9
لەكاتی مانەوەی لە شام لە ناوەڕاستی پەنجاكانی سەدەی رابردوودا، مام جەلال بە دەستەبژێرێک لە رووناكبیرانی كورد دەورەدرابوو، كە پاڵپشتیان دەكرد و لەگەڵیدا تێمێكی كاریگەری كاركردنیان دروستكردبوو لەناو نێوەندی عەرەبیدا، بەمەبەستی ناساندنی ئەو نێوەندە بەڕەوایی مەسەلەی كورد و هەروەها دروستكردنی پەیوەندیی باش لەگەڵ ئەو نێوەندەدا بەجۆرێك برایەتی هەردوو گەلی عەرەب و كورد زیاتر بچەسپێنێت.
ئەم تیمە لەكەسایەتی و دەستەبژێری كورد بە كاركردن لەناو نێوەندی كوردی شامیشدا دەیویست كورد بە ئاگابێنێتەوە و هوشیاری بكاتەوە لەرووی نەتەوەیی و هەروەها میكانیزمی خەباتی بۆ دابمەزرێنێت، لە سەرووی ئەم دەستەبژێر و تیمە كوردەشەوە، مامۆستا عەبدولڕەحمان زەبیحی «عولەما» دێت، كە ئەوكات لە شام بوو، بە هەموو تواناشییەوە پاڵپشتی لە مام جەلال دەكرد و پشتێكی گەورەی بوو لە هەڵگرتنی بەرپرسیارێتی مێژووییدا.
مام جەلال و زەبیحی، لە کاتی پێشکەشکردنی پیرۆزبایی لە عەبدولکەریم قاسم لە وەزارەتی بەرگری عیراق _بەغدا ساڵی 1958
مام جەلال و زەبیحی
مام جەلال لەماڵی رەوشەن بەدرخان لە شام، چاوی بە عەبدولڕەحمان زەبیحی دەكەوێت، كە ئەویش وەكو مام جەلال تازە گەیشتبووە ئەو وڵاتە لەساڵی 1955دا، هەر ئەوكات پێكەوە كار دەكەن بۆ دامەزراندنی یەكەم حزبی كورد لە سوریا، مام جەلال لەو رووەوە لە بیرەوەرییەكانیدا دەڵێت: «ئێمە كاتێك لەساڵی 1955دا لەشامەوە بەرەو دەرەوە چووین، نەمامێكمان چاندبوو، بۆ دامەزراندنی حزبێكی كوردی لەوێ، هاوشێوەی حزبەكەی خۆمان»، مام باسی رۆڵی زەبیحیش دەكات لەو كارەدا و لە دیدارێكدا كە عەلی كەریمی لەگەڵیدا كردوویەتی بۆ كتێبی «ژیاننامەی عەبدولڕەحمان زەبیحی» و جەخت لەوە دەكاتەوە، «ئەوكات مامۆستا زەبیحی توانی گەنجانی كورد هانبدات بۆ دامەزراندنی حزبێك، بەتایبەتیش مامۆستا عوسمان سەبری و عەبدولحەمید دەرویش كە زۆر چالاك بوو، زەبیحی هەروەها توانی لەگەڵ ئەو دوو كەسایەتییەدا بیرۆكەی دامەزراندنی پارتی دیموكراتی كورد لە سوریا گەڵاڵە و گەشەپیبدات، بەو جۆرەش دەستێكی باڵای هەبوو لە دامەزراندنی ئەو حزبەدا.
