هەتا دێت عیراق و ناوچەکە بە ئاراستەی گۆرانکاریی گەورەو پیشەیی هەنگاو دەنێت، لە راستای ئەم رووداو - گەلانەی لەهەنووکەدا رووئەدەن عیراق وەک پانتاییەكی سەرەکی گۆڕانەکان دێتە بەرچاو.
کێشەکانی عیراق
کێشەکانی عیراق تەنها کێشەی سیاسی و جیاوازی حوکمڕانی نییە، ئەوەی دەگوزەرێ (تحصیل حاصلە)، گرفت و کێشەکانی عیراق رەگ و ریشەیەکی مێژوویی هەیە، ئەو گرفتانەش تاکو ئێستا بە چارەسەرنەکراوی ماونەتەوەو هەتادێت زیاتر کەڵەکە دەبن. ململانێکانی ئێستا کە باڵی سەدرییەکان زۆرتر باڵادەستیان بەسەر کۆی پرۆسەی سیاسی عیراق هەیە لەهەمان كاتدا توانای جوڵانی شەقامیان هەیە و لەئێستادا یەکێک لەدامەزراوە گرنگەکانی حوکمڕانی کە دەسەڵاتی تەشریعیە نەوەک هەر لە کارخراوە بەڵکو شەرعیەتیشی خراوەتە ژێر پرسیارەوە، بەردەوامی رووداوەکان بەرەو چەند ئەگەرێک جوڵە دەکەن.
1- دووبارە هەڵبژاردنەوەی پەرلەمان.
2- بەردەوامی و بەرەو جەنگی ناوخۆ.
3- یاخود ناچارکردنی هێزە نەیارەکان بەرەو گفتوگۆی جدی و رێکەوتن و تەوافوق.
هەریەکە لەو سیناریۆیانە پەیوەستە بەچەند خاڵێک و هەریەکە لەوانەش جێبەجێکردنی لەسەر زەمینه‌ەی واقیعدا ئاسان نییە، هەم لە رووی زەمەن و هەم لە زەمانەوە.
یەکەم- پێدەچێت ئەنجامدانەوەی هەڵبژاردن یەکێک لە ئۆپشنە بەهێزەکان بێت، چونکە لەکاتێکدا لە زۆربەی گوتار و پەیامەکانی رەوتی سەدر ئەو داخوازییە بەدی دەکرێت، ئایا ئەنجامدانەوەی هەڵبژاردن بۆ ئێستای بارودۆخی عیراق گونجاوە؟ ئایا دامودەزگاکانی تایبەت بە پرۆسەی هەڵبژاردن ئامادەسازییان کردووە یان چۆن دەیکەن؟ ئایا بەهەمان سیستەم و چوارچێوەی پێشوو هەڵبژاردن دەکرێتەوە، ئایا رەوتی سەدر لە ئێستادا کە بانگەشەی گۆڕینی سستەمی حوکمڕانی و هەموارکردنەوەی دەستوور دەکەن، بە دووبارە هەڵبژاردن واز لەو داخوازییە ئەهێنن یان هەر سور و بەردەوام ئەبن لەسەری؟ ئاشکرایە ئەم سیناریۆیەش بێ گرفت و کێشە ئەنجام نادرێت و دیسان پێ ناچێت بەئاسانی سازانی لەسەر بکرێت.
دووەم- بەردەوامبوونی گرژی و ئاڵۆزییەکان عیراق دەباتە لێواری جەنگێکی ناوخۆیی ماڵوێران کەر، ئەمەش لەکاتێکدایە کە لایەنەکانی دژ بەیەک هیچ دەرچەیەکی لێک تێگەیشتن بەئاراستەی سازان نابیننەوە، لەم دۆخەی ئێستاشدا سەرهەڵدانی جەنگێکی لەوشێوەیە بەیەکجاری ئاشتی کۆمەڵایەتی دەخاتە ژێر هەڕەشەی گەورە و بەوەش وڵات لەسەر ئاستی هەموو سێکتەرەکاندا پاشەکشە پێ دەکات، یەکلاکردنەوەی پرسەکان لەسەر مێزی گفتوگۆ ئەگۆڕێ بۆ لوولەی تفەنگ و هێزی چەکداری، واتا باڵانسی هێزی چەکدار زامنی یەکلاکردنەوەی ململانێکانە بە قازانجی ئەو لایەنە کە زۆرترین هێزی چەکداری هەیە.
