مرۆڤ بوونەوەرێکی کۆمەڵایەتیی سیاسییە و چالاکییەکانی بە شێوازی جۆراوجۆر دەکات، ئێمەی کۆمەڵناس بە گشتی لەو چالاکییانە توێژینەوە دەکەین و تایبەتی دەکەینەوە بە لایەنی کۆمەڵایەتی و سیاسیی کۆمەڵگە، کە لەوێوە سەرجەم راستی و یاسا گشتییەکانی ژیانی کۆمەڵایەتی، دەدۆزرێتەوە.
له‌م بابه‌ته‌دا بە کورت و پوختی باسی هەندێك لە کێشەکانی بەشداریی سیاسی دەکەین چ لەسەر ئاستی تاک بێت یا خێزان لە کۆمەڵگەی کوردستاندا، چونکە بەشداریی سیاسی، هەروەک چۆن هانتینگتۆن ئاماژەی پێکردووە، چالاکییەکە هاووڵاتیان تیایدا بەشدارن بە مەبەستی کاریگەری و کارتێکردن لە پڕۆسەی دروستکردنی بڕیاردا کە پەیوەسته بە حکومەتەوە، بۆیە لێرەوه بەشداریکردن دەبێتە چالاکییەکی کارا کە ئامانجی تێپەڕاندنی کێشەکانی رۆژانەی هاووڵاتییانە لەسەر ئاستی تاک و خێزان، ئەو بەشدارییە دەبێتە خاڵێکی وەرچەرخان و هاوبەشیکردن بۆ بەدەسهێنانی هاوکاری لە نێوان تاکەکاندا، به‌تایبه‌تی كه کێشەکانی هاووڵاتی لەم سەردەمەدا زۆر سادە و سانایە، چ لەڕووی سەقامگیری و ئاسایشی کۆمەڵاتییەوە بێت، یاخود دیوەکەی تری کە بژێوی ژیانە.
ئەم دوو فاکتەرە زیاتر پەیوەستن بە حکومەت و دەسەڵاتەوە، لێرەوە ناکرێت هیچ بۆشاییەک دروست ببێت، کە لەوانەیە ببێتە هۆی لەدەستدانی متمانە کە ئێستا سەرجەم پارتە سیاسییەکان بەدەستتییەوە دەناڵێنن و هاووڵاتیش مافی خۆیەتی كه هەردوو فاکتەرەکەی بۆ دەستەبەر بکرێت.
هەوڵدان بۆ چارەسەرکردنی دەبێتە بەشداریکردنی هەردوولا، واتا خەڵک و دەسەڵات، گرنگترین خاڵی هاوبەشیشیان تێگەیشتن و ئاڵوگۆڕی بیروڕایه بۆ گەیشتن بە چارەسەر، بۆیە بەشداریکردن بۆ سەرجەم بوارەکانی ژیان چەمکێکی فرە رەهەندە، بەشداریی سیاسی دەچێتە چوارچێوەی سیستمی سیاسییەوە، دەبێتە هەوڵ و تێکۆشانی هاووڵاتیان و رۆڵەکانیان لەو سیستمەدا، کە ئەوانن دەبنە خاوەن بڕیاری سیاسی چ لە نێو پارتێکی سیاسیدا بێت یان هەر رێکخراوێکی حکومی و نا حکومی، لێرەدا هەڵسەنگاندن دێتە ئاراوە و دەبینین چۆن خاوەن بڕیارەکان هەڵسەنگاندن بۆ هەموو کارەکانیان دەکرێت، ئەمەش لە هەڵبژاردنەکاندا رەنگدانەوەیەکی کارای هه‌یه.
ئەم پڕۆسەیە، لە هەمان کاتدا، زۆر گرنگ و هەستیارە، چونکە دەبێت ئەو دەستکەوتە لەپێناوی بەرژەوەندیی هاووڵاتیاندا پراکتیزە بکرێت، کە خاوەن بەشدارییەکەیه و چاوەڕوانی مافەکانییه‌تی وەک دادپەروەری لە بەڕێوەبردن و دەسەڵاتەکاندا کە خاوەن بڕیارەکانن و پاشان خزمەتکردن و ملکەچبوون بە یاساکان، هه‌ر بەم شێوەیەش بەشدارییکردنێکی کاراو بەهێز لە پڕۆسەی سیاسیدا دێتە ئاراوە. بەم شێوەیە کۆمەڵگە زیاتر بەرەو ئازادی و دیموکراسی دەڕوا، چونکە بنەمای دیموکراسی، بەشداریی سیاسییە، بۆیه هه‌قی خۆیه‌تی كه لێره‌وه بپرسین ئایا کۆمەڵگەی کوردستان لە کوێی ئەو پڕۆسە سیاسییە دیموکراسییەدا خۆی دەبینێتەوە؟
لێرەدا گرنگە دەست بخەینە سەر برین و کێشەکان بۆ دۆزینەوەی چارەسەر، نەک وروژاندنیان تەنها به‌شێوه‌یه‌كی تێوری یاخود پراکتیکی، بەڵکو هەردووکیان پێکەوە، ئه‌ویش بە باش و بە خراپەوە باسیان بکەین. به‌مانایه‌كی تر، ده‌بێ لە سۆنگەی ژیانی رۆژانەوە دەست بخەینە سەر سه‌رچاوه‌كان و هۆكاره‌كان بۆ دۆزینەوەی کێشەکان و چارەسەرکردنیان، به‌تایبه‌تی كه هەموو بەشداریکردنێکی هاووڵاتییان پشتگیرییەکی راستەوخۆیە بۆ پارتی سیاسی و بگرە بۆ حکومەتیش، هەروەها تەواوکەری پلانەکانی حکومەتە، چونکە پلانی حکومەت تەنها کورتخایەن نییە و بگرە زیاتر درێژخایەنە، هەموو بەشدارییەکی سیاسی هۆشیاری زیاتر دەبەخشێتە هاووڵاتیان، لێرەوە هانتینگتۆن سێ خاڵ دەخاتەڕوو کە پڕۆسەی گەشەپێدانی سیاسی دەگرێتەوە، لەوانه:
رێنمایی و چاوساغی بۆ دەسەڵات و جیاوازی لە ئەرکە سیاسییەکاندا و ئامادەیی و خۆتەرخانکردن بۆ بەشداریی سیاسی.
