میدیای كوردی، رۆڵ و پێگەی لە ناساندنی جینۆسایدی میللەتەكەیدا

 كاروان ئەنوەر


لە پاش راپەڕین و لەگەڵ دامەزراندنی میدیایەكی لۆكاڵی كوردیدا، هەڵمەتێك دەستی پێكرد بەمەبەستی ناساندنی هەموو لایەنەكانی ئەو كارەسات و ئەنفال و قڕكردن و راگواستن و تەعریب و...هتد -ەی كە بەعس بەدرێژایی ماوەی حوكمڕانیی خۆی هەر لە 8 ی شوباتی 1963 وە تا 6/3/1991 بە كوردی كردبوو. لەم قۆناغەدا میدیای لۆكاڵی زۆر بەباشی توانیی مەترسییەكان و دیوی پشتەوەی جینۆساید تەنها بە كورد و نەوەی تازەپێگەیشتووی ئەو سەردەمە بناسێنێت.
 
كێشەی لۆكاڵیی بوون
بە حوكمی ئەوەی سەرەتای دامەزراندنی میدیای كوردی و قۆناغەكەی قۆناغی لۆكاڵیی میدیا بوو، ئەم هەڵمەتە نەگەشتە ئەودیو سنوورەكانی هەرێمەوە كە ئەوكاتە قەوارەیەكی تازە ئازاد كراوبوو، هێشتا سیمایەكی ئازادبوون و سەربەخۆیی ئیداریی پێوە دیار نەبوو، بۆیە پەیام تەنها بە زمانی كوردی (دیالێكتەكان) بوو، نەمانتوانی كەسێكی عەرەب، فارس، تورك لە جینۆساید و كارەساتەكانی رابردوومان تێبگەیەنین، پێیان بڵێین ئێمە بەڕاستی دووچاری كیمیاباران بووین لەشاری هەڵەبجە و شار و شارۆچكەكانی تر و گوندەكان، نەمانتوانی بیگەیەنینە ناو ژوورۆچكەكانی مێشكیان كە بەڵێ ئێمە تاوانی بێوێنەی ئەنفالمان بەرامبەر كراوە، ئێمە 4500 گوندمان خاپوور كراوە و دووچاری سیاسەتەكانی (تەهجیر، تەعریب، تەرحیل، تەبعیس) و هەموو جۆرە سیاسەتەكانی لە ریشەوە دەرهێنانمان بووینەتەوە، چەندین جار لەو قۆناغەدا كە تیمی عەرەبەكان و توركەكان و هەندێك لە فارسەكانیش دەهاتنە كوردستان، ئەم قسانەی ئێمەیان بە ناڕاست و خەیاڵ دەناساند، من ئەوكات لە هەڵەبجە بووم رۆژنامەیەكم بڵاودەكردەوە، زۆرم لەو بیانیانە دەبینی، بۆیە لەو روانگەیەوە ئەم قسانە دەكەم كە پێش قۆناغی شەڕی ناوخۆ زۆر هەوڵماندا ئازاری ناخمان بگەیەنین، بەڵام لەبەر هۆكاری لۆكاڵیبوون و یەك زمانیی بڵاوكراوەكانمان، نەمانتوانی پەیام بگەیەنین و لێرە و لەوێ چەند هەوڵێكی كەم نەبێت کە لە رێگەی تیمە بیانییەكانەوە لە سەروبەندی ئازادبوونی بەشێكی كوردستاندا، میدیایەكی ناوخۆییمان هەبوو، دەنا دەتوانرا بەشێوەی هۆلۆكۆستی جوەكان ئێمەش جینۆسایدی میللەتەكەمان بە جیهانی بكردایە.

