یەکێتی و پرسی دیموکراسی

09:57 - 2022-11-13
ره‌نگین عه‌بدوڵڵا
484 خوێندراوەتەوە

 لە فەلسەفەی مۆدێرندا، رەنگە هیچ بیرمەندێک نەدۆزینەوە هێندەی ئالبێر کامۆ فەرەنسی بە جدی و گومانەوە بەرخوردی لەگەڵ کۆنسێپتی پرسی دیموکراسی کردبێت. 

لای کامۆ دیموکراسی کەڤەرێکە هێزە سیاسییە ساختەکان بەکاری دەهێنن تا هەڵە و کەموکورتییەکانی خۆیانی پێ داپۆشن، بۆیە گومان لە هەندیك هێزی سیاسی دەکات و پێیوایە لە پڕۆسەی دیموکراسیدا دەکرێت زۆر هێزی چەواشەکار و مۆنتالیتی فاشیست تێکەڵی پڕۆسەی سیاسی ببن، بۆیە  کامۆ پێداگریی لەسەر پاراستنی پڕەنسیپەكانی دیموكراسی دەکرد بۆ پاراستنی مافی کەمینە نەک زۆرینە. 
کامۆ راستی دەکرد لەوەدا چوون یەكێك لە جەوهەرەکانی پرسی دیموکراسی بریتییە لە بەرگریکردن و بەدەستهێنانی مافی کەمینەکان، چونکە پڕۆسەکە لە بنچینەدا لە پێناوی دەستەبەرکردنی مافی زۆرینەی چین و توێژە کۆمەڵایەتییەکاندایە، نەك تەنها ئەرستۆکرات و بارۆنەکانی سەرەوە.

هەندێک جار یەکێتییەکان تا سەرئێسقان بریندار کراون و پەلامار دراون، بەڵام ئەوان هەمیشە بەو پڕەنسیپانە ئیش و بەرخوردییان لەگەڵ ململانێکاندا کردووە کە جەوهەری راستەقینەی دیموکراسین

هێزێکی سیاسی لە پێناوی کۆمەڵانی خەڵکدا 
ئەگەر بە وردی مێژووی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان بخوێننینەوە، پتر پێداگرییەکی فیکری و سیاسی لەو تیۆرییە فەلسەفییە کردووە کە پێیوایە هێزی سیاسی لە پێناوی کۆمەڵانی خەڵکدا دامەزراوە. 
کاتێک  سەرۆک مام جەلال و هاوڕێکانی  بڕیار دەدەن هێزێکی مۆدێرنی سیاسی دروست بکەن، پێش هەموو شتێک بە بەشداریپێکردنی کۆی چین و توێژە کۆمەڵایەتییەکان دەست پێدەکات، زۆربەی رۆشنبیران و هونەرمەند و دەستەبژێرە خوێندەوارەکەی ئەو سەردەمە لەگەڵ ئەو پڕۆژە فیکری و نەخشە و پلانە سیاسییانەدا یەک دەگرنەوە کە یەکێتی و سەرکردەکانی بە باشترین مۆدێلی سیاسیان دەزانی بۆ بەرگریکردن لە ماف و خواست و داواکاریی چین و توێژەکان.
پرسی دیموکراسی لای یەکێتی، هەوێنی بەدیهێنانی ئەو ئامانجانەیە کە کۆمەڵانی خەڵکی عیراق و  کەمینە سیاسی و ئیتنیکی و کەلتورییەکان لێی بێبەشکرابوون. 
ئەگەر بە قووڵی کۆی شۆڕشەکە بخوێننینەوە، دەتوانین لە رێگەی دەستکەوتە سیاسی و مافە جڤاکی و ئیتنیکییەکانەوە ئامانجە  دیموکراتییەکانی ببینینەوە.

