سودانی لە نێوان هاوسەنگیی سیاسی و میحوەرەکاندا

10:08 - 2023-02-14
پشتیوان جەمال
372 خوێندراوەتەوە

ماوەی کەوتنەسەرپێی حکومەتەکەی محەمەد شیاع سودانی شاهیدی بەربەستی زۆر بوو، تا ئێستاش دۆخی ناکۆکی  لە نێوان هێزە سیاسییەکاندا چەقی بەستووە، جگە لەمیراتێکی قورس لە حکومەتی پێشووەوە کە جێمابوو. لەگەڵ ئەوەی کە 100 رۆژ تێپەڕی بەسەر دروستبوونی حکومەتدا، بەڵام زۆرێک لە دۆسێ سیاسی و خزمەتگوزارییەکان، وەک پێویست مامەڵەیان لەگەڵدا نەکراوە.
دۆسێ گرنگ و هەستیارەکان
دۆسێی بوونی هێزەکانی ئەمریکا لە عیراق یەکێکە لە دۆسێ گرنگ و هەستیارەکان کە لەلایەن حکومەتەوە پاڵپشتی کرا، بەو پێیەی هەڵوێستی راگەیەندراوی خۆی لەسەر ئەرکی ئەمریکا دەربڕی، هەرچەندە ئەم دۆسێیە یەکێکە لەو دۆسێیانەی کە لەلایەن ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراقەوە بڕیاری لەسەر دراوە، بەڵام سودانی  مەبەستی بوو خاڵێکی گرنگی هاوسەنگی بێت لە پەیوەندییەکانی دەرەوە، بە تایبەتی عیراق لەگەڵ دەورووبەرە ناوچەیی و هەروەها نێودەوڵەتییەکەدا، خاڵی کۆبوونەوەی نێوان هێزە جیاوازە دەرەکییەکان بێت لەسەر خاکی عیراق، بۆ ئەوەی لە میحوەرەکان دوور بکەوێتەوە نەوەک بکەوێتە ناو تاڵاوی ململانێی سیاسی نێوان ئەم هێزانە، بە تایبەتی «واشنتۆن و تاران» کە هەرلایەکیان بەهەموو قورساییەکەیەوە لە ناوچەکەدا دەگەڕێت بۆ ئەوەی لایەنی بەرامبەر لاواز بکات.
لە سەرەتای پێکهێنانی حکومەتەوە تا کۆتایی، رۆلی ئەمریکا تەنها بێ دەنگی و چاودێری بوو، جیاوازتر لە پێکهێنانی کابینەکانی پێشووتر، بەجۆرێک ئەمریکییەکان پێیانوایە حکومەت بە تەواوی بە دڵی تاران پێکهێنرا، لەهەمان کاتدا ئەمریکا باڵیۆزخانە و کەمپەکانی بۆردومان دەکرا و کاروانەکانی تێدا دەتەقێنرایەوە بە مووشەکی تاران، بەڵام هەر پێشوازی لەو حکومەتە کرد، بەجۆرێک ئەو قەناعەتەی لای سیاسییەکانی عیراق دروستکردبوو، ئەم پێشوازییە مایەی قبووڵکردن و پەسەندکردنە و پێیان وابوو ئەمریکا لەبیری دەکات یان لانیکەم ئاگربەستیان لەگەڵدا دەکات، بەڵام ئەوەی نهێنی چاودێریکردنی ئەمریکای ئاشکراکرد، گۆڕینی جەنگەکە بوو بۆ جەنگی نەرم، چونکە درکیان بەوە کرد کە سیاسەتی دژایەتی ئیتر کار ناکات، ئەمریکا ئەمڕۆ لە پشت شاشەکانەوە خۆی حەشار دەدات و کۆت و بەندەکانی شەڕ بۆ ئەوانی دیکە جێدەهێڵێت.
 گوشاری ئەمریکا لەسەر عیراق
ئەمجارە وەکالەتی جەنگەکەی دایەدەست دۆلار و بەوەش تەقەی لە ئابووری عیراق کرد، کە لە ئاسۆدا هۆشداری دا کە قەیرانەکە بەردەوام لە فراوانبووندایە، بڕیاری سیاسی واشنتۆن و لە پشتیەوە ئیسرائیل رێگە نادات عیراق چیتر ئەو «سییە» بێت کە ئابووری ئێران هەناسەی لێ هەڵبمژێت. 
ئێران بۆ ئەوەی بێتەوە ناو گۆڕەپانەکە و بەرگریکری لەنرخی تومەنەکەی خۆی بکات پەنای بۆ ئەو دەستەجەمعیە بردووە، کە لەنێوان سێکوچکەی «روسیا، چین، ئێران» دا هەیە و هەنگاەوەکانی لەڕێگای روسیاوە دەست پێکردووە بۆ ئەوەی عیراقیش بکات بە بەشێک لەو هاوپەیمانیەی کە نەیاری ئەمریکایە، ئەمەش ئەگەر رووبدات کاردانەوەی زۆر جدی لەسەر عیراق دەبێت، لەلایەن ئەمریکا و وڵاتانی ئەوروپاوە، کە بەرژەوەندیی مێژوویی  و ستراتیژییان لەگەڵ عیراقدا هەیە، عیراق ئەوە لەدەست دەدات،  ئەمەش ئەوەیە کە بەغدا هەرگیز نایەوێت، چونکە عیراق دەگەڕێنێتەوە بۆ وڵاتێکی دواکەوتوو و باجەکەی زۆر بە گرانبەها دەدات، لەبەر ئەوەی عیراق ئێستا لە لاوازترین بارودۆخی خۆیدایە لە رووی سەربازی و ئابوورییەوە، لەبەر ململانێی ناو پڕۆسەی سیاسی و بەرزبوونەوەی دۆلاریش،  بڕیارێکی عەقڵانی نابێت عیراق  بچێتە ناو هاوپەیمانی «روسیا و ئێران و چین»ەوە. ئەمەش ئەم دۆسێیە بوو کە لاڤرۆڤ خستیە سەر مێزەی گفتوگۆ لەگەڵ عیراقدا  بۆ بەستنی هاوپەیمانیەکی نوێ وەک بەدیلێک کە بەدوایدا دەگەڕێت لە دوای جەنگی ئۆکرانیا، کە تیایدا نەیتوانی ئامانجەکانی بەدەستبهێنێت و هەموو وڵاتانی ئەوروپای لەدەستدا.