هەموو کێشەکانی بەشداریی سیاسی پەیوەستن بە بژێوی ژیانی ئابووری و کۆمەڵایەتییەوە
ئەو پێیوایە کۆمەڵێک فاکتەر لە پشت ئەو سێ خاڵانەوەن، لەوانە پارتی سیاسی و پرۆسەی دەنگدان، گروپەکانی فشار، رای گشتی، راگەیاندن، دامەزراوەی سەربازی و لە کۆتاییدا توندوتیژیی سیاسی.
لە هەمووی گرنگتر ئەوەیە کە چۆن بتوانرێت بەشداریی سیاسی ببێتە خاڵێکی هاوبەشی هەموان بۆ خزمەتکردنێکی گشتی لە رووی کۆمەڵایەتی و ئابووری و کەلتوری و سیاسییەوە.
هەموو کێشەکانی بەشداریی سیاسی پەیوەستن بە بژێوی ژیانی ئابووری و کۆمەڵایەتییەوە و پاشان کێشەی چەقبەستووی گەشەپێدانی بەشداریی سیاسییە کە تا دێت رێژەی بەشداربوون لە هەڵبژاردنەکاندا کەم دەبێتەوە. ئه‌مڕۆ مرۆڤێک شک نابەم بۆی بنووسم بۆ؟، چونکە هه‌موو ئاگاداری کەم و کووڕییەکانن و هەموان تێیدا بەشدارن بە رێژەی بوونیان لە دەسەڵاتدا، پاشان کێشەی دەستووری کە گەورەترین گرفتە و تا ئێستا چارەسەرنەکراوە و بەردەوامە، خاڵێکی دیکە بزووتنەوە کۆمەڵایەتییەکان و کێشەکانیانە کە هیچ یاسایەکی روون نییە بۆ خۆپیشاندانیان، پاشان بێگومان کێشەی زمانی سیاسی و پەیوەندیی سیاسی و کەلتوری سیاسی كۆمه‌ڵێك خاڵی کارای ترن و دەکرێت لەسەر هەر خاڵێک لەوانە توێژینەوە بکرێت.
لە کۆتاییدا دەکرێت کێشەکان مەودایەکی درێژ و فراوانیان هەبێت لەلایەن خاوەن بڕیارەکانەوە بۆ هاووڵاتیان کە ئەوانن بەشداریی سیاسی کۆمەڵایەتی راستەقینەن.
پێداچونەوە بە پێدانی ئازادی و ئازادیی رادەربرین، دان پێدان بە بەشداریی سیاسی کە پرسێکی ئەخلاقی و کۆمەڵایەتی و سیاسییە، پێدانی رۆڵی هاووڵاتی لە سەرجەم سێکتەر و بوارەکاندا، لێبوردەیی و تێگەشتن لەنێوان خەڵک و دەسەڵاتدا، دانپێدان بەوەی کە بەشداریی سیاسی پڕۆسەیەکی هەمەلایەنەی هاووڵاتییانە بێ توندوتیژی، دۆزینەوەی گیروگرفتەکانی هاووڵاتیان و چارەسەرکردنی کێشەکانیان لە هەموو بوارەکانی ژیاندا، رێزگرتن لە بیرو بۆچوونی جیاواز.
به ده‌سته‌واژه‌یه‌كی تر، ده‌كرێت بڵێین پرسی تێگەیشتن و هۆشیاری و رێزگرتن لە یەکتر، ببێتە هەوێنی گەشەپێکردنی سیاسی کە لەمڕۆدا زۆرمان پێویستە وەک ئەرکێکی ئەخلاقی کە مەرجی سەرەکی مانەوە و بەردەوامبوونە لە پڕۆسەی سیاسیدا.
*مامۆستا لە زانكۆی سلێمانی
