ریالیزم تیۆرێکی سیاسییە کە چەندین سەدەیە دەدرەوشێتەوە، لەگەڵ ئەوەشدا بەکارهێنانی لە پراکتیکدا زۆرجار رووبەڕووی مشتومڕ و گومان بۆتەوە. ریالیزم، لە جەوهەردا، تیۆرێکە کە جەخت لەسەر گرنگی دەسەڵات دەکاتەوە وەک پاڵنەری سەرەکی دەوڵەتەکان، هەروەها ئەم تیۆرە پێی وایە کە تەنها ئامڕاز بۆ بەدەستهێنانی بەرژەوەندییە ناوخۆیەکان ئەوەیە، کە لە وڵاتانی دیکە ببەیتەوە و دەستکەوتەکانی خۆتی بەسەردا زاڵ بکەیت. ریالیزم بە تێپەڕبوونی کات پەرەی سەندووە، لەگەڵ قوتابخانەی بیرکردنەوە و لێکدانەوە جۆراوجۆرەکان.
ریالیزمی کلاسیک کە پەیوەستە بە بیرمەندانی وەک هانس مۆرگنتاو، جەخت لەسەر گرنگی سیاسەتی دەسەڵات و ململانێی دەسەڵات لە نێوان دەوڵەتەکاندا دەکاتەوە. ریالیزمی پێکهاتەیی کە بە نیوریالیزمیش ناسراوە، تیشک دەخاتە سەر پێکهاتەی سیستمی نێودەوڵەتی و دەڵێت: دابەشکردنی دەسەڵات لە نێوان دەوڵەتەکاندا گرنگترین هۆکارە بۆ داڕشتنی رەفتارەکانیان. لەم وتارەدا بەدواداچوون بۆ پەیوەندی نێوان ریالیزم وەک تیۆرێک و بەکارهێنانی لە پراکتیکدا دەکەین، هەروەها ئایا ریالیزم ئامڕازێکی کاریگەرە بۆ تێگەیشتن و وەڵامدانەوەی رووداوە نێودەوڵەتییەکان؟
ناوەڕۆک
ریالیزم لە ناوەڕۆکی خۆیدا گریمانە دەکات کە دەوڵەتەکان ئەکتەرێکی بەرژەوەندییخوازن کە هەوڵدەدەن دەسەڵات و ئاسایش و هەژموونی خۆیان لە سیستمی نێودەوڵەتیدا بەهێزتر بێت. ریالیستەکان پێیان وایە کە دەوڵەتەکان ئەکتەری عەقڵانین و رەفتارەکانیان تاڕادەیەکی زۆر بە هۆی بەرژەوەندیی خۆیانەوەیە. هەروەها جەخت لەسەر گرنگی هێزی سەربازی و هاوسەنگی هێز لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان دەکەنەوە. ریالیستەکان بە گومانەوە سەیری هاوکاریی و دامەزراوە نێودەوڵەتییەکان دەکەن و دەڵێن، زۆرجار تەنیا رەنگدانەوەی دابەشبوونی دەسەڵاتن لە نێوان دەوڵەتەکاندا.
ئەمەش وایکردووە زۆرێک لە زانایانی ریالیست بڵێن ململانێ لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا حەتمییە، بەو پێیەی دەوڵەتەکان کێبڕکێ لەگەڵ یەکتر دەکەن بۆ بەدەستهێنانی سەرچاوە و بەرژەوەندییەکان. بە کردەوە ئەمە وایکردووە زۆرێک لە دەوڵەتەکان خەریکی سیاسەتی دەرەکی شەڕەنگێزی بن بە ئامانجی پێشخستنی بەرژەوەندییەکانیان، تەنانەت ئەگەر بە مانای پێشێلکردنی سەروەری یان مافی دەوڵەتانی دیکەش بێت.
