لە سوریای ئەمڕۆدا دوو جۆر عەرەب هەن، ئەوانەی كه دڵسۆزن بۆ سوریا كەمن، ئەوەی هەیە عەرەبی سەر بە توركیایە، یان عەرەبی سەر بە ئێران و ویلایەتی فەقێیە. ئەو دوانە لەوپەڕی ناكۆكیدان و تا سەر ئێسقان رق و كینەیان بەرامبەر بە یەكدی هەیە، بەڵام وەك ساڵی كەبیسە ئەگەر بۆ یەك جاریش بێت كۆكن لەسەر نه‌یاربوون به كورد و حەز بە لەناوبردنی دەكەن.
ئەمیان دوژمنی كوردە لەبەر خاتری توركیا، كە فۆبیای كوردی هەیە، ئەوی دیكەش دوژمنایەتی كورد دەكات لەبەر خاتری گەورەكەی كە وەلی فەقێیە، ئەم نه‌یارێتییه هاوبەشە، كە سەر بەم و بەوە، لە ناوخۆدا بەرگی عروبەی بەبەردا دەكرێت و ناسنامەی سوریای عروبەی بۆ دەكرێتە بیانوو.
لە شام و عیراق كورد وا وێنا دەكرا كە تابووری پێنجەمی ئیسرائیلە، یان ئیسرائیلی دووەمە و دەبێ سەركوت بكرێن و بسووتێنرێن و پاكتاو بكرێن
پارادۆكسی یەكەم لەوەدایە كە عەرەبی سوریا رقیان لەیەك دەبێتەو و یەكدی دەكوژن، لەبەر خاتری گەورەكانیان، كە توركیا و ئێرانن، عەرەببوونی خۆیان لەبیر دەكەن و بیریان ناكەوێتەوە كە عەرەبن و، بابەتی عروبە تەنیا ئەو كاتە دەیوروژێنن كە رووبەڕووی كورد دەبنەوە، ئەو كوردەی كە بۆتە مۆتەكە بۆ گەورەكانیان، ئا لەو كاتەدا هەستی جوامێرییان بەرامبەر بە عروبە دەبزوێ و دژی كورد دەوەستنەوە، ئەوە لە كاتێكدایە كە توركیا و ئێران خوێنی عروبەیان لە دڵی سوریادا حەڵاڵ كردووە.
پارادۆكسی دووەم، كە خۆی لە هزر و رەفتاری عەرەبچێتیدا دەبینێتەوە، لە خوێندنەوەی مێژووەوە بۆمان دەردەكەوێت، زۆر بە زەقیش دیارە، ئەویش ئەوەیە بە درێژایی مێژوو دوژمنی عەرەب و ناسنامەكەیان و ئەوەی كە هەڕەشە بووە بۆ سەر بوونی عەرەب كورد نەبووە، تەنانەت ئیسرائیلیش نەبووە، كە لەم سەردەمەدا بوونەتە هەڕەشەیەكی كوتوپڕ، بەڵكو تورك و فارس هەڕەشەبوون بۆ سەر عەرەب، لە كاتی ململانێ لەگەڵ ئیسرائیلدا عەرەب هەردوو دوژمنە مێژووییەكەی لەبیركرد كە تورك و فارسن و لەگەڵیاندا نەرمبوون، بەوەش ئەو عروبە دزێو و بەلاڕێداچووەی هەشیانبوو تیاچوو، ئەوەبوو لە شام و عیراق كورد وا وێنا دەكرا كە تابووری پێنجەمی ئیسرائیلە، یان ئیسرائیلی دووەمە و دەبێ سەركوت بكرێن و بسووتێنرێن و پاكتاو بكرێن، ئەوان ئەو واقیعەیان رەچاو نەكرد كە هۆلاكۆ نەیتوانی بچێتە بەغداوە تا لایەنگریی كوردی نەكرد، سوڵتان سەلیمی یەكەمیش بە هەمان شێوە، جۆرج بۆشیش هەر وایكرد، كەواتە ئەو قسەیەی جەمال عەبدولناسر كە دەڵێ: كورد كڵاوخودەیە بۆ عەرەب، گرنگییەكی تایبەتی هەیە، خۆ ئەگەر بەرگرییەكانی كورد نەبوونایە توركیا و ئێران سوریا و عیراقیان لووش دەدا، كە لە هەردووكیاندا عروبە كەوتە ژێر پێی فارس و تۆرانییەوە.