بەرلە شەڕی ناوخۆ زۆر هەوڵماندا ئازاری ناخمان بگەیەنین، بەڵام لەبەر هۆكاری لۆكاڵیبوون و یەك زمانیی بڵاوكراوەكانمان، نەمانتوانی، جگە لە چەند هەوڵێکی تیمە بیانییەکان، ئەگەرنا دەتوانرا بەشێوەی هۆلۆكۆستی جوەكان، ئێمەش جینۆسایدی میللەتەكەمان بە جیهان بناساندایە

 
میدیای قۆناغی شەڕی ناوخۆ
لە رۆژی 1/5/1994 بەدواوە تا رۆژی 16/9/1998 هەموو میدیای كوردی لۆكاڵی بە بینراو و نووسراو و بیستراوەوە لەجیاتی بابەتی جینۆساید، سەرقاڵی رووماڵكردنی شەڕی ناوخۆ و ناوەندگیرییەكان بوون. واتە سەرەڕای كۆی ئەو هەموو میدیایە، بەڵام شان بەشانی گەیاندنی ئازاری جینۆساید، نەیتوانی مەكۆی باسەكانی بكاتە جینۆساید و تۆماركردنی رابردووی لەناوبردنمان.
 
میدیاکەمان دوای شەڕی ناوخۆ
 لەم قۆناغەوە هیۆر هیۆر لێرەو لەوێ‌ میدیای كوردی بەرەو بە دیجیتاڵ بوون دەچوو، هێڵەكانی ئینتەرنێت گەشتبوونە دەوروبەری هەرێمی كوردستان و ئێمەش خەریكی دروستكردنی پردی پەیوەندیی و ناردنە دەرەوەی میدیاكانمان بووین، كوردستانی نوێ لە مۆسكۆ بە زمانی روسی چاپ دەكراو بڵاو دەكرایەوە، هەفتەنامەی الاتحاد لە لەندەن چاپ دەكراو بڵاو دەكرایەوە، لە ناوخۆشدا وێب سایت و سەكۆی ئەلەكترۆنی دامەزرێنران، لەم قۆناغەدا كەم تا زۆر توانرا بەشێك لە مێژووی تراژیدیا و جینۆسایدی كورد بە زمانەكانی عەرەبی و ئینگلیزی بە گوێ‌ی جیهاندا بدرێن، دەتوانین ناوی ئەم قۆناغە بنێین بە قۆناغی هەناردەكردنی بیرۆكەی كوردانە بۆ دەرەوە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا هێشتا نەتوانرا كە عەرەب تێبگەیەنرێت كە تاوانی ئەنفال بەڕاستی روویداوە و هەڵەبجە و بادینان و سێوسێنان و سەردەشت بە بۆمبی كیمیایی بۆمبباران كراون، دەیان جار لە ژوورەكانی چات و پاڵتاكدا تووشی دەمەقاڵێی توند دەبووین لەسەر بابەتی هەڵەبجە و كیمیاباران و ئەنفال و رەوشتەكانی تری بەعس بەرامبەر بە كورد کە هیچیان چیرۆك و سیناریۆ نین و راستەقینەن، بەڵام خەڵكی سودان و مالیزیا و مۆریتانیا و... هتد، سەدام و دارودەستەكەیان بە رزگاركەری مرۆڤایەتی دەدایە قەڵەم، بۆیە لە ژوورەكانی پاڵتاكدا خۆم بە تەنها دەمامەوە و تەنها كەسێك نەبوو بەرگریی لە چیرۆك و بەسەرهاتە تراژیدییەكانی كورد بكات، سەرەڕای ئەوەش تۆمەتی بەكرێگیراوانی ئەمریكا و ئیسرائیلیان دەداینە پاڵ.
 دەیان جار هەرێمی كوردستانیان بە ئیسرائیلی دووەم ناوزەد دەكرد و ئێمەش بە پیاوانی ئەمریكا و گوایە وەرەمی شێرپەنجەین لەناو دڵی (نیشتمانی عەرەب)دا، بەراورد بە قۆناغەكانی تری پێشوو، ئەم قۆناغە زیاتر وشەی كورد و ئەنفال و هەڵەبجە و جینۆسایدی گەیاندە گوێی جیهان و دەتوانرێت بە قۆناغی ناساندنی دۆزی كورد و داواكارییەكانی كورد بە جیهان و مەزڵومییەتی ئەم میللەتە بناسێنرێت.
 لێرەو لەوێ‌ توانیمان چەند دۆستێكی ئەمریكی و ئەوروپی و بیانی لە سیناتۆر و كۆنگرێسمان و پەرلەمانتار پەیدا بكەین و كەیس و بابەت و داواكارییەكانمان ببەنە دەرەوەی سنووری هەرێمی كوردستان، ئێمەش لەناو خۆماندا شاگەشكە و  دڵخۆش دەبووین بەم باسكردن و ناوبردنە، هاوكات میدیاكانی بەعس و عەرەبی شۆڤێنی، زۆر بە توندیی بەرپەرچی ئەم هەوڵانەیان دەداینەوە و كۆبۆنی نەوتیان بەسەر دۆستەكانی خۆیاندا دابەش دەكرد.
 