بۆ نموونە لەشکرکێشی بۆ سەر عیراق لە لایەن ئەمریکاوە لە ساڵی 2003 دەکرێ وەک نموونەی ریالیزم لە پراکتیکدا تەماشا بکرێت. ئەمریکا لە سەردەمی ئیدارەی بوشدا ئاماژەی بەوەدا کە عیراق مەترسی لەسەر ئاسایشی نەتەوەیی وڵاتەکەی دروست دەکات و پێویستە هەنگاو بنێت بۆ نەهێشتنی ئەو مەترسییە. ئەم پاساوهێنانە لەلایەن کۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە رەخنەی زۆری لێگیرا، چونکە لەسەر بنەمای بەڵگەی لاواز و پشتیوانی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان نەبوو. بەڵام له روانگەیەکی واقیعبینانەوه دەتوانرێت لەشکرکێشییەکه وەک بڕیارێکی عەقڵانی لەلایەن دەوڵەتێکەوه ببینرێت که به دوای بەرەپێشبردنی بەرژەوەندییەکانی و پاراستنی ئاسایشی ناوخۆیە.
ریالیزمی نوێ
ریالیزمی نوێ یاخود نیۆ-ریالیزم، کە بە ریالیزمی پێکهاتەیی ناسراوە، قوتابخانەیەکی بیرکردنەوە لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکانە کە لە حەفتاکانی سەدەی رابردوودا وەک وەڵامێک بۆ ریالیزمی کلاسیک سەریهەڵدا. ریالیزمی نوێ باس لەوە دەکات کە پێکهاتەی سیستمی نێودەوڵەتی، نەک تایبەتمەندی تاکەکەسی دەوڵەتەکان، گرنگترین هۆکارە بۆ داڕشتنی رەفتارەکانیان.
نیۆ-ریالیستەکان پێیان وایە سیستمی نێودەوڵەتی ئەنارکییە، واتە دەسەڵاتێکی ناوەندی نییە بۆ رێکخستنی رەفتاری دەوڵەتەکان. بەپێی نیو ریالیزم، دەوڵەتەکان بە پلەی یەکەم خەمی مانەوەی خۆیانە و هەوڵدەدەن لە سیستمی یارمەتیدانی خۆدا زۆرترین دەسەڵاتی خۆیان بەدەستبهێنن. ئەوان دەوڵەتان وەک ئەکتەرێکی عەقڵانی سەیر دەکەن کە وەڵامی ئەو سنووردارکردن و دەرفەتانە دەدەنەوە کە پێکهاتەی سیستمی نێودەوڵەتی دابینی دەکات.
چەمکی سەرەکی لە نیو ریالیزمدا هاوسەنگی هێزە. نیو ریالیستەکان دەڵێن: دەوڵەتەکان هەوڵدەدەن هاوسەنگی هێز لە سیستمی نێودەوڵەتیدا بپارێزن بۆئەوەی هیچ دەوڵەتێک نەتوانێت زاڵ بێت بەسەر ئەوانی دیکەدا. ئەوان پێیان وایە دەوڵەتان بەردەوام خەریکی سیاسەتی دەسەڵاتن و پێکهاتەی سیستمی نێودەوڵەتی هاندەر بۆ دەوڵەتەکان دروست دەکات بۆ ئەوەی خەریکی هاوسەنگکردنی رەفتارەکان بن.
رەخنەکان
بەڵام رەخنەگرانی ریالیزم دەڵێن: ئەم تەرکیزکردنە بە دەسەڵات و بەرژەوەندی خۆیی، فاکتەرە گرنگەکانی دیکەی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان وەک یاسای نێودەوڵەتی و مافی مرۆڤ و وابەستەیی ئابووری پشتگوێ دەخات. زۆرجار ریالیستەکان دەڵێن: کە ئەم هۆکارانە تەنیا رەچاوکردنی لاوەکین و لە کۆتاییدا کورسییەکی پشتەوە بۆ بەدواداچوونی دەسەڵات و ئاسایش دەگرنە بەر. بەڵام لە پراکتیکدا زۆرجار وا روودەدات کە دەوڵەتەکان دەبێت هاوسەنگی لە نێوان بەدواداچوون بۆ دەسەڵاتدا لەگەڵ رەچاوکردنی دیکەدا هاوسەنگ بکەن، وەک پاراستنی پەیوەندییە ئابوورییە بەهێزەکان لەگەڵ وڵاتانی دیکە یان رەچاوکردنی یاسا و نۆرمە نێودەوڵەتییەکان.
