بەخشینەوەی شیرینی بۆ هاتنی مووچە

پرۆفیسۆر د. وەلی مەحمود حەمەد


لەدوای راپەڕین و دوای کشانەوەی دامودەزگاکانی رژێمی بەعس و بە‌غدای ئەوکات، مامۆستایانی کوردستان بە یەک دەنگ و یەک هەڵوێست، هەرچەندە باری گوزەران و ژیان و داهات زۆرخراپیش بوو، وتیان: سەری بەرز بۆ مووچە نەوی ناکەین. 
ئەم هەڵوێستە کوردانەیەی ئەوکات، لەلایەک بوو بە پشتوپەنا و هێزی مەعنەوی بۆ بەرەی کوردستانی و دواتر حکومەتی هەرێم، لەلایەکی تریشەوە بڕیاری تۆقێنەر بوو بۆ حکومڕانانی بەغدای ئەوکات. 

دەپرسم بۆچی؟ خەڵک دوای راپەڕین، ئامادە بوو بەرگە بگرێ و هەڵوێستی نەتەوەیی و نیشتمانی هەبێ؟
چونکە سەرەتای حکومڕانیی کوردی بوو، گەندەڵی و تاکڕەویی حکومڕانی بۆ کەس دەرنەکەوتبوو

بەپێی زانیارییەکان، راوێژکارانی رژێم وایان لە سەرانی بەعس گەیاندبوو کە کێشانەوەی ئیدارەکان لە هەرێم، دەبێتە هۆی خۆبەدەستەوەدانی سەرکردایەتی کورد و بەرەی کوردستانی، چونکە ناتوانن پارە و مووچە بدەن و خۆیان داوا لە رژێمی بەعس دەکەن کە بگەڕێنەوە ژێر حوکمی ئەوان، یاخود بە رێکەوتن و دانوستان و مەرجەکانی بەغدا رازی دەبن.
بەڵام هەرگیز ئەوە رووینەدا (بەتایبەتیش لە
 1991-1996). 
لەوماوەیەدا توانرا پەرلەمانی کوردستان پێکبهێندرێت و حکومەتی هەرێمی کوردستان دروستببێت، کە خەونی میللەتەکەمان و ئاواتی شەهیدانی کوردستان بوو. 
ئەوێ رۆژێ میللەتەکەمان متمانە و هیوای بە سەرکردەکان و حزبەکانی کوردستان و ئەو دامودەزگایانە هەبوو، هەربۆیەش بەرگەی بێ مووچەیی و نەبوونی و سارد و سەرمای دەگرت. 
هەرچەندە ژیان زۆر بە قورسی دەگوزەرا، چونکە لەلایەک بێ مووچەیی و گرانی بازاڕیش لەوپەڕی بوو. 
دەپرسم بۆچی؟ خەڵک دوای راپەڕین، ئامادە بوو بەرگەبگرێ و هەڵوێستی نەتەوەیی و نیشتمانی هەبێ؟
چونکە سەرەتای حکومڕانیی کوردی بوو، گەندەڵی و تاکڕەوی و نەزانی حکومڕانی بۆ کەس دەرنەکەوتبوو. 
بەڵام وردە وردە ئەم دۆخە گۆڕا و قارەمان و سەرکردە و شۆڕشگێڕەکانی دوێنێ بوونە سەرمایەدار و گەندەڵ و خۆ بەزل زان بەرامبەر بە خەڵک. ئەو خاکەی بە دەریایەک خوێن ئاودرا، حاکمەکانی خۆماڵی، تەنها خۆیان و ئەندامانی حزبەکانیان و بنەماڵە و کەس وکاری خۆیانیان، بەخاوەنی دەزانی کە چۆنیان دەوێ ئاوا بیبەخشن یا مامەڵەی پێوەبکەن. ناعەدالەتی و ناڕوونی لە داهات و خەرجکردن ڕوونتر دەبوونەوە، دڵی خەڵکی کوردستانیان کرمێ کرد و متمانەیان بەم دەسەڵاتە لاوازبوو. ئازادییەکان بەرتەسک بوونەوە، چەکدارەکان باڵادەست کران، ناوی پیرۆزی پێشمەرگە و سیاسی و خەباتگێرەکان کاڵ بۆوە. 