زەبیحی هەروەها و بە هەماهەنگی لەگەڵ مام جەلال توانی بەرامبەر بە كوردە كۆسمۆپۆلیتییەكان بووەستێتەوە، كتێبیكیش دژ بەوان لەساڵی 1957 بڵاوبكاتەوە، كتێبەكەس كە لە شێوەی كوراسەیەكدا بوو، دەنگدانەوەیەكی زۆری لەناو گۆڕەپانی سیاسیی لەو كاتەدا دروستكرد، چونكە ئەوە یەكەم دەنگ بوو بەرزكرایەوە بەڕووی ئەو كەسانەدا كە بوونی كوردیان وەكو نەتەوە رەتدەكردەوە، ئەوەش كاریگەریی گەورەی لای دامەزرێنەرانی یەكەم بەجێهێشت و هانیدان كە دەستپێشخەرییە مێژووییەكەیان، بە دامەزراندنی حزبەكەیان رابگەیەنن، مام جەلال-یش لە بیرەوەرییەكانیدا بە روونی باسی ئەوە دەكات و دەڵێت: «ئێمە لەساڵی 1955دا كاتێك لە سوریاوە چووین بۆ دەرەوە، بیری كۆسمۆپۆلیتی لەشام بەربڵاوبوو، بۆیە زەبیحی كوراسەیەكی دژ بە كۆسمۆپۆلیتی بەناوی مەحمود ئەحمەد شنۆیی بڵاوكردەوە، ناوەڕۆكەكەی باسی لەوەدەكرد، كە ئێمە هەموومان كوردین و هەموومان مرۆڤین، بەڵام هەموو گەلێك مافی خەباتی هەیە بۆ رزگاری نەتەوەیی و گەلی كوردیش یەكێك لەو گەلانەیە كە ئەو مافەی هەیە».
كلیلی پەیوەندییەكان لەگەڵ نێوەندی عەرەبیدا
عەبدولڕەحمان زەبیحی ئەو كلیلە بوو كە مام جەلال توانی لەرێگەیەوە، دەرگای پەیوەندی لەگەڵ نێوەندی عەرەبیدا بكاتەوە، لەو رووەوە و لە بیرەوەریەكانیدا مام دەڵێت: «ئێمە، واتا مامۆستا زەبیحی و دكتۆر كەمال فوئاد و بەندە، رۆژێك بە شەقامێكی شامدا پیاسەمان دەكرد و رێكەوت هەریەك لە سدیق شەنشەلی سكرتێری حزبی ئیستقلال و فایەق سامەرائی جێگریمان بینی، لەبەرئەوەی مامۆستا زەبیحی پێشتر دەیناسین، هەواڵیان پرسی و مامۆستا زەبیحیش ئێمەی بەوان ناساند، ئەوەبوو لەرێگەی ئەوانەوە توانیمان چاومان بە ئەكرەم حۆرانی سەرۆكی پەرلەمانی سوریا و میشیل عەفلەق سکرتێری حزبی بەعس و عەبدولحەمید سەراج سەرۆكی بەڕێوەبەرایەتی هەواڵگریی سیاسیی بكەوێت».
بەمجۆرە و كەمە كەمە عەبدولڕەحمان زەبیحی توانی بە پاڵپشتیی مام جەلال خۆی وەكو باڵیۆزی مەسەلەی كورد لەناو نێوەندی عەرەبیدا لە سوریا و میسر بناسێنێت، بەتایبەتیش دوای ئەوەی ناوی سەرۆك جەمال عەبدولناسر لەناو نێوەندی عەرەبیدا وەكو سمیبولێكی نەتەوەیی درەوشایەوە لەدوای بەخۆماڵیكردنی كەناڵی سوێس لەساڵی 1956دا، هەروەها كرانەوەی بە ڕووی مەسەلەی كورددا، زەبیحیش توانی بە پشتبەستن بە پەیوەندییە كەسێتییەكانی خۆی بەشداربێت لە كۆنگرەی یەكەمی گەلانی ئاسیا و ئەفریقا كە لە قاهیرە لەساڵی 1957دا بەسترا، هەروەها توانی چاوی بە ئەنوەر سادات بكەوێت كە سەرۆكایەتی كۆنگرەكەی دەكرد و چاویشی بە كەمال رەفعەت كەوت و لەرێگەی ئەویشەوە توانی پەیوەندی لەگەڵ میسرییەكاندا دروستبكات و رازییان بكات بەكردنەوەی بەشی كوردی لە ئێزگەی قاهیرە كە لە ساڵی 1957- 1968بەردەوام بوو.
