لەو کاتەوە کە مام جەلال بە سەرۆک هەڵبژێردرا، راستگۆ و وەفاداربوو لە جێبەجێکردنی ئەو دروشمانەی کە زیاتر لە شەست ساڵ بوو خەباتی لەپێناویاندا دەکرد، هەر ئەوەش نهێنیی سەرکەوتنی بوو لە هەردوو خولی سەرۆکایەتییەکەیدا
لەساڵی 2005ەوە رۆژی شەشی نیسان، بووەتە رۆژێکی گرنگی مێژوویی لە رۆژژمێری عیراق و کوردستان و ناوچەکەدا. نەك هەر لەبەرئەوەی بۆ یەکەمینجار لە مێژووی عیراقی دەستکردی بەریتانیای دوای جەنگی یەکەمی جیهان، لە هەردوو سەردەمی پاشایەتیی و کۆماریی کودەتا مۆدێلدا، کەسی یەکەمی هەڕەمی دەسەڵات بە هەڵبژاردن ئەرکی بەڕێوەبردنی وڵاتەکەی پێسپێردرا، بەڵکو سیاسەتمەدارێکی هاوچەرخی قاڵبووی قۆناغ و شێوازە جیاجیاکانی خەبات دژی دیکتاتۆریی و ستەمکاریی لەپێناوی بەدیهێنانی دیموکراسی، بە هەڵبژاردن لەلایەن نوێنەرانی گەلەوە بووە سەرۆك کۆمار.
کورسی و پۆستەکە
پێویستیان بە مام جەلال بوو
ئەوێ رۆژێ کە سەرۆك مام جەلال هەڵبژێردرا بۆ پۆستی سەرۆك کۆماری عیراق، چەمکی سەرۆک و سەرۆکایەتیی گۆڕدرا، بەوەی بەهێزیی و تایبەتمەندییەکانی کەسایەتیی سەرۆك تاڵەبانی مەزن لە هەموو رووەکانەوە، دەسەڵات و پێگەی کورسیی سەرۆکایەتیی بەهادار و گرنگ ببێت و جێگەیەکی تایبەتیی هەبێت لای جەماوەر و سەرکردە سیاسییەکانی عیراق، هەرێمی کوردستان، ناوچەکە و جیهانیش. ئەوەش ئەو راستییەی بەرجەستە کرد کە کورسیی سەرۆکایەتی پێوستی بە کەسایەتییە بەهێزەکەی سەرۆك مام جەلال بوو، نەک بە پێچەوانەوە مام جەلال پێویستی بەو پۆستە بێت.
چونکە سەرۆك تاڵەبانی هەر لە سەرەتای چوونە ناو گۆڕەپانی خەباتەوە، وەك کەسایەتییەکی بەهێز و سەرۆکێکی سیمبۆلیک دەرکەوتبوو، هەر لە دەورانی نەوجەوانی و لاوێتییەوە، سنووری ئاشنایەتیی لەگەڵ چەندین سەرکردەی بە ئەزمونی ناسراوی جیهاندا تێپەڕاند. لەو روانگەیەشەوە هەر لە ساڵانی پەنجا و شەستەکانی سەدەی رابردوودا، زۆر زوو لە ئاستە جیاجیاکاندا ناوبانگێکی درەوشاوەی بۆخۆی مسۆگەر کردبوو. ئەو سەرکردە مەزنە لە هەموو قۆناغەکانی خەباتیدا بە جۆرێك چالاك و پڕ توانا و وزە بوو کە لە هەموو ناوەندە جیهانییەکانیشدا حسابی تایبەتی بۆ دەکرا، هەربۆیە کاتێك کورسیی سەرۆکایەتیی هێما پرۆتۆکۆڵییە دەستورییەکەی گۆڕدرا بۆ کورسییەکی بەهێز و خاوەن بڕیاری یەکلاییکەرەوە، تەواوی ناوەندە سیاسییەکان ئەو راستییەیان لەلا بەرجەستە بوو، ئەوە سەرۆك مام جەلالە هەیبەت و پێگەی کورسیی سەرۆکایەتیی بەهێز کردووە.
قۆناغی پراکتیزەکردنی
دروشمەکانی 60 ساڵی رابردوو
نیاز و ئامانجی فەخامەتیان کە دەیان ساڵ پێشتر لە برووسکەی پیرۆزباییەکانیدا بەبۆنەی جەژنەکانەوە دووپاتی دەکردەوە «ئاهەنگی جەژنە گەورەکەمان لە بەغدای ئازاد و دیموکراتدا دەگێڕین»، ئەوە بوو کە دەبێت:
*چەمکی سەرکردایەتیکردنی گەل و وڵات لە دیکتاتۆریی و خۆسەپاندنەوە، بگۆڕدرێت بۆ دیموکراسیی، کرانەوە، پێکەوەژیان و گوێگرتن لە یەکتری.
*لە رق و کینە بەرامبەر ئەوانیترەوە بگۆڕدرێت بۆ برایەتیی.
*لە تۆمەت بەخشینەوەی خیانەت و پیلانگێڕیی بەرامبەر ناڕازییەکانەوە بگۆڕدرێت بە رێگەدان بە دەنگی ناڕازی و ئۆپۆزسیۆن و گوێگرتن لە رەخنە و سەرنجی ئەوانیتر.
*لە شەڕ و ناکۆکیی و دووبەرەکییەوە، بگۆڕدرێت بۆ ئاشتی و تەبایی و یەکگرتوویی لەنێوان ریزەکانی گەل و هێزە سیاسییەکاندا.