راکێشانی دەستی دوژمن و رێکەوتنی نهێنی و ژێربەژێر لەگەڵیان، خەڵکی وشیار کردەوە، کە ئەوە ئیتر دواڕۆژی کورد و دەستکەوت و دەزگاکانی خستۆتە ژێر ناڕوونی و مەترسییەوە. ئێستا دوای زیاتر لە 30 ساڵ حکومڕانیی کوردی و دوای ئەوەی لە (2003)وە تاوەکو کۆتایی (2014) کورد دەوڵەتۆکەیەکی هەبوو لەناو دەوڵەتی عیراق، لەوماوەیەدا پارەیەکی زۆری کاش رژایە کوردستان، ئەمریکا و ئەوروپا و هاوپەیمانانی پاڵپشتی کوردیان دەکرد. لە بەغداوە پارە دەهات و لەناوخۆش داهات هەبوو، بەڵام ئیدارەدانی خراپ و لەدەستدانی متمانەی خەڵک بەو حکومەتە رۆژ لەدوای رۆژ بەرەو لاوازی دەچوو. 
لەو ماوەیەدا ئۆپۆزسیۆنێکی فەوزەوی دروست بوو، کە نەک هەر نەیتوانی رۆحیەت و میسداقیەتی ئۆپۆزسیۆن بوون بپارێزێ و پەرەی پێبدات، بەڵکو ئاواتی خەڵکی ناڕازیشی کپ کرد و کوشت. 
کاتێک دەست بەسەر بابەتی فرۆشتنی نەوتی هەرێمدا گیرا لەلایەن بەغداوە، بەبڕیاری دادگای فەرەنسی و دەستەپاچەبوونی حکومەتی هەرێم بەرامبەر ئەم بابەتە، دەرکەوت کە ئەم هەرێمە خەڵکی کردووە بە بەرخۆر و تەنیا سەرچاوەی نەوت و پارەی نەوت لەبەردەستدا بووە بۆ بەکۆیلەکردنی مووچەخۆر. 
لە 2014 وە، ساڵانە بە هەزاران گەنجی دەرچووی زانکۆ و پەیمانگاکان دانەمەزرێنراون، مەگەر لەکاتی هەڵبژاردنەکان تەنها بۆ هێزی چەکداری حزبی خەڵک دامەزرێنرابێ؟
پرسیاری هەرە قورس ئەوەبووە کورد و دەسەڵاتدارانی کوردستان کە دەستییان بۆ فرۆشتنی نەوت برد، دوای چەندین ساڵ بەناوی ئابووری سەربەخۆوە کاریان کردووە، لە کۆتایی پڕۆسەکە گیرفانی خەڵک و حکومەت بەتاڵ بوو. هەم جێگای سەرسوڕمان بوو هەم خەڵک هیوای لەدەست دابوو پێیان. 
لەساڵی 2023-2024 دوای زنجیرەیەک بڕیاری دادگای فیدڕاڵی عیراق تایبەت بە هەرێم، هەمان مامۆستایانی ساڵانی نەوەتەکان کە سەریان بۆ بەغدا نەوی نەدەکرد بۆ مووچە، کەچی شایی و ئاهەنگ دەگێڕن و شیرینی دەبەخشنەوە بۆ بڕیارەکانی بەغدا و هاتنی مووچە لە بەغداوە. ئەمە بۆچی؟ وە لەبەرچی؟ دەبێ سیاسییەکان و سەرانی حکومڕانی کوردی ئەم دوو دۆخە و ئەم دوو هەڵوێستە بەراورد بکەن. 

* سەرۆکی پێشووی زانکۆی کۆیە