حکومەتی بنکەفراوان یان حکومەتی بنکە یاسایی؟

محەمەد حەمە تەقی


تەمەنی حکومڕانیی کوردی لە هەرێمی کوردستاندا زیاتر لە سێ دەیەی تەواوی تێپەڕاندووە، لە مێژووی کورددا، ئەمە درێژترین ماوەیە کە توانیبێتی لە جوگرافیایەکی فراواندا، خۆی حکومڕانی بکات، ئەگەرچی حکومڕانییەکە بێ گیروگرفت نەبوو بەتایبەتی لە دەیەی یەکەمیدا، بەڵام دەتوانرێت وەک دەسکەوتێکی مەزن بۆ کورد سەیری بکرێت.
لە ماوەی ئەو سێ دەیەی حکومڕانیدا، نۆ کابینە بەڕێکران، کە بەشدار و خاوەن بڕیاری سەرەکی هەموویان، پارتی دیموکراتی کوردستان و یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان بوون، بەڵام ناهاوسەنگیی لە نێوانیاندا هەبووە لە دەسەڵات و بڕیاردان. 
لە کاتی گەرمەی شەڕی ناوخۆدا، رۆڵی حکومەت و پەرلەمانی کوردستان بەتەواوی پەکخرا، بەتایبەتیش لە دوای رووداوەکانی 31ی ئاب،  ئیتر شتێک نەمایەوە بەناوی پەرلەمان و حکومەت، هەموو بڕیارەکان گەڕایەوە کۆشی حزب.
دواتر بە هەوڵی زۆرێک لە وڵاتان و دۆستان، توانرا ئەو قۆناغە تێپەڕێنرێت و جارێکیتر ئارامی و ئاوەدانی روو لە هەرێمی کوردستان بکاتەوە. 
دوای روخانی رژێمی بەعس، لەو ماوە ئارامی و کاسە پڕیەدا، نەتوانرا ئاسەوارەکانی شەڕی ناوخۆ و دوو ئیدارەیی هەرێم بسڕدرێتەوە و دەستوورێک بۆ هەرێمی کوردستان دابنرێت، ئەمەش دەرخەری ئەو راستیەیە کە کۆمەڵگەی کوردی و تەنانەت حزب و سەرکردایەتی سیاسی کورد، تا ئێستا نەیانتوانیوە لە بازنەی ناوچەگەرێتی و حزب و باڵادەستی حزبی بێنە دەرەوە و خەمە نیشتمانی و نەتەوەییەکانی خەڵک بکەنە کاری لە پێشینە.
لە دەیەی کۆتایی حکومڕانیدا، حکومەتی هەرێم بە خراپترین شێوە ئیدارەی هەرێمی کوردستانی داوە، لەسەرەتاوە بە راگرتنی پڕۆژە خزمەتگوزارییەکان و دواتریش بە لێبڕینی مووچەی فەرمانبەران و کەمکردنەوە دەستیپێکرد، لە سەرو هەموو ئەمانەشەوە گرژی و ئاڵۆزییەکانی ناخۆ سەریهەڵدایەوە و ناکۆکییەکانی لەگەڵ حکومەتی فیدراڵی ئاڵۆزتر بوون، بارودۆخی ژیان و گوزەرانی زۆربەی خەڵکی کوردستانی گەیاندە ئاستی هەژاری و خوارتریش، جیاکاری لە ئیدارەدان بە ئاشکرا دەبینرا، بێکاری و کۆچی بە لێشاوی گەنجان بوو بە دیاردەیەکی مەترسیدار. 
خۆ ئەگەر هەلومەرجە ئیقلیمی و جیهانییەکە رێگر نەبوونایە، ئێستا شتێک نەمابوو بەناوی هەرێمی کوردستانەوە.

هەرێم لەبەردەم قۆناغێکی هەستیاردایە
ئێستا هەرێمی کوردستان لەبەردەم گۆڕانکارییەکی نوێ و دامەزرانی کابینەی نوێدایە، بەڵام ئایا دەتوانێت کۆتایی بە ململانێ ناجۆرەکانی ناو کایەی حکومڕانی بهێنێت و جارێکیتر ئارامی و ئاوەدانی بگەڕێنێتەوە بۆ هەرێم؟ یان وەک کابینەی نۆیەم بەردەوام دەبێت لە جیاکاری و خۆسەپاندن و کەمکردنەوەی ئازادییەکان؟
بۆ کابینەیەی داهاتوو، دوو ئەزموون لەبەردەستدایە، ئەوانیش:
یەکەم/ ئەزموونی روەندا، کە پاش دامەزراندنی حکومەتێکی نیشتمانی، لەماوەیەکی کەمدا حکومڕانان توانییان تەواوی ئاسەوارەکانی ناکۆکی و تەنانەت کوشتارە زۆرەکانی نێوان هەردوو خێڵی هۆتۆ و توتسی بسڕنەوە و ببنە یەکێک لە وڵاتە پێشکەوتووەکانی ئەفریقا. 
دووەم/ ئەزموونی ناکۆکی نێوان شیعە و سوننە کە زیاتر لە 1400 ساڵە، نەک هەر ناکۆک و ناتەبان، بەڵکو زۆرجار بە دڕندەترین شێوە پەلاماری یەکتر دەدەن و بە کۆمەڵ لە یەکتر دەکوژن، لە کاتێکدا کە هەردووکیان خاوەنی یەک سەرچاوەی ئاینین، ئەو ماوە درێژە نەیانتوانی بیسەلمێنن: کامیان راستن؟
ناسەقامگیری و پێکدادان رووی کردۆتە ناوچەکە و هەرێم نزیکە لەوەوە، هیوادارین کابینەی دەیەم بە ئاڕاستەی ئەزموونی روەندا هەنگاو هەڵهێنی، جارێکیتر هەرێمی کوردستان نەخاتەوە بەردەم مەترسی لەناوچوون، ئەگەر نا، ئەمەی هەیە، دەکەوێتە ژێر مەترسیی لەناوچوونەوە.
بۆیە باشترە هەردوو حزبی سەرەکی، بە ئاڕاستەی بەرژەوەندیی باڵای هەرێمی کوردستان کاربکەن، حکومەتێکی هاوسەنگ و تۆکمەی بنکە یاسایی دامەزرێنن، نەک حکومەتێکی بەرژەوەندیخوازی حزبی.