامەی تەندروستی و ترافیک و هونەری و بواری ژنان و گەنجان ..هتد.

بابەتە پەیوەندیدارەکان