هێزی دۆلار و بێهێزی ئابووریی جیهان

08:55 - 2022-10-06
فەیسەڵ عەلی
440 خوێندراوەتەوە

سیاسەتی ئابووریی ئەمریکا، بەبێ هەڵاوێردن کاریگەریی لەسەر کۆی ئابووریی جیهان هەیە، لێدوانەکانی جیرۆم پاوڵی سەرۆکی ئەنجومەنی یەدەکی فیدراڵی ئەمریکا، کاریگەریی راستەوخۆی لەسەر بازاڕی قەرز و پشک و کاڵا و زێڕ و وەبەرهێنان، هەروەها لەسەر نرخی نەوت و گازی سروشتی دەبێت، دەبێ نهێنی هێزی سیاسەتی نەختینەی ئەمریکا چی بێت، یان ئەوەی بە نرخی سود لەسەر دۆلار ناسراوە، کە ئەمریکا بەبێ رەچاوکردنی ئابووریی جیهان بڕیاری لێدەدات.
واقیعی حاڵ، فیدراڵی ئەمریکا بە بانکی ناوەندیی ئابووریی جیهان دادەنرێت، چونکە زیادبوونی خستنەڕووی دۆلار، پاشەکشێی نرخی سودی لە هەموو بانکە ناوەندییەکانی جیهان لێدەکەوێتەوە و ئابووریی جیهان دەبوژێنێتەوە، لە هەمان کاتیشدا، ئەگەر یەکێتیی فیدراڵی نرخی سودی بەرز کردەوە، ئەوا هەموو بانکە ناوەندییەکانی جیهان دوای بڕیارەکەی دەکەون، ئەو دواکەوتنەی بۆ پێشکەش کردنی ئۆفەری نرخی سود بۆ دۆلارەکانی ناو ئابوورییەکانیانە، تا لە ناو ئابووریی وڵاتەکانیاندا بمێنێتەوە، بڕی چوونە دەرەوەی بۆ ئابووریی ئەمریکا، یان ئەو دەوڵەتانەی کە سودێکی هاوشێوەی ئابووریی ئەمریکا دەیکات، کەمبکەنەوە.
سیستمی نەختینەی جیهان، بەپێی ئەو پرنسیپە دەجوڵێتەوە، نرخی بەرزی سود کە بانکە بازرگانییەکان دەیدەن،  بژاردەیەکی باشە بۆ وەبەرهێنەران، چونکە نێوەنجێکی باشی دەستکەوت و مەترسییەکی کەمتری دەبێت، بەتایبەتیش لە ماوەی پوکانەوە و داچوونی ئابوورییدا، یان حاڵەتی نادڵنیابوونی گشتی، لەبەر ئەوە تێبینی دەکرێت، کە چەند نرخی سودی سەر دۆلار بەرز بێتەوە هێندە وەبەرهێنان کەم دەکات.
لە ماوەی زیاتر لە سێ دەیەی رابردوو لە خێرایی زیادبوونی نێوەنجی سود، ئەمڕۆ جیهان لەبەردەم حاڵەتێکی بێ پێشینەدایە، بۆ کۆنتڕۆڵکردنی هەڵئاوسانی ئەمریکا و لغاوکردنی، بۆ ئەوەی بۆ (٪2) بگێڕدرێتەوە، دوای ئەوەی بۆ (٪9) بەرز ببوەوە. ئەوەی ئەمریکا دەیکات، خزمەتی ئابوورییەکەی خۆی پێدەکات و ئابووریی جیهان دەڕوخێنێت، بەتایبەتی ئەو دەوڵەتانەی پشت بە بازرگانی و پیشەسازی دەبەستن، چەند دۆلار بەرز بێتەوە، پاشەکشێی بازرگانیی جیهان بەدوای خۆیدا دەهێنێت، نرخی گۆڕینەوەی دراوەکان دادەڕمێنێت. تەنانەت ئابوورییە بەهێزەکانیش، جگە لە دەوڵەتانی هەناردەی نەوت، کە دراوە نیشتمانییەکانیان بە دۆلارەوە گرێ دراوە، لەگەڵ ئەوەی ئەو دەوڵەتانە خەرجیی حکومییان بە هۆی ئەو دۆلارە زیادە یەدەکەی هەیانە زیاتر دەکەن، تا بتوانن کاریگەریی بەرزبوونی نرخی سود لەسەر پاشەکشێی ئابوورییەکانیان سوک بکەن.
دەوڵەتە پیشەسازییەکان کە پشت بەو سیاسەتە نەختینەیەی بۆ هاندانی گەشەی ئابووری دەبەستێت، رووبەڕووی ئاڵنگاریی بێپێشینە دەبنەوە، بەوەی لاسەنگییان لە خستنەڕوو هەیە، کە بەهۆی پەتای کۆرۆنا و زنجیرەی گەیاندن و پاشەکشێی خواستی جیهان و قەیرانی روسیا و ئۆکرایینەوە بۆیان دروست بووە، ئابووریی ژاپۆن دیارترین بەڵگەیە، لەبەر ئەوە ژاپۆن یەکەم دەوڵەتە لە دوای 24 ساڵ بۆ پشتیوانیکردنی نرخی سود دەستوەردانی لە ئابوورییەکەیدا کرد.
لە کۆتاییدا، چەند نرخی سودی سەر دۆلار بەرز بێتەوە و بڕی خستنەڕووی جیهانی دۆلار کەم بکات، بەدوایدا، نێوەنجی وەبەرهێنان و گەشەی ئابووریی جیهان پاشەکشێ دەکات، بەڵام ئەمجارە، هێزی دۆلار دەشێ نرخی گۆڕینەوەی دراوی زۆر لە دەوڵەتان، داڕمێنێت، بەتایبەتی ئەو دەوڵەتانەی داهاتیان نزم و مامناوەندە، پرسەکە مەترسیدارتر دەبێت، ئەگەر زۆری دەوڵەتان بەهۆی قەیرانی روسیا – ئۆکرایینەوە سیاسەتی خۆپارێزی ئابووری پراکتیزە بکەن.
لە کۆتاییدا، ئایا ئەمریکا، ئابووریی جیهان دەکاتە قوربانی ئابوورییەکەی خۆی؟

وتارەکانی نوسەر