لەبەر رۆشنایی ئەو ئاستەنگە ژینگەییانەی ئەمڕۆ جیهان رووبەڕووی دەبێتەوە، هۆشیاریی ژینگەیی لە هەموو کاتێک گرنگترە، هۆشیاریی ژینگەیی واتە پەروەردەکردنی تاک و کۆمەڵگە سەبارەت بە پرسە ژینگەییەکان و زیادکردنی تێگەیشتنیان لە گرنگی پاراستنی ژینگە و کارکردن بۆ پاراستنی سامانە سروشتییەکان و پاراستنی ژینگەی داهاتوو. لێرەوە پێویستە باس لە پاراستنی ژینگە بکەین لەسەر ئاستی تاک بە تاکی کۆمەڵگە و رۆڵی نەوەکانی داهاتوو لە رووبەڕووی ئەو ئاستەنگانەی تووشی دەبنەوە بەهۆی ژینگەوە. لێرەوە تیشک دەخەینە سەر پێویستیی تێکەڵکردنی هۆشیاریی ژینگەیی لە مەنهەجی پەروەردەدا، رۆڵی قوتابخانە لە هۆشیارکردنەوەی نەوەکانی ئێستا و داهاتوومان لەسەر ئەم پرسە گرنگە .
قوتابخانە وەک دامەزراوەیەکی پەروەردەیی و فێرکاری لەو چوارچێوەیەدا رۆڵێکی سەرەکی دەگێڕێت، چونکە قوتابخانە تەنها شوێنێک نییە بۆ بەخشینی زانیاری و فێرکردن، بەڵکو فەزایەکە بۆ پەروەردە و زیادکردنی دنیابینیی منداڵان و فراوانکردنی بیریان و هۆشیارکرنەوەی خوێندکاران و فێرکردنی ئەو بەها بنەڕەتیانەی دەبێت پێیانەوە پابەندبن، لە نێو ئەم بەهایانەدا گرنگی پاراستنی ژینگە و بەرزکردنەوەی هۆشیاری ژینگەیی لەنێو نەوەکانی ئێستا و داهاتوودا هەیە. کەواتە چۆن دەتوانین سوود لە رۆڵی قوتابخانەکان ببینین لە بەرەوپێشبردنی هۆشیاری ژینگەییدا؟
قوتابخانە وەک دامەزراوەیەکی پەروەردە و فێرکردن لە رێگەی کۆمەڵێک میکانیزمی تایبەت بەخۆیەوە دەتوانێت رۆڵی زۆر کاریگەر و کارای هەبێت لەم پرسەدا ئەویش لەڕێگەی:
پرۆگرامی خوێندن
پرۆگرامی قوتابخانەکان رۆڵێکی گرنگ دەگێڕێت لە پێشخستنی هۆشیاریی ژینگەیی، کاتێک بابەتەکانی ژینگە لە پرۆگرامی خوێندندا تێکەڵ دەکرێن، خوێندکاران دەتوانن بە قووڵی لە پرسە ژینگەییەکان و کاریگەرییەکانیان لەسەر ژیانی رۆژانەیان تێبگەن. ئەو پرۆگرامانە دەتوانن زانیاری و هۆشیاری زۆر لەسەر بابەتەکانی وەک گۆڕانی کەشوهەوا، پیسبوون، بەڕێوەبردنی سامانە سروشتییەکان خراپ، بەکارهێنانی ماددە ناتەندروستەکان وەکو مادەی پلاستیک و مادە پاکەرەوە کیمیاییەکان و چەندین لایەنی ژینگەیی تر. توێژینەوە زانستییەکان سەلماندوویانە ئەو خوێندکارانەی لە قوتابخانە پەروەردەی ژینگەیی وەردەگرن، رەفتاری هۆشیارانە و بەردەوامتر بەرامبەر بە ژینگە نیشان دەدەن.
بۆ نموونە لە هەندێک وڵاتدا بابەتەکانی وەک ریسایکلین و بەکارهێنانی وزەی نوێبووەوە خراونەتە ناو پرۆگرامی قوتابخانەکانەوە، ئەمەش یارمەتیدەر بووە بۆ بنیاتنانی هۆشیارییەکی بەهێزی ژینگەیی لەنێو خوێندکاراندا، ئەم هۆشیارییە تەنیا لە پۆلدا سنووردار نییە، بەڵکو درێژ دەبێتەوە بۆ ژیانی رۆژانەیان، لەوێدا توانای زیاتریان دەبێت بڕیاری ژینگەدۆستانە لە ژیانی تایبەتی خۆیاندا بدەن.
