ناكۆكییەكانی ئێران و ئەمریكا لە روانگەی ریالیزمی نوێوە

ریالیزمی نوێ كە بە ریالیزمی پێكهاتەیی ناسراوە، چوارچێوەیەكی تیۆرییە لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكاندا كە تیشك دەخاتە سەر رۆڵی سیستمی نێودەوڵەتی لە داڕشتنی رەفتاری دەوڵەتەكاندا. باس لەوە دەكات كە دەوڵەتەكان بە پلەی یەكەم پاڵنەریان لە خواستی پاراستن یان زیادكردنی دەسەڵات و ئاسایشی خۆیانەوەیە و پێكهاتەی سیستمی نیودەوڵەتی كاریگەریی دامەزراوە و نۆرمەكانی نێودەوڵەتی سنووردار دەكات. ریالیزمی نوێ جەخت لەسەر گرنگی توانا سەربازی و ئابوورییەكان دەكاتەوە لە دیاریكردنی رەفتاری دەوڵەت و دەرئەنجامە نێودەوڵەتییەكان.
ململانێی ئێران و ئەمریكا پرسێكی ئاڵۆزە، كە دەیان ساڵە بەردەوامە. جیاوازی سیاسی و ئابووری و ئایینی لە نێوان دوو وڵاتدا دەگرێتەوە كە لە ناوچە جیاوازەكانی جیهاندا هەڵكەوتوون. لەم ساڵانەی دواییدا ململانێكان بەرەو هەڵكشان چووە و هەر دوو وڵاتی ئێران و ئەمریكا خەریكی چالاكییە سەربازییە جۆراوجۆرەكان و وەستانی دیپلۆماسی و سزا ئابوورییەكان بوون. لەم وتارەدا تیۆری ریالیزمی نوێ بۆ روونكردنەوەی ململانێی ئێران و ئەمریكا و ئەو فاكتەرە جۆراوجۆرانەی كە بوونەتە هۆی پەرەسەندنی، كەڵك وەردەگرین.
ریالیزمی نوێ و ململانێی ئێران و ئەمریكا
ریالیزمی نوێ چوارچێوەیەكی تیۆرییە كە هەوڵدەدات رەفتاری دەوڵەتەكان لە سیستمی نێودەوڵەتیدا روون بكاتەوە. باس لەوە دەكات كە دەوڵەتەكان كاراكتەرێكی عەقڵانین كە هەوڵدەدەن لە جیهانێكی ئەناركیدا دەسەڵات و ئاسایشی خۆیان زۆرترین بكەن. بە گوێرەی ریالیزمی نوێ، سیستمی نێودەوڵەتی بە نەبوونی دەسەڵاتی ناوەندی دەناسرێتەوە، واتە دەوڵەتەكان بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەكانیان دەبێت پشت بە دەسەڵاتی سەربازی و ئابووری و دیپلۆماسیی خۆیان ببەستن.
بە جێبەجێكردنی تیۆری ریالیزمی نوێ بۆ ململانێی ئێران و ئەمریكا، دەبینین كە هەردوو وڵات بە دوای زۆرترین دەسەڵات و ئاسایشی خۆیان لە سیستمی نێودەوڵەتیدا دەگەڕێن. بۆ نموونە ئێران بەرنامەیەكی ئەتۆمی پەیڕەو دەكات كە بانگەشەی ئەوە دەكات بۆ مەبەستی ئاشتیانەیە، بەڵام ئەمریكا و وڵاتانی تری خۆرئاوا وەك هەڕەشەیەك بۆ سەر سەقامگیری ناوچەكە سەیری دەكەن. ئێران هەروەها لە شەڕی جۆربەجۆری بە وەكالەت لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بەشدار بووە و پاڵپشتی لە گروپە چەكدارەكانی وەك حزبوڵڵا و حەماس كردووە كە دژی بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا و ئیسرائیل چالاكی تیرۆریستییان ئەنجامداوە.