 

ئەوەی گرنگە بۆ عیراق، ئەوەیە هەوڵبدات پرەنسیپی هاوسەنگی لە پەیوەندییەکانیدا پەیڕەو بکات، لە رووی سیاسی و ئابوورییەوە، بەگوێرەی پرەنسیپ و یاساش «بەرژەوەندیی عیراق» بپارێزێت و بەدوای کرانەوەی سیاسی و ئابووریدا بگەڕێت لەگەڵ هەمواندا

 

عیراق و پرەنسیپی هاوسەنگی
ئەوەی گرنگە بۆ عیراق، ئەوەیە هەوڵبدات پرەنسیپی هاوسەنگی لە پەیوەندییەکانیدا پەیڕەو بکات، چ لە رووی سیاسییەوە یان ئابوورییەوە، بەگوێرەی پرەنسیپ و یاساش «بەرژەوەندی عیراق» بپارێزێت و بەدوای کرانەوەی سیاسی و ئابووریدا بگەڕێت لەگەڵ هەمواندا، بە تایبەتی دۆخی ناوچەیی کە چاوەڕێی عیراق دەکات تا لاپەڕەیەکی نوێ بکاتەوە و  بە پەیوەندییەکان و ئاڵوگۆڕی بەرژەوەندییەکانی لە هەموو روویەکەوە جیا بکرێتەوە. چونکە خۆساغکردنەوە لەسەر هەر بەرەیەک دەبێتە هۆی تێکچوونی سەقامگیری وڵاتەکە، لەبەر ئەوەی فاکتەری نێودەوڵەتی زۆر کاریگەرە لەسەر گۆڕەپانی سیاسی و ئابووری، واقیعی ئابووری پەیوەندییەکی نزیکی لە واقیعی سیاسییەوە هەیە، بۆیە بۆمان دەردەکەوێت زلهێزەکانی خۆرئاوا کۆنترۆڵی گۆڕەپانی ئابووری لە جیهاندا دەکەن لە رێگەی ئەو رێکخراوانەی کە چاودێریی کار و جوڵەی دۆلار دەکەن لە جیهاندا و چاودێریی ئۆپەراسیۆنەکانی قاچاخچێتی دەکەن، کە لەلایەن هەندێک لایەنەوە پراکتیزە دەکرێت، لەوانە عیراق، کە قاچاخچێتی بۆ وڵاتانی دراوسێ کاریگەری نەرێنی لەسەر ئابوورییەکەی و لەسەر نزمبوونەوەی بەهای دینار بەرامبەر بە دۆلار هەبووە، کە ئەوەش کاریگەریی نەرێنیی لەسەر ژیانی هاووڵاتی و تێکچوونی دۆخی سیاسی و ئابووری لە عیراقدا هەبووە.

سودانی چەندین لەمپەر و تەحەدای رووبەڕوو بۆتەوە

وتارەکانی نوسەر