چالاکییەکانی قوتابخانە
جگە لە پرۆگرامی خوێندن، چالاکییەکانی قوتابخانە رۆڵێکی گەورە دەگێڕن لە بەرەوپێشبردنی هۆشیاری ژینگەییدا، ئەو چالاکییانەی لە قوتابخانە وەک پاککردنەوە، چاندنی دار و درەخت و دروستکردنی باخچەی قوتابخانە یارمەتی خوێندکاران دەدەن ئەوەی لە پۆلدا فێری دەبن لە ژیانی راستەقینەدا بەکاریبهێنن. ئەم چالاکییانە تێگەیشتنی خوێندکاران لە گرنگی پاراستنی ژینگە بەرز دەکەنەوە و یارمەتی دامەزراندنی بەهاکانی بەردەوامیی پێ دەدەن.
بۆ نموونە کاتێک قوتابیان نەمام لە دەوروبەری قوتابخانە دەچێنن، بە شێوەیەکی کردەیی فێری گرنگی دار و درەخت دەبن لە باشترکردنی کوالیتی هەوا و پاراستنی هاوسەنگی ژینگەیی. ئەم ئەزموونە پراکتیکییانە بەشدارن لە بەرزکردنەوەی هۆشیاری ژینگەیی، وا لە خوێندکاران دەکەن تاکێکی پابەندتر بن بەرامبەر بە ژینگە.
پەروەردەی ژینگەیی وەک بەشێک لە ژیانی قوتابخانە
بەرزکردنەوەی ئاستی بەرپرسیارێتی وەک ئەرکێک وا لە خوێندکاران دەکات پەروەردەی ژینگەیی وەک بەشێکی دانەبڕاو لە ژیانی رۆژانه بکەن، نموونەش بۆ ئەم بۆچوونە قوتابخانەکانی ژاپۆنە کە ژینگەپارێزیی تێدا نییە و خوێندکاران وەک ژینگەپارێز پاککردنەوە و پاراستنی ژینگەی قوتابخانەکانیان لە ئەستۆ دەگرن. ئەمەش دەبێتە خوویەک هەمیشە دووبارەی دەکەنەوە، دواجار وەک هۆشیارییەک لە کۆمەڵگەدا بڵاودەبێتەوە.
رۆڵی مامۆستا
مامۆستایان رۆڵێکی سەرەکی دەگێرن لە بڵاوکردنەوەی هۆشیاریی ژینگەیی لەناو قوتابخانەکاندا، لە رێگەی پراکتیزە و رێنماییەکانی رۆژانەیانەوە، مامۆستایان دەتوانن نموونەی رەفتاری ژینگەیی بن. بۆ نموونە مامۆستایان دەتوانن هانی خوێندکاران بدەن بۆ کەمکردنەوەی بەکارهێنانی سەرچاوەکان، ریسایکلکردن و بەکارهێنانی ماددە زیانبەخشەکان، جگە لەوەش مامۆستایان دەتوانن شێوازی فێرکردنی داهێنەرانە بەکاربهێنن بۆ بەخشینی زانیاری ژینگەیی. ئەم شێوازانە لەوانەیە بریتی بن لە تێکەڵکردنی پڕۆژەکانی ژینگەیی لە بابەت گەلی جیاوازدا یان رێکخستنی گەشتی مەیدانی بۆ شوێنە ژینگەییەکان، ئەم چالاکییانە یارمەتی خوێندکاران دەدەن قووڵتر لە پرسە ژینگەییەکان تێبگەن و فێربوون زیاتر کارلێککارانە و ئیلهامبەخشتر بکەن.
بەرنامەی هاوبەشی ژینگەیی
هاوکاریی نێوان قوتابخانەکان و کۆمەڵگە توخمێکی بنەڕەتییە لە پێشخستنی هۆشیاریی ژینگەییدا دەبینێت. لە رێگەی هاوبەشی لەگەڵ رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی، دەزگا حکومییەکان و رێکخراوە ناحکومییەکان، قوتابخانەکان دەتوانن بەرنامەی هاوبەشی ژینگەیی جێبەجێ بکەن کە هۆشیاریی خوێندکاران زیاد دەکات و زیاتر بە کۆمەڵگەی خۆیانەوە دەیانبەستێتەوە.
بۆ نموونە قوتابخانەکان دەتوانن هاوکاری لەگەڵ رێکخراوە ژینگەییەکانی ناوخۆ بکەن بۆ رێکخستنی هەڵمەتی هۆشیاریی، پڕۆژەی پاککردنەوەی گەڕەکەکان، یان بۆنەی چاندنی دار. ئەم بەرنامانە رۆحی هاوکاریی پەروەردە دەکەن و یارمەتیدەرن لە بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیارتر و بەردەوامتر.
