نۆڤین مه‌جید ساڵح
هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی یه‌كێتیی سۆڤیەت له ساڵی 1991 گۆڕانكارییه‌كی به‌رچاویی له سیاسه‌تی جیهانیدا به‌دیهێنا. ده‌ركه‌وتنی ده‌وڵه‌تانی سه‌ربه‌خۆ له خۆڵه‌مێشی یه‌كێتیی سۆڤیەت، سه‌روه‌ری و مافی چاره‌ی خۆنووسینی تازه دۆزراوەی بۆ ئه‌و گه‌لانه دابین كرد. به‌ڵام ساڵانی رابردوو شایه‌تی هه‌وڵه‌كانی روسیان بۆ وه‌رگرتنه‌وه‌ی كاریگه‌ریی به‌سه‌ر کۆمارەکانی پێشووی سۆڤیەتدا، ئه‌مه‌ش ئاماژه‌یه بۆ خواستی زیندووكردنه‌وه‌ی رواڵه‌تێكی یه‌كێتیی سۆڤیەت.
پاڵنه‌ره‌كان
ئامانجه جێوپۆلەتیکەکان
هه‌وڵه‌كانی روسیا بۆ یه‌كگرتنه‌وه‌ی وڵاتانی پێشووی یه‌كێتیی سۆڤیەت، له ته‌ماحه جیۆپۆله‌تیكیه‌كانیه‌وه سه‌رچاوه ده‌گرێت. کۆمارەکانی سۆڤیەتی پێشوو به شێوه‌یه‌كی ستراتیژی له په‌راوێزی روسیادا جێگیرن و مۆسكۆش سه‌روه‌ریی ئه‌وان به شتێكی گرنگ ده‌زانێت بۆ به‌رژه‌وه‌ندییه ئاسایشەكانی نه‌ته‌وه‌یی خۆی. روسیا به دووپاتكردنه‌وه‌ی كۆنترۆڵی ئه‌م خاكانه، ئامانجی دامه‌زراندنی ناوچه‌یه‌كی هەیە كه سنووره‌كانی بپارێزێت و رێگریی له ده‌ستدرێژیی زلهێزه‌كانی خۆرئاوا بكات و كایه‌ی كاریگه‌ریی خۆی بپارێزێت.
پاراستنی كۆمه‌ڵگه نه‌ته‌وه‌یی و روسزمانەکان
هێزێكی تری بزوێنه‌ری ئه‌م كاره‌ی روسیا، پاراستنی روسییه نه‌ته‌وه‌ییه‌كان و دانیشتوانی روسزمانه كه له کۆمارەکانی پێشوویی سۆڤیەتدا نیشته‌جێن. مۆسكۆ باس له‌وه ده‌كات كه ئه‌م پێكهاتانه له ژێر حوكمڕانیی گه‌لانی سه‌ربه‌خۆدا رووبه‌ڕووی هه‌ڵاواردن و په‌راوێزخستن ده‌بنه‌وه. روسیا به ده‌ستوه‌ردان به‌ناوی ئه‌وانه‌وه خۆی وه‌ك پارێزه‌ر و به‌رگریكاری مافه‌كانیان جێگیر ده‌كات و بانگه‌شه بۆ هه‌ستكردن به خزمایه‌تی و ناسنامه‌ی هاوبه‌ش ده‌كات.
ره‌چاوكردنی ئابووری
کۆمارەکانی پێشوویی سۆڤیەت خاوه‌نی سه‌رچاوه‌ی ئابووریی به‌نرخن، وه‌ك یه‌ده‌گی وزه و كانزا و زه‌ویی كشتوكاڵیی. ئامانجی روسیا كۆنترۆڵكردنه‌وه‌ی ئه‌و سه‌رچاوانه‌یه، چونكه نه‌ك هه‌ر به‌شداریی له هێزی ئابوورییه‌كه‌یدا ده‌كه‌ن، به‌ڵكو كاریگه‌رییە جیۆپۆله‌تیكییه‌كه‌ی به‌رز ده‌كه‌نه‌وه. به به‌ره‌وپێشبردنی یه‌كگرتنی ئابووریی و هاوپه‌یمانیی بازرگانی هه‌وڵده‌دات وابه‌سته‌ییه ئابوورییه‌كان دابمه‌زرێنێت و توانای ئابووریی ئه‌م ده‌وڵه‌تانه بقۆزێته‌وه.
