كام هونەری رەفتاركردن لەگەڵ ژنان ؟!

مرۆڤ كاتێ  روانگە و جیهانبینیی بە شێك لە فەیلەسوفانی دنیا، بۆ پرس و بابەت و بوون و ژیان دەبینێت، سەیری پێ دێت، فەیەلەسوفێك هەبێت، هێندە بە كەم و بێ بەهاییەوە بڕوانێتە ژن وەك مرۆڤ، كە تەواوكەری رەگەزەكەی ترە. بەو مانایەی فەلسەفە، زانین و مەعریفە و هزر لەخۆ دەگرێت، دەبێ هزریش بكرێتە پێوەر بۆ خوێندنەوە و راڤەكردنی دیاردەكانی ژیان، لەوەی ئەزموونی شكستخواردووی ژیانی فەیلەسوفێك خۆی.

نابێ ژیان لە یەك دیدگاوە ببینن
فەیلەسوفەكان، نابێ ژیان تەنها لە یەك دیدگاوە ببینن و ئیدی ئەم دیدگایە بگشتێنن بەسەر ژیانی مرۆڤەكاندا، چونكە مرۆڤەكان لە ڕووی سایكۆلۆژیی و فیزیكیی و پەروەردەیی و كۆمەڵایەتییەوە، جیاوازن لە یەكتری و ئەم جیاوازكەوتنەوەیە، بواری ئەوە بە مرۆڤ نادات، كە بە تەنیا ئەزموونی ژیانی خۆی (ئەگەر فەیلەسوفیش بێت) بكاتە پێوەر بۆ هەڵسەنگاندن و بینینی ژیانی مرۆڤەكان. یەكێك لەو فەیلەسوفانەی سیمبولی رەشبینیی بە دژە ژن ناسراوە شۆپنهاوەرە، ئەم فەیلەسوفە، لە كتێبی (هونەری رەفتار لەگەڵ ژنان) ژن وەك كاڵا و كەرەستەیەكی بێ بەها دەبینێت و روانگەیەكی زۆر سادە و جەماوەرییانەی بۆ ژن هەیە، ئەم روانینە بۆ ژن، وەك ئەوەی دەوترێت، پەیوەندی بە ژیانی ئەم فەیلەسوفە خۆیەوە هەیە، كە ناكۆكیی و جۆرێك لە تووڕەیی و گرێی دەروونی لەگەڵ دایكی، لە سۆنگەی پشتگوێخستنی باوكییەوە هەبووە، بەڵام ئایا ئەمە مانای وایە، دایكانی هەموو دنیا وەك دایكی ئەون؟ لەم كتێبەدا، شۆپنهاوەر بە جۆرێك دەڕوانێتە ژن، مرۆڤ شۆك دەبێت كە ئەمە دیدی فەیلەسوفێك بێت، كەچی بەردەوام لەلایەن بەشێكی زۆر لە نووسەرانەوە، پیرۆز دەكرێت. 

روانگەی ئەم فەیلەسوفە بۆ ژن
لەم كتێبەدا، روانگەی ئەم فەیلەسوفە بۆ ژن، هیچ جیاوازییەكی نییە لەگەڵ ئەو روانگە میللی و خێڵەكیی و جەماوەرییەی بڕوایان وایە ژن پلەیەك لە خوار پیاوەوەیە، بۆیە لە كتێبەكەیدا ژنان بەكەم ئاوەز، مراوی و قاز، درۆزن و بەرژەوەندیخواز، سادە و هیچ نەزان دەناسێنێت و ئەمەش دەرخەری ئەو راستییەیە كە ئەم فەیلەسوفە هەڵگڕی ئەقڵێكی پاتریاركی بووە و لای ئەویش ژن، هەمان ئەو ژنەیە كە لە تێڕوانینی گشتی كۆمەڵگەدا هەیە كە تەنها ماڵداریی و بایەخدان بە رواڵەت و جەستە دەزانن و شیاوی ئەوە نین هاومافی پیاو بن و وەك ئەوان ببینرێن. شۆپنهاوەر لەم كتێبەدا دەڵێت:(كاتێ دایكی مرۆڤ قاز بێت و باوكیشی مراوییەكی شەلی خەواڵوو ئەگەر لە شەش زانكۆش خوێندنی تەواو كردبێت، هەرگیز ئەو كەسە نازانێ بنووسێت/ ئیلیاد ل 57)، ئەم فەیلەسوفە كاتێك دایكی مرۆڤ وەك قاز دەبینێت، ئەوە لەلایەكەوە گاڵتەكردنە بەو گۆڕانە فسیۆلۆژییەی لە دەرئەنجامی دووگیانبوونەوە روودەدات، لەلایەكی دیكەشەوە ناڕاستەوخۆ دەیەوێت ئەوە بگەیەنێت كە ژنان بیریان تەنها لای گەدە و خواردن و بایەخدانە بە جەستەیانە، ئەمەش پەیوەندیی بەو رق و گرێ دەروونییە هەیە كە بەرانبەر ژن هەیەتی، دەنا مانای چییە، كەسێك شەش زانكۆی تەواو كردبێت و نەزانێ وشەیەك بنووسێت؟بەڕاست هیچ فەلسەفەیەك لەو دەربڕینە بێ مانایەدایە؟ ئەم فەیلەسوفە، چونكە ئەزموونێكی تاڵ و شكستخواردووی لە ژیاندا لەگەڵ دایكی بردۆتە سەر، ئیدی بڕوای وایە دایكەكان چەند جەستەیەكی گەورە و جوان و بەهێزی وەك قازیشیان هەبێت، ئەوا هەر ناتوانن منداڵێك پەروەردە بكەن كە فێری زانست و خوێندەواریی بێت.