رۆڵگێڕان لە دامەزراندنی پارتی دیموكرات لە سوریا
گومانی تێدا نییە كە زەبیحی رۆڵێكی سەرەكی و كارای لەپاڵ مام جەلال-دا گێڕا لە دامەزراندنی یەكەم حزبی سیاسیی كورد لە سوریا، لەكاتی مانەوەیان لە شام لە ناوەڕاستی پەنجاكانی سەدەی رابردوودا، بەجۆرێك كە دەتوانرێت وەكو دامەزرێنەرانی یەكەمی ئەو حزبەش هەژماربكرێن، چونكە رۆڵی كرداریان بینی لە دامەزراندنی ئەو حزبەدا، هەروەها پێكەوە كاریان كرد بۆ دامەزراندنی پەیوەندیی گرنگ لەگەڵ نێوەندی عەرەبیدا، بە حكومی و ناحكومییەوە لە سوریا و میسر، كە ئەوەش دواتر رێخۆشكەربوو بۆ دروستكردنی هەڵوێستی ئیجابی لای عەبدولناسر بەرامبەر بە مەسەلەی كورد و بەتایبەتیش لە عیراقدا و چاوپێكەوتنی لەگەڵ سەركردە كوردەكان و ئامادەكاری بۆ گەڕانەوەی بارزانی بۆ عیراق لە دوای سەركەوتی شۆڕشی عەبدولكەریم قاسم لە 1958دا.
نوێنەرایەتیكردنی كوردی سوریا
لەبەر هەموو ئەوانە، رێكەوت نەبوو كە عەبدولڕەحمان زەبیحی (عیسا زەبیحی)، موبادەرە بكات بۆ نوێنەرایەتیكرنی كوردی سوریا لە بەغدا، هاوكات لەگەڵ نوێنەرایەتیكردنی مام جەلال بۆ خوێندنكارانی كوردستانی عیراق، لەكاتی چوون بۆلای عەبدولكەریم قاسم بۆ پیشكەشكردنی پیرۆزبایی بەبۆنەی سەركەوتنی شۆڕشەكەی و وەرگرتنی پۆستی سەرۆك وەزیرانی عیراق، ئەو نوێنەرایەتیكردنەش ئاوێنەی راستەقینەی پێگەی گرنگی ئەوان بوو، لای سەرۆكایەتی حزبی دیموكراتی كورد لە سوریا، هەروەها رۆڵی كاریگەریان لە کارلێک کردن لەگەڵ ئەو رووداوە گەورەیەی لە عیراقدا روویدا، ئەوەش لەپێناو بەرژەوەندیی گەلی كورددا.
رۆژنامەی رەسمی ئەوكاتی عیراق ئەو چوون و پیرۆزباییەی مام جەلال و زەبیحی لە لاپەڕەی یەكەم و بەمانشێتی گەورە بڵاوكردەوە بەمجۆرە: «وەفدی خوێندكارانی كوردستانی عیراق و وەفدی كوردەكانی هەرێمی باكووری كۆماری عەرەبی یەكگرتوو، رۆژی پێنجشەممە 18/9/1958 چاویان بە سەرۆك وەزیران كەوت لە وەزارەتی بەرگریی عیراق».
لەناوەڕۆكی هەواڵەكەشدا هاتووە: «زەعیمی روكن عەبدولكەریم قاسمی سەرۆك وەزیران، دوێنی پێنجشەممە، لەناو وەزارەتی بەرگری، چاوی كەوت بە وەفدی خوێندكارانی كوردستانی عیراق و وەفدی كوردەكانی هەرێمی باكووری كۆماری عەرەبی یەكگرتوو، لەدیدارەكەشدا مامۆستا جەلال تاڵەبانی، یەكێك لە ئەندامانی وەفدی خوێندكارانی كوردستانی عیراق وتەیەكی جوانی پێشكەشكرد و مامۆستا عەبدولڕەحمان زەبیحیش، یەكێك لە ئەندامانی كوردی هەرێمی باكووری كۆماری یەكگرتووی عەرەبیی، وتەیەكی پێشكەشكرد، باسی لە هەستی برایانەو راستگۆیانەی خۆی كرد، بەرامبەر بە كۆماری عیراق».
و _ گۆران فەتحی
