ئەوروپا و سەركەوتنی راستڕەوە پەڕگیرەكان

عەلی شەمدین

تایبەت بە کوردستانی نوێ

دەستەواژەی راستڕەوی پەڕگیر، لە ئەوروپا بە شێوەیەكی سەرەكی زیاتر بەو ئاراستە سیاسییانە دەوترێ، كە ئایینی مەسیحییان بە توندی گرتووە و لە دوژمنایەتیكردنی موسوڵمان و جوولەكە و خەڵكی بیانیدا زیادەڕۆیی دەكەن

گومان لەوەدا نییە كۆمەڵگەی ئەوروپا پێشتر و تا ئێستاش ژیانێكی دیموكراسیانەیان هەبووە، كە ئازادی و دادپەروەری و یەكسانی باڵی بەسەردا كێشاوە و ئاستێكی بەرزی ئاسایش و سەقامگیریی هەیە و دەرفەتی پەروەردە و كار و ژیانی شكۆمەندانە بۆ هاووڵاتیان فەراهەم دەكات و مافە تاك و گشتییەكانیان دەپارێزێت، بێ ئەوەی جیاكاریی بكات لە ئایین و رەگەزیاندا، لە كاتێكدا كۆمەڵگەكانی دیكە، بە تایبەتی ئەوانەی ئاسیا و ئەفریقا تا بینەقاقا نوقمی نەزانی و دواكەوتوویی و بەشمەینەتی بوون و دانیشتوانەكانیان بەوپەڕی توندوتیژی رەفتاریان لەگەڵ یەكدی دەكرد و وڵاتەكانیش ئاسایشیان بەخۆوە نەبینیوە لە سایەی سیستمە دیكتاتۆرییەكانیاندا كە توندترین جۆری چەوسانەوە و سەركوتكردنیان بەكارهێناوە.

ئەوروپا وەكو پەنایەكی گەرموگوڕ
لەبەرئەوە كۆمەڵگە پێشكەوتووەكانی ئەوروپا، ببووە پەنایەكی گەرموگوڕ بۆ ئەو كەسانەی لە دۆزەخی كۆمەڵگەكانی خۆیان هەڵدێن و بە دوای ژیانێكی ئارام و شكۆمەندانەدا دەگەڕێن، تا ئەو كاتەی ئەم لێشاوە كۆچكردووە ئەمڕۆ دیاردەیەك دەخوڵقێنێت لەو دیاردە خراپانەی مەترسیی راستەقینە بۆ سەر بونیادی دیموگرافی ئەو كۆمەڵگایانە دروست دەكات، هەروەها ژینگەیەكی لەبار بۆ سەرهەڵدانی ململانێی رەگەزی و جیاكاری دەڕەخسێنێت، ئەم بابەتە زەنگی مەترسی بوو لەو كۆمەڵگایانەدا و دانیشتوانە رەسەنەكەی هۆشیاركردەوە لەو دیاردەیەی داهاتووی كۆمەڵگەكانیان دەخاتە مەترسیی گۆڕانی دیموگرافییەوە، ئەوەی ئەم راستییەش دەسەلمێنێت هەڵكشان و سەركەوتنی حزبە راستڕەوە پەڕگیرەكان و رەوتە پۆپۆلیستییەكانە، كە لە پێنج ساڵی رابردوودا بە شێوەیەكی سەرنجڕاكێش پەرەیان سەندووە، هەروەها سەركەوتنیانە لە هەڵبژاردنی پەرلەمانیی ئەوروپادا لە وڵاتانی وەك: نەمسا، سوید، نەرویج، دانیمارك، هۆڵەندا، سویسرا، فەرەنسا، ئیتاڵیا، هەنگاریا و بەریتانیا و..هتد، هاوشانی ئەوەش حزبە تەقلیدییە گەورەكان لە پاشەكشەدا بوون.

راستڕەوی پەڕگیر
ئەوەی ئاشكرایە دەستەواژەی راستڕەوی پەڕگیر، لە ئەوروپا بە شێوەیەكی سەرەكی زیاتر بەو ئاراستە سیاسییانە دەوترێ، كە ئایینی مەسیحییان بە توندی گرتووە و لە دوژمنایەتیكردنی موسوڵمان و جوولەكە و خەڵكی بیانیدا زیادەڕۆیی دەكەن، هەروەها بە توندی پابەندن بە بەها نیشتمانییەكانیان و ناسنامەی كەلتووریی كۆمەڵگەكانیانەوە. 
دیارترین ئەو حزب و لایەنانەش كە لەم دواییانەدا لە گۆڕەپانی سیاسیی ئەوروپادا سەریان هەڵداوە، سەركەوتنی بەرچاویان لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی و پەرلەمانیی لە زۆر وڵاتی ئەوروپادا بەدەستهێناوە، هەروەها ئەم ئاراستە توندڕەو و پەڕگیرانە هەندێكجار سەركەوتنی گەورەیان لە هەڵبژاردنەكاندا بەدەستهێناوە، كە رای گشتی سەرسام كردووە، بەو شێوەیەش رەوتە راستڕەوە پەڕگیرەكان لە 10 ساڵی رابردوودا زۆر بە خێرایی گەشەیان كرد و لە زۆر وڵاتی ئەوروپاش تێكەڵ بە جەماوەر بوون، تەنانەت ئەم گەشەكردنە خێرایەیان پەنابەران و كۆچەرانیان نیگەران كردووە، بە هەموو رەگەز و ناسنامەكانەوە، بە تایبەتیش ئیسلامییەكان، ئەوانەی كە هەست بە مەترسیی دەكەن بەرامبەر بە كاردانەوەی تۆڵەسەندنەوە، كە لێرە و لەوێ لەلایەن دەمارگیرەكانەوە دەردەكەوێت، ئەو دەمارگیرانەی پێیانوایە قەیرانەكانی وڵاتەكەیان و كێشەكانیان لە زیادبوونی ژمارەی پەنابەرانەوە سەرچاوەی گرتووە و بەرپرسیاریی دابەزینی ئاستی ژیان و گوزەران و كەمبوونەوەی هەلی كار و زۆربوونی دیاردەی بێكاری و كەمبوونەوەی ئاستی خزمەتگوزارییە تەندروستی و پەروەردەییەكان دەخەنە ئەستۆی پەنابەران.