كاریگه‌ریی هێزی نه‌رم
روسیا كۆمه‌ڵێك ستراتیژی هێزی نه‌رم به‌كارده‌هێنێت بۆ داڕشتنی رای گشتی و دروستكردنی هاوپه‌یمانی له‌گه‌ڵ کۆمارەکانی پێشووی و له رێگه‌ی ده‌زگاكانی راگه‌یاندنی ژێر ده‌سه‌ڵاتی ده‌وڵه‌ت و ئاڵوگۆڕی كه‌لتوری و ده‌ستپێشخه‌رییه په‌روه‌رده‌ییه‌كان و گێڕانه‌وه‌ی مێژوو‌ه هه‌وڵده‌دات كاریگه‌رییه‌كانی خۆی پڕاکتیزە بكات و هه‌ستكردن به نۆستالژیا بۆ سه‌رده‌می سۆڤیەت په‌روه‌رده بكات و به جه‌ختكردنه‌وه له‌سه‌ر په‌یوه‌ندییه كه‌لتوری و مێژووییه هاوبه‌شه‌كان، ئامانجی چاندنی پشتیوانییه بۆ كارنامه‌كه‌ی له‌نێو دانیشتوانی ئه‌م ده‌وڵه‌تانه‌دا.
ده‌ستوه‌ردانی سه‌ربازی
له هه‌ندێك حاڵه‌تدا روسیا بۆ به‌دواداچوونی ئامانجه‌كانی په‌نای بۆ ده‌ستوه‌ردانی راسته‌وخۆی سه‌ربازی بردووه. ململانێی ساڵی 2008 له‌گه‌ڵ جۆرجیا و ئەبخازیا و دواتر لكاندنی كریمیا له ساڵی 2014 وه‌ك نموونه‌ی دیار ده‌بینرێت. به‌م كرده‌وانه نه‌ك هه‌ر خاكه ستراتیژییە‌كانیان مسۆگه‌ر كرد، به‌ڵكو په‌یامێكی به‌هێزی بۆ کۆمارەکانی تری سۆڤییەتی پێشوو سه‌باره‌ت به ئاماده‌یی روسیا بۆ به‌كارهێنانی هێز بۆ پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی نارد. ده‌ستوه‌ردانه سه‌ربازییه‌كان ناوچه‌ی دیفاكتۆی له‌ژێر كاریگه‌ریی روسیادا دروستكردووه و زیاتر ئه‌م ده‌وڵه‌تانه‌یان له كایه‌ی كۆنترۆڵكردنی روسیادا تێكه‌ڵ كردووه.
یه‌كگرتنی ئابووری
روسیا بۆ چه‌سپاندنی هەژموونی خۆی به‌سه‌ر کۆمارەکانی سۆڤیەتی پێشوودا، ده‌ستپێشخه‌رییه‌كانی یه‌كگرتنی ئابووریی په‌یڕه‌و كردووه. دامه‌زراندنی یه‌كێتیی ئابووریی ئۆراسیا له ساڵی 2015 كه پێكهاتووه له ئه‌رمینیا، بێلاڕوس، كازاخستان، قیرگیزستان و روسیا، هه‌وڵێكی سه‌ره‌كییه له‌م رووه‌وه. له رێگه‌ی ئه‌م یه‌كێتیه‌وه، روسیا هه‌وڵده‌دات وابه‌سته‌یی ئابووری پێکه‌وە په‌ره‌پێبدات، په‌یوه‌ندییه بازرگانییه‌كان به‌ره‌وپێش ببات و كاریگه‌ریی له‌سه‌ر سیاسه‌ته ئابوورییه‌كانی وڵاتانی ئه‌ندام هه‌بێت. ئه‌م یه‌كگرتنه ئه‌م وڵاتانه له‌گه‌ڵ به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی روسیادا هاوته‌ریب ده‌كات و له گه‌ڕان به‌دوای په‌یوه‌ندییه‌كی نزیكتر له‌گه‌ڵ خۆرئاوا دووریان ده‌خاته‌وه.
ئاڵنگاریی و وه‌ڵامدانه‌وه‌ی نێوده‌وڵه‌تی
هه‌وڵه‌كانی روسیا بۆ یه‌كخستنه‌وه‌ی کۆمارەکانی سۆڤیەتی پێشوو روبه‌ڕووی چه‌ندین ئاسته‌نگ ده‌بنه‌وه. زۆرێك له‌و وڵاتانه سه‌ربه‌خۆیی خۆیان به‌نرخ ده‌زانن و هه‌وڵده‌ده‌ن رێڕه‌وی خۆیان دابڕێژن، دوور له كاریگه‌رییه‌كانی روسیا. ئه‌وان په‌یوه‌ندییه‌كی نزیكتر له‌گه‌ڵ داموده‌زگاكانی خۆرئاوا، وه‌ك یه‌كێتیی ئه‌وروپا و ناتۆ، وه‌ك ئامرازێك بۆ ده‌سته‌به‌ركردنی سه‌روه‌ری و ئاسایشی خۆیان په‌یڕه‌و ده‌كه‌ن.
كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی له نزیكه‌وه چاودێریی هەوڵەکانی روسیای كردووه و نیگه‌رانی خۆی له هه‌وڵه‌كانی بۆ دووپاتكردنه‌وه‌ی كۆنترۆڵی ئه‌و ده‌وڵه‌تانه ده‌ربڕیوه. به‌تایبه‌تی یه‌كێتیی ئه‌وروپا و ئه‌مریكا ده‌ستوه‌ردانه سه‌ربازییه‌كانی روسیا و لكاندنی كریمیایان مه‌حكوم كردووه و به پێشێلكردنی یاسا نێوده‌وڵه‌تییه‌كان و سه‌روه‌ریی نه‌ته‌وه سه‌ربه‌خۆكانی ده‌زانن. سزای ئابوورییان سه‌پاندووه و پاڵپشتییان بۆ وڵاتانی زیانلێكه‌وتوو دەربڕیوە، هاوده‌نگییان نیشانداوه.
جگه له‌وه‌ش ناتۆ، بوونی خۆی له ئه‌وروپای خۆرهه‌ڵات زیاد كردووه و مانۆڕی سه‌ربازیی کردووە و هاوكاریی ئه‌منی بۆ وڵاتانی ئه‌ندام له ناوچه‌كه‌دا پێشکەش كردووه. ئامانجی هەوڵەکانی هاوپه‌یمانییه‌كه رێگریكردنه له ده‌ستدرێژییه روسیا و دڵنیاكردنه‌وه‌ی کۆمارەکانی سۆڤیەتی پێشوو له ئاسایش و سه‌قامگیری خۆیان.
به‌شێك له کۆمارەکانەی پێشووش سۆڤیەتی چالاكانه هه‌وڵی په‌یوه‌ندیی نزیكتریان له‌گه‌ڵ خۆرئاوا داوه، ئامانجیان هه‌مه‌چه‌شنكردنی هاوپه‌یمانییه‌كانیان و كه‌مكردنه‌وه‌ی پشتبه‌ستنیانە به روسیا. ئه‌وان به‌دواداچوونیان بۆ ئه‌ندامێتی له یه‌كێتیی ئه‌وروپا كردووه و له‌گه‌ڵ وڵاتانی خۆرئاوا رێكه‌وتنی بازرگانییان كردووه و داوای هاوبه‌شی ئه‌منییان له‌گه‌ڵ ناتۆ كردووه. ئه‌وانەش كرده‌وانه ئاماژه‌یه بۆ ئیراده‌ی ئه‌وان بۆ دروستكردنی رێگای خۆیان و به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی گوشاره‌كانی روسیا.
جه‌نگی ئۆكرانیا وه‌كو هه‌نگاوێكی سه‌ره‌تایی
ململانێی به‌رده‌وامی ئۆكرانیا، سه‌رنجی جیهانی بۆ خۆی راكێشا و پرسیاری له‌باره‌ی نیازی روسیا له ناوچه‌كه دروست كرد. له كاتێكدا كه سه‌یركردنی شه‌ڕه‌كه وه‌ك هه‌نگاوێكی به ئه‌نقه‌ست به‌ره‌و گه‌ڕانه‌وه‌ی یه‌كێتیی سۆڤیەت، ئاسانكارییه‌كی زۆر ده‌بێت، به‌ڵام شیكردنه‌وه‌ی كرده‌وه‌كانی روسیا له چوارچێوه‌ی ئامانجه جیۆپۆلەتیكییه فراوانه‌كانیدا زۆر گرنگه.
بۆ تێگه‌یشتن له پاڵنه‌ره‌كانی روسیا، روانگه‌یه‌كی مێژوویی زۆر گرنگه. ئۆكرانیا له مێژه وه‌ك به‌شێكی چاره‌نووسساز له كایه‌ی كاریگه‌ریی روسیا داده‌نرێت به‌هۆی مێژوویی هاوبه‌شی و په‌یوه‌ندییه كه‌لتورییه‌كانی و وابه‌سته‌ییه ئابوورییه‌كانی به‌یه‌كه‌وه. هه‌ره‌سی یه‌كێتیی سۆڤیەت و سه‌ربه‌خۆیی دواتری ئۆكرانیا ئه‌م په‌یوه‌ندیانه‌ی تێكدا و بووه هۆی هه‌ستكردن به زیان بۆ روسیا و خواستی پاراستنی كۆنترۆڵی ده‌وڵه‌تی دراوسێی.
پێگه‌ی ستراتیژیی ئۆكرانیا و ده‌ستڕاگه‌یشتنی به ده‌ریای ره‌ش وای لێده‌كات گرنگییه‌كی سه‌ره‌كی بۆ ئاسایشی روسیا و هه‌ژموونی ناوچه‌یی هه‌بێت. به دڵنیابوون له كاریگه‌ریی یان كۆنترۆڵكردنی ئۆكرانیا، روسیا ده‌توانێت لایه‌نی باشووری خۆی مسۆگه‌ر بكات و به‌رژه‌وه‌ندییه جیۆپۆلەتیكییه گشتییه‌كانی خۆی بپارێزێت.