لە بەرامبەردا ئەمریكا سیاسەتی گۆڕینی رژێمی لە ئێران پەیڕەو كردووە و هەوڵی لابردنی حكومەت و گۆڕینی حكومەتێكی لایەنگری خۆرئاوا دەدات. ئەم سیاسەتە بەهۆی باوەڕێكەوە بووە كە حكومەتی ئێران سپۆنسەرێكی دەوڵەتییە بۆ هەڕەشەیە بۆ سەر بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا لە ناوچەكەدا. هەروەها ئەمریكا گەمارۆ ئابوورییەكان بۆ هەوڵدان بۆ ناچاركردنی ئێران بۆ دەستبەرداربوون لە بەرنامە ئەتۆمییەكەی و وەستاندنی پشتیوانییەكانی بۆ گرووپە چەكدارەكان.
هۆكارەكانی ململانێكە
چەند هۆكارێك هەن كە بوونەتە هۆی پەرەسەندنی ململانێی ئێران و ئەمریكا، لەوانەش:
جیاوازی ئایدیۆلۆژی، ئێران و ئەمریكا روانگەی ئایدیۆلۆژی جیاوازیان هەیە بۆ كۆمەڵێك پرس، لەوانە ئایین، سیاسەت و مافی مرۆڤ. ئێران كۆمارێكی ئیسلامییە و لەلایەن سەركردە ئایینییەكانەوە بەڕێوەدەبرێت، لەكاتێكدا ئەمریكا دیموكراسییەكی عەلمانییە و بەهای ماف و ئازادییەكانی تاك دەدات. ئەم جیاوازییانە دابەشبوونێكی كەلتوری لە نێوان هەردوو وڵاتدا دروستكردووە كە بووەتە هۆی ئەوەی زەحمەتە بتوانن خاڵی هاوبەش بدۆزنەوە.
ركابەرییە ناوچەییەكان، ئێران و ئەمریكاش لە ركابەرییە ناوچەییەكان لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا تێوەگلاون. ئێران خۆی وەك زلهێزێكی ناوچەیی دەبینێت و ماوەیەكە كاریگەریی خۆی بۆ پشتیوانی لە گروپە شیعەكان لە عیراق، سوریا، لوبنان و یەمەن كەڵك وەردەگرێت. لە لایەكی دیكەوە ئەمریكا پشتیوانی لە گرووپە سوننەكان دەكات كە دژایەتی تەماحە ناوچەییەكانی ئێران دەكەن. ئەمەش شەڕێكی بە وەكالەت لە ناوچەكەدا دروست كردووە كە بووەتە هۆی پەرەسەندنی ململانێی نێوان ئێران و ئەمریكا.
تەماحە ئەتۆمییەكان، بەدواداچوونی ئێران بۆ بەرنامەیەكی ئەتۆمییش هۆكارێكی سەرەكیی ململانێ لەگەڵ ئەمریكا بووە. ئەمەریكا و وڵاتانی تری خۆرئاوا بەرنامەی ئەتۆمی ئێران وەك هەڕەشەیەك بۆ سەر سەقامگیری ناوچەكە و سەرچاوەیەكی پۆتانسێلی چەكی ئەتۆمی دەبینن. ئێران بانگەشەی ئەوە دەكات كە بەرنامە ئەتۆمییەكەی تەنها بۆ مەبەستی ئاشتیانەیە، بەڵام رەتكردنەوەی پابەندبوون بە یاسا و رێسا ئەتۆمییە نێودەوڵەتییەكان بۆتە هۆی ئەوەی گومانەكان بخرێتە سەر ئەوەی كە بە دوای پەرەپێدانی چەكی ئەتۆمیدا دەگەڕێت.
گەمارۆ ئابوورییەكان، ئەمریكا گەمارۆ ئابوورییەكان بۆ هەوڵدان بۆ ناچاركردنی ئێران بۆ وازهێنان لە بەرنامە ئەتۆمییەكەی و وەستاندنی پشتیوانییەكانی بۆ گروپە چەكدارەكان. ئەم سزایانە كاریگەرییەكی بەرچاویان لەسەر ئابووری ئێران هەبووە و بۆتە هۆی هەڵاوسان و دابەزینی بەهای دراو و سەختی ئابووریی بەربڵاو. ئێران وەڵامی ئەم گەمارۆیانەی دایەوە و هەڕەشەی داخستنی گەرووی هورموزی كرد كە هێڵێكی گرینگی كەشتیوانییە و بەشێكی زۆری نەوتی جیهان تێیدا تێدەپەڕێت.
