شێخ محەمەدی خاڵ لە پێشەکیی فەرهەنگی خاڵدا دەڵێ: (هەموو زمانێک ئەگەر لە چوارچێوەی فەرهەنگ نەگیرێ، وەیشوومەی رۆژگار شەن و کەوی تێدا دەکا و بەبای دەدا و، کۆگای وتەکانی بەرەبەرە کەم دەکاتەوە تا وای لێدێ کە نەتوانێ بە سەرمایەکەی خۆی بژیی و مەبەست بە جێ بێنێ).
لە ناخی ئەو بۆچوونەی «شێخ محەمەدی خاڵ»دا ترس و نیگەرانییەکی قووڵ لە پەیوەندی لەگەڵ لاوازبوون و لەناوچوونی زمانی کوردی هەست پێدەکرێ و ترس و نیگەرانییەکەش لە جێی خۆیدایە. ئێستا زۆربەی زار و بن زارەکانی زمانی کوردی «فەرهەنگ»یان هەیە، واتە وشە و پەندی پێشنیان و ئیدیۆمەکان نووسراون و لە نەمان رزگار کراون، بەڵام هەڕەشەیەکیتر ئێستا لە ئارادایە، ئەویش ئەوەیە ئەو «فەرهەنگ»ە دەوڵەمەندانە کە «فەرهەنگی خاڵ» یەکێکیانە لەلایەن وەزارەتی پەروەردە و راگەیاندنەکان و نووسەر و رۆژنامەنووسانە بەکار ناهێنرێن. بە بەرهەم و قسە و نووسینی هەموومانەوە دیارە کە لە رووی وشە و پەند و ئیدیۆمەوە هەژارین، هەر یەکەی نزیکەی 100 بۆ 200 وشە دەزانین و کار و باری خۆمانی پێ بەڕێ دەکەین، زمان ئاوا ناپارێزرێ، هەر وەک جەنابی «شێخ محەمەدی خاڵ» لە فەرهەنگی خاڵدا دەڵێ: (هیچکەس ناتوانێ هەموو وشەکانی زمانەکەی خۆی بزانێ)، بەڵام هەموو کەس دەبێ هاوشان لەگەڵ خوێندنەوە لەبواری پسپۆڕییەکەی خۆیدا، «فەرهەنگ»کانیش بخوێنێتەوە تا وشەی زۆر بزانێ و بۆ دەربڕینی زانست و مەعریفەکەی بەکاریان بێنێ، بە تایبەت زمانی کوردی لەدەوڵەمەندییدا لە زمانە یەکەمەکانی سەر زەوییە، بەڵام بە هۆکاریی ئەوەی خۆمان نایزانین خەریکە لاواز دەبێ.
بەشێک لە «فەرهەنگ»ە کوردییەکان:
یەکەم: فەرهەنگی ئایتی، دووەم: فەرهەنگی تەکنۆلۆژیای زانیاری، سێیەم: پێناسە و ڕاڤەی زاراوەکانی کۆمپیوتەر، چوارەم: ئەتڵەسی توێکاریی لەشی مرۆڤ، پێنجەم: فەرهەنگی چەمک و زاراوەکانی زانستە کۆمەڵایەتییەکان، شەشەم: ئەتڵەسی توێکاریی لەشی مرۆڤ، حەوتەم: فەرهەنگی قانوونی، هەشتەم: فەرهەنگی پزیشکی، هەشتەم: فەرهەنگی پزیشکیی دەوەن، نۆیەم: فەرهەنگی وشە و زاراوە، پزیشکی، سایکۆلۆجی، کۆمەڵناسی، دەیەم: فەرهەنگی باڵندە، یازدەیەم: فەرهەنگی هەژیر، دوازدەیەم: وشەنامەکی ئیتیمۆلۆژیای زمانی کوردی، سیانزدەیەم: فەرهەنگی سایکۆلۆژی، چواردەیەم: فەرهەنگی پسپۆڕانەی واتاناسی، پانزدەیەم: فەرهەنگی هەرمان، شانزدەیەم: فەرهەنگی هەنبانەبۆرینە، حەفدەیەم: فەرهەنگی کاوە، هەژدەیەم: فەرهەنگی دیکتیۆ، نۆزدەیەم: فەرهەنگی ئایتی، بیستەم: فەرهەنگا کانی، بیست و یەکەم: فەرهەنگی ئاڤێستا، بیست و دووەم: رێبەری زاراوە ئامارییەکان، بیست و سێیەم: فەرهەنگی وشەنامە، بیست و چوارەم: فەرهەنگی شێخانی، بیست و پێنجەم: فەرهەنگی ئاناهیتا، بیست و شەشەم: فەرهەنگی خاڵ، بیست و حەوتەم: فەرهەنگی زاراوە سەربازییەکان، بیست و هەشتەم: فەرهەنگەکانی ڤەژین، بیست و نۆیەم: فەرهەنگی باشوور، سییەم: وشەنامە وە کوردی خوارین، سی ویەکەم: فەرهەنگی گیرفانیی ئاسان، سی و دووەم: تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان، سی و سێیەم: فەرهەنگی شیرین، سی و چوارەم: فەرهەنگی شیرین، سی و پێنجەم: فەرهەنگی مامۆستا، سی و شەشەم: فەرهەنگی باشوور، سی و حەوتەم: کوردستانیکا، سی و هەشتەم: نەخۆشییە درمییە زایەندییەکان و...هتد. خوێنەری ئازیز ئەمە بەشێکن لە فەرهەنگەکان، بۆ زانیاریی زیاتر سەردانی ماڵپەڕی فێرگەی زمانی کوردی دیاکۆ هاشمی بکە.