پارادۆكسی سێیەم، پارادۆكسی فەرمانڕەوایی عەرەبە بەسەر كوردەوە، كە واتا و دەلالاتی قووڵی هەیە و بە ئاشكراش ناوترێت، ئەم جۆرە فەرمانڕەواییە دەڵێ: قبووڵی ناكەم كورد یەكسان بێت بە من و هاوشانم بێت لە بەشداریی چالاكییە سیاسییەكاندا، قسەی دڵی ئەمانە ئەوەیە: (قبووڵی ناكەم كوردێك ببێتە فەرمانڕەوای من). ئەی چۆن ئەو سەردەمە لێك دەدەیتەوە كە توندوتیژترین و خراپترین سەردەمی وڵاتەكەتە و پڕ كارەساتترین و خوێناویترین سەردەمە، كە تیایدا كورد بە خراپترین شێوە چەوسانەوە و نكۆڵی لە ناسنامەكەی كراوە، ئەویش بە ناوی عروبەوە، باشه پاساوتان بۆ ئەمە چییه؟ ئایا حوكمی قەدەر وایكردووە كورد بۆ هەتاهەتایە بچەوسێتەوە، ئەویش بەهۆی شكستی تۆی عەرەبەوە لە بەڕێوەبردن و ئاوەدانكردنەوەی وڵاتدا؟ فەرموو یەك نموونەمان بۆ باس بكە، كە لە سایەی حوكمی تۆی عەرەبدا كورد و غەیرە كوردیش لە شكۆی مرۆییدا لەگەڵ تۆ یەكسان بن.
لە كۆتاییدا، بۆچی كاتێك شانازی بە مێژووەكەت و دەستكەوتەكانتەوە دەكەیت، پەنا بۆ ئەو نموونانە دەبەیت كە كەسانی دیكە فەرمانڕەواییان كردووە نەك خۆت، گەورەترینی ئەو كەسانەش كە داهێنانیان كردووە لە زومرەی تۆ نەبوون، ئایا ئیبن سینا و فارابی و ئیبن ئەلموقەفەع و ئیبن خەلدون و سەڵاحەدینی ئەیوبی بوون؟، ئایا تەنانەت پێشەنگی رێنیسانسە هاوچەرخەكەشت له‌بابه‌ت كەواكبی و ئەفغانی و محەمەد عەبدە و ئەحمەد شەوقی و زەركەلی و محەمەد كورد عەلی و خەیرەدین ئەلتونسی و دەیانی دیكەیە، ئەمانە عەرەبن؟
لە راستیدا زۆرێك لەوانە كورد بوون، لە سەردەمێكدا كە هێشتا زەمەن لە بیری پیسی عروبەی بەعسەوە نەگلابوو! تەنانەت توندڕەوترین تەكفیرییەكانی مێژووەكەشت، كەسانی وەك ئیبن تەیمییە و ئیبن سەڵاح، كە بۆ تەكفیركردنی كورد و غەیرە كورد سوودیان لێ وەردەگریت عەرەب نەبوون، ئەی چۆن رێگە بە خۆت دەدەیت ئەمانە بەرزتر بنرخێنیت لە نەتەوەكانی دیكە و شانازی بە دەستكەوتەكانیانەوە بكەیت، بێئەوەی سەر بە ناسنامەی تۆ بن، بە پێی ئەو لۆژیكە شەقوشڕەی كوردی پێ هەڵدەسەنگێنیت و بێبەریی دەكەیت لە مافەكانی؟
بێگومان لە بەرامبەر ئەم لۆژیكە خوار و خێچەدا ئێمە داوا ناكەین كورد فەرمانڕەوایی عەرەب بكات و ئەوە تاكە رێگەچارە نییە بۆ دەربازبوون لەم تێكشكان و شكستە، نەخێر ئەوە چارەسەر نییە، بەڵكو چارەسەر زۆر روون و ئاشكرایە و دەبێ بوێرانە دان بەوەدا بنێین كە ئێمە هەموومان مرۆڤین و لە مرۆڤایەتیدا یەكسانین، با ناسنامە و بیروباوەڕیشمان جیاواز بێت، بەڵام لە شكۆی مرۆڤایەتیدا یەكسانین، با ناسنامە و بیروباوەڕیشمان زۆر جیاواز بێت، چارەسەرەكە لە لێهاتوویی و شكۆی مرۆڤایەتیدایە، دەبێ ئەم دانپێدانانە لەسەر ئەرزی واقیع و لە بواری سیاسیدا كاری پێبكرێت و دەبێ هەموان یەكسان بین لە پێگە و ماف و ئازادی هەڵبژاردن و مافی چارەی خۆنووسیندا لەسەر ئاستی تاك و كۆمەڵ.
لە عەرەبییەوە:
كوردەوان محەمەد سەعید
*مامۆستای فەلسەفەی سیاسی
لە زانكۆی كۆیە
نەیاران هەر کات بیانەوێت جووڵەیەک لەدژی کورد رێکدەخەن
