پ. ی. د. سەمەد ئەحمەد*
سادیزم، چەمك، یان زاراوەیەكی سایكۆلۆژییە، بەو كەسە دەگوترێت كە چێژ لە ئازاردانی كەسانی تر دەبینێت. زۆرێك لە بیرمەندان و دەروونناسان و كۆمەڵناسان، لە تێزە زانستی و فكرییەكانی خۆیاندا باسیان لێوەكردووە و لێیان كۆڵیوەتەوە. (ئەریك فرۆم) یەكێكە لەو زانا و بیرمەندانەی كە زۆر بە قووڵی ئەم چەمكەی لە كتێبی (بە ناوی ژیانەوە)دا شرۆڤە كردووە، كە كاك (ئازاد بەرزنجی) وەریگێڕاوە بۆ كوردی.
فرۆم خەسڵەتی سادیی پەیوەست دەكات بە دەسەڵاتەوە، پێیوایە لە هەر كوێیەك دەسەڵات هەبێت، لەوێ رێژەیەك لە رەفتاری سادیی هەیە، چەندە دەسەڵاتیش زۆر تر بێت، ئەوەندە رەفتاری سادییانە زیاتر دەبێت، بەڵام ئەمە ئەوە ناگەیەنێت كە حەز و ویست و خۆزگەی سادییانە تەنها لای كەسی خاوەن دەسەڵات هەیە و ئەو كەسانەی كە دەسەڵاتییان نییە، ئارەزووی سادییان نییە، نەخێر، ئەو كەسانەی كە هیچ دەسەڵاتێكیشیان نییە، دەشێ كەسی سادیی بن، بەڵام لەحاڵێكی وادا، سادییبوون، جگە لەوەی كە دەبێتە گرێیەكی دەروونیی بۆ خاوەنەكەی، هیچ زیانێك بە كەسی بەرانبەر ناگەیەنێت.
زۆرێك لە سایكۆلۆژیستەكان، خەسڵەتی (سادیی) تەنها دەدەنە پاڵ دیكتاتۆرەكان، بەڵام فرۆم جیاواز لەوانە، ئەوە دەخاتەڕوو كە رەفتاری سادیی لای هەموو دیكتاتۆرێك هەیە، بەڵام مەرج نییە تەنها هەر لای دیكتاتۆرەكان هەبێت، بەڵكو دەشێ لای مامۆستا، لای دایك و باوك، لای فەرمانبەر، لای پزیشك، لای ئەفسەر، لای دادوەر، لای هەر كەسێكی تریش هەبێت، كە بەشێوەیەك لە شێوەكان دەسەڵاتی بەسەر كەسانی تردا بشكێت.
فرۆم خەسڵەتی سادیی پەیوەست دەكات بە دەسەڵاتەوە، پێیوایە لە هەر كوێیەك دەسەڵات هەبێت، لەوێ رێژەیەك لە رەفتاری سادیی هەیە، چەندە دەسەڵاتیش زۆر تر بێت، ئەوەندە رەفتاری سادییانە زیاتر دەبێت.
فرۆم لە لاپەڕە (87)ی چاپی سێیەمی كتێبی (بەناوی ژیانەوە)، نموونەى كەسی سادیزم لە شانۆنامەی (ئیمپراتۆر كالیگۆلا)ی ئەلبێرت كامۆ دەهێنێتەوە كە چۆن لە لایەك چێژ لەوە دەبینێت كە زاڵە بەسەر سوپاكەیدا و چی بوێت پێیان دەكات، لەلایەكی تریشەوە، چێژی زیاتر لەوە دەبینێت كە دەستدرێژیی سێكسی دەكاتە سەر ژن و كچی هاوڕێكانی، سەرەتا هاوڕێكانی بەم كارە ئابڕووبەرەیە نازانن، بەڵام ئیمپراتۆر بۆ زەلیلكردنی زیاتری هاوڕێكانی، خۆی ئەم رازە لایان دەدركێنێت و بە تەوەسەوە باسی لاقەكردنەكانی ژن و كچی هاوڕێكانی دەكات !