تێوه‌گلانی سه‌ربازی روسیا له‌و ململانێیه‌دا نیگه‌رانی كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تیی لێكه‌وتووته‌وه. له كاتێكدا مۆسكۆ ره‌تیكردووه‌ته‌وه به‌شداریی سه‌ربازی راسته‌وخۆ بكات، به‌ڵام ژماره‌یه‌كی زۆر له راپۆرته‌كان ئاماژه به پشتیوانی سه‌ربازیی روسیا ده‌كه‌ن، بۆ هێزه جوداخوازه‌كان له ئۆكرانیا. ئه‌مه‌ش بە دابینكردنی چه‌ك و مه‌شق و راهێنان و هاوكاری لۆجستی له‌خۆده‌گرێت. تێوه‌گلانی سه‌ربازانی روسیا له‌و ململانێیه‌دا زیاتر ئیراده‌ی روسیا بۆ كاریگه‌ری و پاراستنی پێگه له ئۆكرانیا نیشان ده‌دات.
جگه له كرده‌وه سه‌ربازییه‌كان، بە وتەی خۆرئاوا»روسیا له هه‌ڵمه‌ته‌كانی پڕوپاگه‌نده و زانیاریی ناڕاست كه‌ڵكی وه‌رگرتووه، بۆ داڕشتنی گێڕانه‌وه‌كان و كاریگه‌ریی له‌سه‌ر ڕای گشتی چ له ناوخۆی ئۆكرانیا و چ له ئاستی نێوده‌وڵه‌تیدا.» بڵاوكردنه‌وه‌ی زانیاری هه‌ڵه و ده‌ستكاریكردنی سۆشیال میدیا و كۆنترۆڵكردنی میدیای ده‌وڵه‌تی روسیا رۆڵێكی به‌رچاویی هه‌بووه له دروستكردنی گێڕانه‌وه‌ی له‌بار بۆ پڕۆسە سەربازییەکان روسیا و تێكدانی شه‌رعیه‌تی حكومه‌تی ئۆكرانیا.
ده‌رئه‌نجام
هه‌وڵه‌كانی روسیا بۆ كۆكردنه‌وه‌ی کۆمارەکانی سۆڤیەتی پێشووی، به‌هۆی تێكه‌ڵه‌یه‌ك له هۆكاره جیۆپۆله‌تیكی و كه‌لتوری و ئابوورییه‌كانه‌وه‌یه. خواستی دامه‌زراندنی ناوچه‌یه‌كی پارێزه‌ر و پاراستنی كۆمه‌ڵگه نه‌ته‌وه‌ییه‌كانی روسیا و وه‌رگرتنه‌وه‌ی كاریگه‌ریی ئابووری، پاڵنه‌ره سه‌ره‌كییه‌كانن. روسیا تێكه‌ڵه‌یه‌ك له كاریگه‌ریی هێزی نه‌رم و ده‌ستوه‌ردانی سه‌ربازی و یه‌كگرتنی ئابووریی به‌كارده‌هێنێت، بۆ به‌دواداچوونی ئامانجه‌كانی. به‌ڵام ئه‌م هه‌وڵانه روبه‌ڕووی ئاسته‌نگ ده‌بنه‌وه، چونكه هه‌ندێك ده‌وڵه‌ت هه‌وڵده‌ده‌ن سه‌ربه‌خۆیی خۆیان بپارێزن و په‌یوه‌ندیی نزیكتر له‌گه‌ڵ خۆرئاوا به‌دواداچوون بكه‌ن. وه‌ڵامدانه‌وه‌ی نێوده‌وڵه‌تی، له‌وانه‌ش سزا ئابوورییه‌كان و رێوشوێنه ئه‌منییه‌كان، تیشك ده‌خاته سه‌ر نیگه‌رانی و خۆڕاگری به‌رامبه‌ر به كرده‌وه‌كانی روسیا. داینامیكی ئاڵۆزی ده‌وروبه‌ری ئه‌م هه‌وڵانه به‌رده‌وامه له داڕشتنی دیمه‌نی جیۆپۆله‌تیكی ناوچه‌كه، پێویستی به سه‌رنج و به‌شداریكردنی به‌رده‌وامی كۆمه‌ڵگه‌ی
نێوده‌وڵه‌تی هه‌یه.
سه‌رچاوه‌كان:
• Reuters
• BBC
• The Atlantic
• The Spctator
• The Globe and Mail
• TheCollector
هەوڵەکانی پوتین بۆ یه‌كخستنه‌وه‌ی کۆمارەکانی یه‌كێتیی سۆڤیەتی پێشوو