ئاستەنگەکانی بەردەم هۆشیاریی ژینگەیی لە قوتابخانەکان
زۆرجار قوتابخانەکان ناتوانن ئەم رۆڵی هۆشیارییە بگێرن لە کۆمەڵگەدا بەتایبەت لە ئێستای کۆمەڵگەی کوردیدا، جۆرێک لە بەربەست هەیە بۆ دامەزراوەیەکی وەک قوتابخانه دروست دەبێت ئەویش لە چەند خاڵێکدا دەخەینەڕوو:
*کەمیی سەرچاوە: هەرچەندە هۆشیاریی ژینگەیی لە قوتابخانەکاندا گرنگە، بەڵام ئاستەنگی زۆر هەیە بۆ جێبەجێکردنی بە شێوەیەکی کاریگەر. لە نێو ئەم ئاستەنگەدا نەبوونی سەرچاوەی دارایی و مرۆیی هەیە. نەبوونی بودجەی پێویست دەتوانێت رێگری لە توانای قوتابخانەکان بکات بۆ جێبەجێکردنی بەرنامەی کاریگەرانەی هۆشیاریی ژینگەیی، وەک دابینکردنی کەرەستەی پەروەردەیی گونجاو یان رێکخستنی چالاکییە ژینگەییەکان.
جگە لەوەش دەکرێت کەمیی راهێنانی مامۆستایان لەسەر شێوازەکانی پەروەردەی ژینگەیی هەبێت، ئەمەش کاریگەری لەسەر کاریگەرێتی ئەو بەرنامانە دەبێت، بۆیە پێویستە پاڵپشتی دارایی و راهێنانی گونجاو پێشکەش بە مامۆستایان بکرێت بۆ دڵنیابوون لە سەرکەوتنی بەرنامەکانی هۆشیاری ژینگەیی.
*بەربەستە کەلتوری و کۆمەڵایەتییەکان: رەنگە هۆکارە کەلتوری و کۆمەڵایەتییەکان کاریگەرییەکی زۆریان لەسەر کاریگەرێتی هۆشیاری ژینگەیی لە قوتابخانەکاندا هەبێت، لە هەندێک کۆمەڵگەدا رەنگە هەندێک دابونەریت لەگەڵ چەمکەکانی پاراستنی ژینگەدا ناکۆک بن، بۆ نموونە، هەندێک بیر لە بەکارهێنانی سەرچاوەکان بکەنەوە بە شێوەیەکی ناپایەدار بۆ ئەوەی بەشێک بن لە شێوازی ژیانی نەریتیی خۆیان.
لێرەدا رۆڵی قوتابخانە لە رووبەڕووبوونەوەی ئەو تەحەدایانە لە رێگەی هۆشیاریی و پەروەردەوە دێتە ئاراوە، قوتابخانە دەتوانێت رێگەیەک بێت بۆ گۆڕینی هەڵوێستە نەرێنییەکان بەرامبەر بە ژینگە و هاندانی وەرگرتنی رەفتاری بەردەوامتر، بە بەشداریکردنی کۆمەڵگە لە هەوڵەکانی هۆشیاری ژینگەیی، دەتوانرێت گۆڕانکاری ئەرێنی لە هەڵوێست و رەفتارەکاندا بەرامبەر بە ژینگە بەدەستبهێنرێت.
لەکۆتایدا قوتابخانە توخمێکی جەوهەرییە لە بەرەوپێشبردنی هۆشیاریی ژینگەیی و بنیاتنانی نەوەیەکی هۆشیارلەڕووی ژینگەوە، بەڵام سەرکەوتن لە گەیشتن بەو ئامانجانە پێویستی بە دابینکردنی سەرچاوە و پاڵپشتیی پێویست هەیە، ئەمە جگە لە تێپەڕاندنی ئاستەنگە کەلتوری و کۆمەڵایەتییەکان، بۆیە زۆر گرنگە هەموو لایەنە پەیوەندیدارەکان بە حکومەت و کۆمەڵگەی مەدەنی و قوتابخانەکانەوە پێکەوە کاربکەن بۆ بەرەوپێشبردنی هۆشیاریی ژینگەیی و بنیاتنانی داهاتوویەکی بەردەوامتر.
*توێژەری کۆمەڵایەتی و ماستەر لە کۆمەڵناسیدا