نەبوونی دیپلۆماسی: ئێران و ئەمریكا لە ماوەی ساڵانی رابردوودا چەندین شەڕی دیپلۆماسییان هەبووە، كە زیاتر بەشدارییان لە پەرەسەندنی ململانێكان كردووە. ئەم راوەستانانە قەیرانی بارمتەگرتنی ساڵی 1979ی گرتەوە، كە چەكدارانی ئێرانی دەستیان بەسەر باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە تاران گرت و بۆ ماوەی 444 ڕۆژ 52 ئەمریكییان بە بارمتە گرت. لەم دواییانەشدا چەند رووداوێكی وەك كشانەوەی ئەمریكا لە رێكەوتنی ئەتۆمی ئێران لە ساڵی 2015 و تیرۆركردنی قاسم سولەیمانی بە هێرشی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی ئەمریكا روویانداوە.
كاریگەرییەكانی ململانێكە
ململانێی ئێران و ئەمریكا كاریگەرییەكی بەرچاویی لەسەر ئاسایشی ناوچەكە و جیهان هەیە. لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا، ململانێكان بەشداری لە شەڕەكانی بە وەكالەت لە ناوچەكەدا كردووە و ئێران و ئەمریكا پشتیوانی لایەنە دژبەرەكان دەكەن لە ململانێكانی سوریا، عیراق، لوبنان و یەمەن. ئەم ململانێیانە بۆتە هۆی ئاوارەبوونی ملیۆنان كەس و توندوتیژی بەربڵاو و پێشێلكردنی مافەكانی مرۆڤ.
لە ئاستی جیهاندا ئەم ململانێیە كاریگەری لەسەر بڵاوبوونەوەی چەكی ئەتۆمی و سەقامگیری سیستەمی نێودەوڵەتی هەیە. بەدواداچوونەكانی ئێران بۆ بەرنامەی ئەتۆمی نیگەرانییەكانی لێكەوتەوە لەوەی كە رەنگە هەوڵی پەرەپێدانی چەكی ئەتۆمی بدات، ئەمەش رەنگە پێشبڕكێی چەكی ئەتۆمی لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست دەستپێبكات. هەروەها ئەم ململانێیە بۆتە هۆی تێكچوونی بەرفراوانتر لە هاوكارییە نێودەوڵەتییەكان و دیپلۆماسییەتدا، ئەمریكا و ئێران خەریكی یارییەكی مەترسیدارن لە لێواری كۆتاییدا كە دەتوانێت ببێتە هۆی روبەڕوبوونەوەی سەربازی.
دەرئەنجام
لە كۆتاییدا، ململانێی ئێران و ئەمریكا پرسێكی ئاڵۆزە كە دەیان ساڵە بەردەوامە. بە جێبەجێكردنی تیۆری ریالیزمی نوێ بۆ ململانێكە، ئەوە بەدی دەكرێت كە هەردوو وڵات بەدوای زۆرترین دەسەڵات و ئاسایشی خۆیاندان لە سیستەمێكی نێودەوڵەتی ئەناركیدا. ئەو هۆكارانەی كە بەشدارن لەم ململانێیە بریتین لە جیاوازی ئایدیۆلۆژی، ركابەرییە ناوچەییەكان، تەماحی ئەتۆمی، سزا ئابوورییەكان و وەستانی دیپلۆماسی.
كاریگەرییەكانی ململانێكان بۆ ئاسایشی ناوچەكە و جیهانی بەرچاون، لەگەڵ ئەگەری پەرەسەندن و ناسەقامگیری زیاتر. چارەسەركردنی ململانێكان پێویستی بە پابەندبوون بە دیپلۆماسی و دیالۆگەوە دەبێت، هەروەها ئامادەیی سازشكردن و دۆزینەوەی خاڵە هاوبەشەكان. دواجار لە بەرژەوەندیی هەردوو ئێران و ئەمریكادایە كە بە دوای چارەسەری ئاشتیانەی ناكۆكی و پێكەوە كاربكەین بۆ بەرەوپێشبردنی سەقامگیری و ئاسایش لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست.

ململانێکانی ئەمریکا و ئێران