راستگۆ لەگەڵ دروشم و ئایدیۆلۆژیا سیاسییەکەیدا
دەمەوێ بڵێم 46 ساڵ مێژووی خەباتی سیاسی و دیموکراسی یەکێتی، ئەوەی سەلماندووە کە چەندە راستگۆ و جوامێر بووە لەگەڵ دروشم و ئایدیۆلۆژیا سیاسییەکەیدا.
 ئەو دەڤەرەی یەکێتی و یەکێتییەکان بەڕێوەیان بردووە، شوێنی دیبەیتی  فیکریی سەخت و ململانێی قووڵی دیموکراسی بووە، هەر لەو دەڤەرەی ئەودا، هەموو هێزە ئۆپۆزسیۆنەکان سەریان هەڵداوە و بە هەموو پێوەرەکانی دیموكراسی بێ هیچ رێگرییەکی سیاسی بانگشە و ململانێی سیاسییان كردووە، هەندێک جار یەکێتییەکان تا سەرئێسقان بریندار کراون و پەلامار دراون، بەڵام ئەوان هەمیشە بەو پڕەنسیپانە ئیش و بەرخوردییان لەگەڵ ململانێکاندا کردووە کە جەوهەری راستەقینەی دیموکراسین.
ئەمڕۆ ئەوەی لە هەرێمی کوردستان دەگوزەرێت، رێگریکردنە لە یەکێتی کە بتوانێت رووبەرەکانی پرسی دیموکراسی فراوان بکات و کۆی دامودەزگاکانی هەرێمی کوردستان لە پێشێلکاری و گەندەڵی و سیاسەتی زۆرینە و کەمینە پاك بکاتەوە.
یەکێتی دەتوانێت چاوپۆشی لە ماف و ئیمتیازاتەکانی بکات وەک هێزێکی سیاسی، بەڵام ناتوانێت چاوپۆشی لە پرسی دیموکراسی بکات، یەکێتی کێشەی لەگەڵ مۆنتالیتی تۆتالیتاریزم هەیە، گرفتی لەگەڵ سیستمی زۆرینە و کەمینەیەکی نادیموکراسی هەیە، ئەو عەقڵییەتەی  پێیوایە لە رێگەی شکاندنی شکۆی دیموکراسی و لێدان لە مافەکانی مرۆڤ و  خنکاندنی ئازادیی بیروڕاوە بیەوێت حوکمی ئەم هەرێمە بکات، سیاسەتێکی نامەنتیقی و ناڕەوایە و دەیەوێت لە ئامانجەکانی دیموکراسی دووربکەوێتەوە. 

رێگری لە تۆتالیتاریزم و فاشیزم و دیکتاتۆری
وەك لە سەرەتاوە ئاماژەم پێکرد، هاوتەریبی لەگەڵ تیۆرییە دیموکراتییەکان، یەکێتی  لەپێناوی مافە کەسی و جڤاکی و رۆشنبیرییەكان و لە پێناوی پارێزگاری کردن لە کەمینە سیاسی و ئەتنیکی و تەنانەت ئاینییەکانیش وەک هێزێکی سیاسی کاریگەر مەیدانی لە تۆتالیتاریزم و فاشیزم و دیکتاتۆریی زۆرینەی ساختە گرتووە، لێرەوە بەڕوونی قووڵایی کێشە و ناکۆکییە سیاسییەکانمان بۆ رووندەبێتەوە بە ئاشکراو دەبینین  هێزگەلێک دەیانەوێت بەربەست لەبەردەم پرسی دیموکراسی دروستبکەن و هەرێمی کوردستان بەرەو حوکمی زۆرینە و ئیستیبدادی بەرن، جێگای خۆیەتی  هێزە سیاسی و کەلتوری و رۆشنبیری و جڤاکییەکانی هەرێمی کوردستان هاوشانی یەکێتی بەرگریی لە پرسی دیموکراسی و مافەکانی مرۆڤ و ئازادیی رادەربڕین بکەن، تا هەموو پێکەوە باری خواری پرسی دیموكراسی لە هەرێمی کوردستاندا راستبکەینەوە و وا بیربکەینەوە کە دیموکراسی بریتی نییە لە حوکمی زۆرینەیەکی تێر، بەڵکو بریتی بێت لە بەرگریی لە ماف و ئازادییەکانی کەمینەیەکی برسی و پەراوێزخراو.



وتارەکانی نوسەر