فرۆم دەڵێت: كالیگۆلای ئیمپراتۆری رۆمانی ئەم كارەی بۆ ئەوە نەدەكرد كە ئارەزووی سێكسی زۆر و بەرز بوو، نەخێر، بەڵكو بۆ ئەوە بوو كە لە هەر شتێك زیاتر چێژی لەوە دەبینی كە زۆرترین كەس ئازار بچێژێت !
كالیگۆلای ئیمپراتۆر، لە دوای ئەم هەموو تاوانانە، هێشتا تێر نابێت لە سزادان و سوكایەتیكردن بە سوپاكەی و بە گەلەكەی، ئینجا بانگەشی خوایی دەكات و دەڵێت: من خوام، دەبێت ئێوە بمپەرستن! چونكە لە پەرستنیدا، ملكەچی خەڵكی بۆی دەگاتە لوتكە، بەم شێوەیە گەورەیی و شكۆمەندی خۆی لە زەلیلی ئەوانی ترەوە دەستەبەر دەكات.
فرۆم لە درێژە و شرۆڤەی چەمكی سادیزمدا ئەوە بەیان دەكات كە كالیگۆلاكان لەم سەردەمەشدا هەن، نموونەكانیان لە رۆژهەڵات و لە ئاسیا و لە ئەفریقا و لە ئەمریكای خواروو و لە زۆر شوێنی تری دنیادا بەرچاو دەكەون. ئەوەی لەم نێوەندەدا جێگەی سەرنجە ئەوەیە كە هەموو دیكتاتۆرە رەفتار سادییەكان، لەكاتی پاوانخوازیی دەسەڵاتیاندا، بانگەشەی فریادڕەسی چینایەتی و نەتەوایەتی دەكەن، وەك ستالین و سەدام و هیتلەر و زۆر دیكتاتۆری تر.
خۆزگەی سادییانە تەنها لای كەسی خاوەن دەسەڵات نییە، ئەو كەسانەش كە هیچ دەسەڵاتێكیشیان نییە، دەشێ كەسی سادیی بن، بەڵام لەحاڵێكی وادا، سادییبوون، جگە لەوەی دەبێتە گرێیەكی دەروونیی بۆ خاوەنەكەی، هیچ زیانێك بە كەسی بەرانبەر ناگەیەنێت
جیاواز لەمانەی خستمانە روو، فرۆم پێیوایە كە هەندێجار، رەگی (سادیی) لە قوڵایی خۆشەویستی و میهرەبانی و سۆزداریدایە ! بۆ نموونە، هەندێجار دایك، یان باوك سۆز و خۆشەویستی و میهرەبانییان بۆ منداڵەكەیان وایان لێدەكەن كە رێگری بكەن لەبەردەم زۆرێك لە حەز و ئارەزووەكانی منداڵەكەیاندا، وەك: (نابێت ئەو جلە لەبەر بكەیت، چونكە سەرمات دەبێت). (نابێت ئەو خواردنە بخۆیت، چونكە بۆ تەندروستیت خراپە). (نابێت ئەو یارییە بكەیت، چونكە قاچت ئازاری پێدەگات) و...هتد. فرۆم پێیوایە ئەوە خەسڵەتی سادییە كە وا لە پەروەردەكاران دەكات كە دەسەڵاتی خۆیان بەسەر منداڵەكاندا بسەپێنن، بەڵام سادییەك كە رەگی لە قۆڵاییەكانی خۆشەویستی و سۆز و میهرەبانیدایە، نەك رق و سزادان، ئێمە وایدەبینین ئەمە ئەو دیدە تایبەتەیە كە فرۆم، جیاواز لە هەر زانا و بیرمەندێكی تر هەیەتی بۆ چەمكی سادیزم.
* پسپۆر لە بواری پەروەردە و دەروونزانیی
ئەریك فرۆم