ژنان بە درۆزن و قاز و مراوی 
دەچوێنێت !
هەر لەو كتێبەدا، كە راستییەكەی من وامزانی ئەم فەیلەسوفە فێری ئەوەمان دەكات چۆن رەفتاری مرۆییانە لەگەڵ ژن بكەین، هەر سەبارەت بە ژن دەڵێت:(هەر خەریكی تاس و لووس و كەیف و سەفان، ئەمەیە عەشقی ژنان/ ل 83) بەڕاست هەموو عیشق لەو چەند دێڕە سادەیەدایە وەك ئەوەی ئەو فەیلەسوفە دەیڵێت؟ دیسانەوە لە شوێنێكی دیكەی كتێبەكەدا ئەمجارەیان دەڵێت:(نابێ بە هیچ شێوەیەك دان بە ژنان و قەشەكاندا بنرێ/ ل 88) هەروەها دەڵێت:(كارەكەیان جۆرێك لە مەیمون ئاسایە و تەنها بۆ خۆ دەرخستنە/ ل 89) چەندین نموونەی دیكەی لەو شێوەیەش كە باسكراون و گوایا ئەم فەیلەسوفە لەو كتێبەیدا دەیەوێت فێری ئەوەمان بكات چۆن مامەڵە لەگەڵ ژن بكەین، لە كاتێكدا ئەو ژنان بە درۆزن و بێ ئاوەز و قاز و مراوی دەچوێنێت! ئەم كتێبە نەك شتێكی تێدا نییە، شیاوی ئەوە بێت مرۆڤ لێیەوە فێر بێت، بەڵكو هیچ بەهایەكی هزریی و فەلسەفیشی نییە، ئاخر جیاوازیی چییە لەنێوان فەیلەسوفێك و پاتریاركێك كە هەردووكییان بڕوایان وایە ژن هاوتای پیاو نییە و كەم ئاوەزە و كارەكەی تەنها نێو ماڵ و ماڵدارییە؟ ئێمە، چونكە كەمترین بواری ئەوەمان بۆ رەخساوە بە ناو تێزە فەلسەفییەكانی بەشێك لە فەیلەسوفانی دنیا  بە زمانی كوردی بخوێنینەوە، ئیدی بڕوامان وایە هەرچییەك ئەوان گوتبێتیان ئەوا مەعریفە و فەلسەفەیە، وەك ئەو ئیدیۆمە كوردییەی زۆرجار بۆ شۆخیی و روونكردنەوەی فەلسەفە دەوترێت، هێلكە لە مریشكە یان بەپێچەوانەوە؟ بۆیە مەرج نییە هەركەسێ فەیلەسوف بوو، روانگە و بۆچوونیشی فەلسەفییانە بێت و دەبێ پیرۆز بكرێت! شۆپنهاوەر لە كاتێكدا بەمشێوەیە گاڵتە بە ژنان دەكات، بەڵام هەر خۆشی پەیوەندیی لەگەڵ ژناندا هەبووە، ئەمەش دووڕوویی ئەو فەیلەسوفە و بەشێكی زۆر لە پیاوانمان بۆ دەردەخات.
*بڕوانە: هونەری رەفتار لەگەڵ ژنان، ئارسەر شۆپنهاوەر، وەرگێڕانی، مەحمود عومەر باوزێ، بڵاوكراوەی كتێبخانەی فێربوون_هەولێر_2021