لە بۆشاییەوە نەهاتووە
لە راستیدا ئەم هەڵكشانەی پەڕگیرەكان لە بۆشاییەوە نەهاتووە، بەڵكو هۆكاری فیكری و كەلتووری و ئابووری و سیاسی لە پشتەوەیە، حكومەتەكانیش لە جیاتی ئەوەی بێن و ئەم هۆكارانە چارەسەر بكەن، كە نەك هەر كاریگەرییان بۆ سەر پەنابەران هەیە، بەڵكو مەترسیشە بۆ سەر ژیانی دیموكراسی بە گشتی، دڵنەوایی هەندێك لەو ئاراستانەیان كرد، لە پێناو هێشتنەوەی دەنگەكانیان لە هەڵبژاردندا و مانەوەیان لە پێگەكانیاندا.
تەنانەت هەندێكجار دروشمەكانیشیان بەكار دەهێنایەوە دژی دیاردەی كۆچ و پاكردنەوەی وڵاتەكانیان لە پەنابەران، ئەم جۆرە بیركردنەوەیە گەیشتە ئەو رادەیەی داوا بكرێت، وەزارەتی تایبەت بە كۆچ و گەڕاندنەوەی پەنابەران بۆ وڵاتەكانیان دابمەزرێت.

پەنابەران گەورەترین زیانیان پێدەگات
شتێكی شاراوە نییە كە هەڵكشانی راستڕەوی پەڕگیر لە ئەوروپا بابەتێكی ئاڵۆزە، بێگومان پێویستی بە هەوڵی نێودەوڵەتی گشتگیریش هەیە، لەبەرئەوە سوودی نابێت ئەگەر كێشەكە بە تەنیا لە كێشەی پەنابەراندا كورت بكەینەوە، بەڵام دەتوانین بڵێین پەنابەران گەورەترین زیانیان پێدەگات لە هەڵكشانی راستڕەوە پەڕگیرەكاندا، كە بە داخەوە توانیویەتی كەلتووری رق و كینە لە ناو كۆمەڵگەكانی ئەوروپا بڵاوبكاتەوە دژی پەنابەران بە گشتی و ئەو موسوڵمانانەی لە ترسی رێكخراوە تیرۆریستییە ئیسلامییەكان هەڵاتوون، ئەو رێكخراوانەی بە كردەوەكانیان نەك هەر وێنەی ئیسلامیان ناشیرین كردووە، بەڵكو وێنەی هەر كەسێكیشیان ناشیرین كردووە كە سەر بە وڵاتە ئیسلامییەكان بێت، بێ هیچ جیاكارییەك، بە تایبەتیش دوای ئەوەی تۆڕەكانی ئەو رێكخراوە خوێنڕێژانە توانییان دزە بكەنە ناو ریزەكانی پەنابەرانەوە و لەو رێگەیەوە بچنە زۆر وڵاتانی ئەوروپا بۆ بەدەستهێنانی مافی پەناربەری، دواتریش كار بكەن بۆ تۆقاندنی ئەو كۆمەڵگانە، بە تاوانەكانیان و بەدەستەوەدانی بیانوو بۆ رەوتە راستڕەوە پەڕگیرەكان.

پێویستە رەوەندی كورد وریا بێت
لەم رووەوە رەوەندی كورد بە گشتی و نوێنەرەكانی بزوتنەوەی سیاسیی كورد لە ئەوروپا بە تایبەتی، لە هەموو كات زیاتر لەسەریانە زۆر وریا بن بەرامبەر بەم دیاردە مەترسیدارە و پێویستە مامەڵەی دروست بكەن لەگەڵ لێكەوتە و كاریگەرییەكانی ئەو دیاردەیە بە شێوەیەكی ژیرانە و بە وریایی، ئەویش لە چوارچێوەی پابەندبوون بە دەستووری ئەو وڵاتانە و رێزگرتن لە یاسا تایبەتەكانیان، هەروەها لەسەریانە بە شێوەیەك رەفتار بكەن كە نوێنەری دۆزی رەوای گەلە ئاشتیخوازەكەیان بن، ئەو گەلەی بە درێژایی مێژوو قوربانیی دەستی توندوتیژی و پەڕگیری و تیرۆر بووە، كە لەلایەن سیستمە چەوسێنەر و رێكخراوە خوێنڕێژ و تیرۆریستییە یەك لەدوای یەكەكان بەرامبەری كراوە. 

لە عەرەبییەوە: كوردەوان محەمەد سەعید

بەشێک لە سەرکردە راستڕەوەکانی ئەوروپا