جگە لەوەش هەندێک لە رەخنەگران دەڵێن، کە ریالیزم دەتوانێت پێشبینییەکی خۆجێبەجێکردن بێت، چونکە ئەو دەوڵەتانەی کە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان وەک یارییەکی بێ کۆتایی تەمەشا دەکەن، رەنگە بەشداری رەفتارێکی شەڕەنگێزانە بکەن کە دواجار دەبێتە هۆی ململانێ. ئەمەش لە حاڵەتی جەنگی ساردا بینرا، کە ئەمریکا و یەکێتیی سۆڤیەت خەریکی پێشبڕکێیەکی چەکدار بوون کە دەیان ساڵی خایاند کە نزیک بوو شەڕی ئەتۆمی لێبکەوێتەوە. ریالیستەکان دەڵێن، کە ئەمە دەرەنجامێکی حەتمی دوو دەوڵەتی زلهێزە کە ململانێی باڵادەستی لە سیستمی نێودەوڵەتیدا دەکەن، بەڵام رەخنەگران دەڵێن، کە ئەمە پەرەسەندنێکی مەترسیدار و ناپێویستە کە دەکرا لە ڕێگەی دیپلۆماسی و دانوستانەوە چارەسەر بکرێت.
رەخنەیەکی دیکە لە ریالیزم ئەوەیە کە حساب بۆ رۆڵی دامەزراوە و رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان لە داڕشتنی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان ناکات. زۆرجار ریالیستەکان ئەم دامەزراوانە تەنها وەک رەنگدانەوەی هاوسەنگی هێز لە نێوان دەوڵەتەکاندا سەیر دەکەن، نەک وەک ئەکتەرێکی گرنگ لە مافی خۆیاندا. بەڵام لە پراکتیکدا ئەم دامەزراوانە رۆڵێکی گرنگیان بینیوە لە داڕشتنی نۆرمەکانی نێودەوڵەتی و بەرەوپێشبردنی هاوکاری نێوان دەوڵەتەکان. بۆ نموونە نەتەوە یەکگرتووەکان لە رێگەی ئۆپەراسیۆنەکانی ئاشتیپارێزییەوە رۆڵی سەرەکی هەبووە لە بەرەوپێشبردنی مافەکانی مرۆڤ و رێگریکردن لە ململانێکان. ریالیستەکانیش دەڵێن، هەموو ئەو رێکخراوە نێودەوڵەتیانە بۆ بڕیاردان دەبێت بگەڕێنەوە بۆ دەوڵەتەکان، ئەمەش راستی تیۆری ریالیزم دەسەلمێنێت کە دەڵێن، سەرەکیترین ئەکتەر لە گۆڕەپانی جیهانیدا دەوڵەتە.
دەرەنجام
لە کۆتاییدا، ریالیزم تیۆرێکی سیاسییە کە جەخت لەسەر بەدواداچوون بۆ دەسەڵات و بەرژەوەندی خۆ وەک پاڵنەرە سەرەتاییەکانی دەوڵەتان لە سیستمی نێودەوڵەتیدا دەکاتەوە. لەکاتێکدا ئەم تیۆرە هەندێک شایستەیی هەیە لە روونکردنەوەی هەڵسوکەوتی دەوڵەتان بە کردەوە، بەڵام زۆرجار رەخنەی لێدەگیرێت بەهۆی پشتگوێخستنی هۆکارە گرنگەکانی دیکەی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان، وەک یاسای نێودەوڵەتی، مافی مرۆڤ و وابەستەیی ئابووری. جگە لەوەش رەخنەگران دەڵێن، ریالیزم دەتوانێت پێشبینییەکی خۆبەدیهێنان بێت کە ببێتە هۆی ناکۆکی و ناسەقامگیری لە سیستمی نێودەوڵەتیدا. لەکاتێکدا ریالیزم دەتوانێت ئامڕازێکی بەسوود بێت بۆ تێگەیشتن لە رووداوە نێودەوڵەتییەکان، بەڵام دەبێت بە روانگەیەکی فراوانتر بۆ پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان کە حساب بۆ ئەو هۆکارە زۆرانە بکات کە رەفتاری دەوڵەتەکان لە قاڵب دەدەن، هێور بکرێتەوە.
سەرچاوەکان
• Historia
• Stanford University
• Foreign Affairs
• E-International Relations
• Oxford Research Encyclopedias
ریالیستەکان پێیان وایە کە دەوڵەتەکان ئەکتەری عەقڵانین