مەترسی بەرپابوونی جەنگی ناوخۆ
لە حاڵەتی بەرپابوونی جەنگی ناوخۆشدا ئەڵبەتە هێزەکانی سوپای عیراق و پۆلیس و ئاسایش و هێزی دژەتیرۆر و حەشدی شەعبیش بێلایەن نابن، دواجار لایەنداری هەریەکە لەوانە بە قازانجی بەرەکانی ململانێ خۆیان ساغ دەکەنەوە. ئاشکرایە لەئێستادا دەستێوەردانی دەرەکی لەنێو پرۆسەی سیاسی کاریگەرییەکانی بەرجەستەیە، بەڵام لەساتی روودانی کارەساتێکی لەمجۆرە دەستێوەردانەکان دەچنە قۆناغێکی ترسناکەوە.
سێیەم- ئەگەری بەردەوامی و درێژەکێشانی ئەم دۆخەی عیراق ئەگەرێکی تری کراوەیە لەبەردەم پرۆسەی سیاسی عیراق، هەرچەندە تا هەنووکە لایەنی سەدریی دانیشتن و دانوستان و گفتوگۆ رەتدەکاتەوە بە بیانووی ئەوەی کە لەرابردوودا ئەم رێگایە تاقیکراوەتەوە و بێ سوود و بێ بەرهەم بووە، بەڵام هێشتا بەیەکجاری دەرگاکان بەڕووی یەکتردا دانەخراون، درێژەکێشانی دۆخی ئێستاش چەند ئەگەرێک لەخۆ دەگرێت.
أ- مانەوەی حکومەتەکەی کازمی هەتا هەڵبژاردنی داهاتوو، واتا ئەم حکومەتە وەکو حکومەتێکی کاربەڕێکەر هەتا هەڵبژاردنی داهاتوو بەردەوام بێت، بەبێ بوونی دەسەڵاتی تەشریعی.
ب- ئەگەرێکی دیکە ئەوەیە کە لایەنەکان بێنەوە بۆ کۆبوونەوەکانی ئەنجوومەنی نوێنەران و سازان بکرێت، ئەمەش لەهەرە ئەگەرە لاوازەکانە.
ج- چوارچێوەی هەماهەنگی لە نزیکترین دەرفەتدا هەم پەرلەمان کارابکاتەوە و هەم حکومەت و سەرۆک کۆمار دەستنیشان بکات.
لەم کاتەدا بەرەی سەدرییەکان وەکو لایەنی ئۆپۆزیسیۆن بمێننەوە و درێژە بە هەڵسوڕانی سیاسی خۆیان بدەن لە دەرەوەی دامەزراوە فەرمییەکان. هەریەکە لەو ئەگەرانە گرفت و لێكەوتەی خۆی هەیە و پێ ناچێت بە ئاسانی لەپرۆسەیەکی یەکتر قبوڵکردن و لەسەر بنەمای دەستاو دەستی دەسەڵات ئەنجام بدرێت، کەلتوری دیموکراسی و دەستاو دەستی ئاشتییانەی دەسەڵات لە عیراقدا بوونی نییە.
سەرەڕای ئەو ئەگەرانەش، بەڵام لەئێستادا ترسناکترین هەڕەشە لای سەدرییەکان گۆڕینی شێوازی حوکمڕانییە وەک خۆیان بانگەشەی بۆ دەکەن بەرەو سیستەمی سەرۆکایەتی بڕوات دوای ئەوەی هەمواری دەستوور دەکەنەوە.
بەئەنجامدانی ئەو کارەشیان ئەوەی لە (2003)وە لە دەستووردا بنیادنرا بە لانی کەم ئازادی و دیموکراسی لەناوبەرن، کە زەرەرمەندی یەکەم لەم کارەدا گەر سەربگرێت کورد و هەرێمی کوردستانە، کە لەئێستادا نوێنەرایەتی کورد گەمەکەرێکی لاوازە لەنێو پرۆسەی سیاسی عیراقدا، بە حوکمی نەبوونی یەکڕیزی و یەک گوتاری سیاسی لە بەرامبەر ئاڵوگۆڕ و پرۆسە سیاسییەکانی عیراقدا هەروەك لە بەرامبەریشدا بەشداری كورد لە پرۆسەی سیاسی عیراقدا بەشدارییکی فرە لاواز بێ کاریگەرە و ناتوانێت ئاراستەی رووداوەکان بە لای هیچ کام لەو ئۆپشنانە ببات هەتا لەسەر ئەم پەرش و بڵاوی و فرە گوتارییە بەردەوام بێت، چونکە لایەنی کوردی دابەش بوون بەسەر بەرەکانی ململانێ لە عیراقدا.
خۆپیشاندانەکانی عیراق بارودۆخەکە گرژتر دەکات