*لە زەوتکردن و پێشێلکردنی مافە نەتەوەیی، رەگەزیی، ئایینی و مەزهەبییەکانەوە بگۆڕدرێت بۆ هاوسەنگی و سەلماندن و داننان بە مافە رەواکانی تەواوی پێکهاتەکاندا.
*لە تاکڕەویی و تاک حزبییەوە، بگۆڕدرێت بۆ دیموکراسی و فرەیی .
*لە وڵاتێکی حزبیی بێ دەستوورەوە بگۆڕدرێت بۆ وڵاتێکی مەدەنیی خاوەن دەستوورێکی مۆدێرنی دیموکراسیی فیدراڵی.
چەمکی تەوافوق و سازان
لە بنەمای فیکریی مام جەلال-ەوە
سەرۆك مام جەلال تاکە ئامانجی ئەوەبوو کە هەموو رۆڵەکانی گەل لە عیراقی دوای دیکتاتۆرییەتدا بە ئاشتی و تەبایی و خۆشگوزەرانی بژین و ستەمە هەمەلایەنەکانی سەردەمی بەعس بسڕدرێنەوە، ئەوەش بە لێكتێگەیشتن و سازانی هێزە سیاسییەکان بەدیدێت، بەوەی دەستبەرداری بیری تەسکی حزبی، ئایینی، مەزهەبی و تایفی ببن.
مام جەلالەکەی ئێمە بەو بیرکردنەوە و فیکرە باڵایەیەوە ببووە پارێزەر و نوێنەری تەواوی پێکهاتەکانی عیراق.
لە ئاستی پەیوەندییە ناوچەیی و جیهانییەکانیشدا سەرۆك مام جەلال بەتوانا سیاسی و دیپلۆماسییەکەی، جۆرە لێکتێگەیشتن و پێکەوەسازانێکی هێنابووە کایەوە کە بەرژەوەندییەکانی هیچ کام لە وڵاتان لە عیراقدا بەرکەوتنی نەرێنییان نەبێت تا لەو رێگەیەوە عیراق نەبێتە گۆڕەپانی یەکلاییکردنەوەی ململانێی زلهێزە ئیقلیمی و نێودەوڵەتییەکان.
سەرۆك مام جەلال تاکە خەمی ئەوەبوو کە عیراق بە هەق ببێتە مێرگی دیموکراسی لە ناوچەکەدا، بەجۆرێک گەلەکەی بە سەربەرزی و بە ئاشتیی تیایدا بژی و وڵاتەکە بەرەو پێشەوە بچێت.
هەموو ئەو بەخششانەی سەردەمی سەرۆکایەتیی سەرۆك مام جەلال لەو روانگەیەوە سەرچاوەی گرتبوو کە زیاتر لە شەست ساڵی تەمەنی بۆ خەبات تەرخانکرد بەمەبەستی بەدیهێنانی ئەو ئامانجانە کە ویست و داوای کۆمەڵانی خەڵکی عیراق و کوردستانیش بوو. هەموو جارێکیش خۆی دەیفەرموو «ئێمە خەباتمان بۆ ئەوە بووە، خزمەتی رۆڵەکانی گەلەکەمان بکەین، بەبێ جیاوازیی، مافە زەوتکراوەکانیان بۆ بگەڕێتەوە، بەو ژیانە ئارام و خۆشگوزەرانییە ئاسوودەبن کە شایستەیانە»، هەربۆیە کاتێک کە هەڵبژێردرا بۆ پۆستی سەرۆک کۆماری عیراق، زۆر راستگۆیانە، وەفاداریی خۆی سەلماند بۆ جێبەجێکردن و بەدیهێنانی ئەو دروشمانەی کە زیاتر لە شەست ساڵ بوو خەباتی لەپێناویاندا دەکرد، ئەوەش نهێنیی سەرکەوتنی بوو لە هەردوو خولی سەرۆکایەتییەکەیدا. بۆیە گۆڕینی سیما و چەمکی سەرۆکایەتیی وڵات سەرکەوتوو بوو، کە هێشتاش کەس ناتوانێت نکووڵی لەو رۆڵ و سەرکردایەتییە حەکیمانەیەی بکات، چونکە سەرۆك مام جەلال تەنیا و تەنیا بیر و خەمی لای ئەوە بوو کۆتایی بەو نەهامەتیی و مەینەتییانەی کۆمەڵانی خەڵك بێت کە بەدەست رژێمە یەك لەدوایەکەکانی عیراقەوە چەشتبوویان و عیراق و کوردستانەکەشمان بە کەرکوك و ناوچەکانی بازنەی شاڵاوی پاکتاوی رەگەزییەوە ببنە سیمبولی دیموکراسی و پێکەوەژیان، نەک ببێتە سەرچاوەی دەستدرێژیی بۆ سەر هیچ دراوسێ و دەوڵەتێك، نە هیچ دراوسێ و دەوڵەتێکیش مافیان هەبێت دەستدرێژیی بکەنە سەر.
بۆیە هەردوو خولی سەرۆکایەتیی سەرۆك مام جەلال بە سەردەمێکی زێڕین ناوبانگی دەرکردووە و تائێستاش لە هەموو بۆنەیەکدا لە هەموو ناوەندە کوردستانی و عیراقییەکان تا دەگاتە عەرەبیی و ئیسلامیی و نێودەوڵەتییەکانیش بە رێز و تەقدیری گەورەوە باسی دەکەن.
مام جەلال، یەکەم سەرۆکی هەڵبژێردراو لە مێژووی عیراقدا