قۆناغی پاش رووخاندنی رژێم
 باشترین دەرفەت بۆ خستنەڕووی تاوانەكانی جینۆساید، دەبوایە لەم قۆناغەدا بوایە كە رۆژ بەڕۆژ زیاتر هێڵەكانی ئینتەرنێت و دەروازە لەسەر هەرێمی كوردستان بەڕووی دنیادا دەكرانەوە، كەچی وەك پێویست ئەم قۆناغەش تێنەپەڕی.
هەندێك لە ماف و ئیمتیازاتی كەسوكاری ئەنفالكراوەكان لە دووتوێی دەستووردا چەسپێنران، یاسای ریشەكێشكردنی بەعس كەوتە بواری جێبەجێكردنەوە و چەندین بڕگە و بابەت و یاسای تری تایبەت بە زیندانیانی سیاسی و ناوچە دابڕێنراوەكان لە دەستوور و یاسا و رێساكانی عیراقی نوێدا شوێنیان كرایەوە.
بەشێوەیەكی گشتی دەتوانین بڵێین لەڕووی سیاسی و دیپلۆماسییەوە، شتی باش كرا، ئەی لەڕووی میدیاییەوە چی كرا؟
لەو قۆناغەدا سەرباری دامەزراندنی چەندین كەناڵی ئاسمانی چ لە ناوەوە یاخود لە دەرەوەی هەرێم، بەڵام پرسی جینۆسایدی كورد نەبووە بابەتی سەرەكیی ئەم كەناڵانە، راستە لێرەولەوێ‌ چەندین بەرنامەی دیكۆمێنتەری لەسەر پرسی كورد و مێژووی لەناوبردنی بە كۆمەڵی كورد بەخش دەكران، بەڵام میدیاكانی ناو هەرێمی كوردستان، ئەوەندەی لە خەمی پرسی خۆیان و بەرنامە و كاری حزبیدا بوون، كەمتر سەرقاڵی دۆسێكانی ئەنفال و كیمیاباران و جینۆساید بوون، كەمتر نەوەی دوای راپەڕینیان لە مەترسییەكانی قۆناغەكانی رابردوو ئاگادار دەكردەوە كە هێشتاش تەرحیل و تەهجیر بەردەوامن و سیاسەتی ئاپارتاید هێشتا هەر هەیە و كورد بەتەواوەتی نەبووەتە شەریكی راستەقینەی عیراقی نوێ.
ئێستاش پاش تێپەڕبوونی نزیكەی 40 ساڵ بەسەر رۆژگارە رەشەكانی باشووری کوردستاندا، جینۆساید لە بەشەكانی تری كوردستان بەردەوامە، سەرباری گەیشتنی تەكنۆلۆژیا بە ترۆپكی پێشكەوتن، نەوەیەك لە گۆڕەپانی سیاسی و میدیایی كوردستاندا هەن، كەمترین زانیارییان لەبارەی مێژووی ئەنفال و كیمیاباران و جینۆسایدەوە دەزانن، وەك دەرهاویشتەی قۆناغە جۆراوجۆرەكان لە سەرەتای فێركردن و فێرخوازیی ئەم نەوەیە، نەمانتوانی لە رێگەی میدیا و پەروەردە و مینبەری مزگەوتەكانەوە بەم نەوەیە بڵێین ئێوە زادەی كام رۆژگارەن؟ باوانی ئێوە چۆن بە موعجیزە لەم تاوانانە رزگاریان بوو و دواتر ئێوەیان بۆ ئەم دنیایە خستەوە؟
بەڵێ نەمانتوانی پێیان بڵێین ئێوەن نەوەی راستەقینەی رزگاربووانی چەكی كیمیایی و ئەنفال و زیندانە تاریكەكانی بەعس، ئەگەر باوانتان لەو قۆناغەدا بەر ئەم شاڵاوانە بكەوتنایە، ئێستا ئێوەش نەدەبوون.