ئێزگەکە، ئەو ناوە کورتکراوەیە بوو کە خەڵکی کوردستان لەبەر خۆشەویستی و ناوبانگەکەی لەکاتی شۆڕشی نوێدا، لە ئێزگەی دەنگی گەلی کوردستانیان نابوو. گەر یەکێک پرسیاری بکردایە لە یەکێکی تر لەبارەی بیستنی هەواڵێکەوە، دەیووت؛ گوێت لە ئێزگەکە بوو؟. ئێزگەکە وابوو لەناو خەڵکدا، چونکە لەیەک کاتدا، هەم دەنگی شۆڕشی نوێ بوو، هەم دەنگی حەقیقەت، هەم دەنگی خەڵک، هەم ئومێد و هیوابەخش بوو.
ئێزگەی دەنگی گەلی کوردستان لە تەمەنی خۆیدا، چەندین جار جێگۆرکێی کردووە، سەرەکیترین هۆکاریش، مەترسی پەلاماردان و هێرشی رژێمی رووخاوی سەدام و هێرشی تر بووە، هیچ کاتێکیش هێندە دوور نەبووە لەدەستی تاوانی رژێمەوە.
ئێزگە تا راپەڕین ئەم شوێنانەی کردووە: نۆکان، توژەڵە، سەرشیو، باوزێ، بەرگەڵو، دۆڵەکۆگە، کاولان، کانی وەزگێڵ و کانی قەمان و بەفری میری پشتی هەڵەبجە، سەقز، قاسمە رەش، دەرەتوێ، بێگومان ئەو هەموو گەرمیان و کوێستانە دەبووە ئەزییەت و ئەرکێکی زۆر، بۆ بەرپرس و کادر و کارمەندانی ئێزگە. چونکە هەم کۆکردنەوەی ئامێر و کەلوپەلەکان و هەم گواستنەوەی بە وڵاخ، پاشان سەرلەنوێ دامەزراندنەوەی لە شوێنی نوێ زۆر بەخێرایی، توانا و تاقەتێکی باشی دەویست.
ئێزگە تا راپەڕین ئەم شوێنانەی کردووە: نۆکان، توژەڵە، سەرشیو، باوزێ، بەرگەڵو، دۆڵەکۆگە، کاولان، کانی وەزگێڵ و کانی قەمان و بەفری میری پشتی هەڵەبجە، سەقز، قاسمە رەش، دەرەتوێ، بێگومان ئەو هەموو گەرمیان و کوێستانە دەبووە ئەزییەت و ئەرکێکی زۆر، بۆ بەرپرس و کادیر و کارمەندانی ئێزگە
بەشداری لە گواستنەوەکانی ئێزگەدا
بەندە لەبەشی هەرەزۆری ئەو گواستنەوانەدا بەشدار بووم و پێمخۆشە لەم یادەدا بەکورتی باسی دوو گواستنەوە بکەم، یەکەم: ساڵی 1983 دوای بەشداریی هێزەکانی پێشمەرگەی یەکێتی بەسەرپەرشتیی راستەوخۆی سەرۆک مام جەلال، وەک هێزی پشتیوان لەپاڵ حزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران و کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی ئێران، لە بەرەنگاربوونەوەی هێزەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران لە بەرەکانی شەڕ لە ئاڵوەتانەوە تاکو سەردەشت و رەبەت، ناوچەی سەرکردایەتی و بارەگاکانی یەکێتی لە شێنێ و زەڵێ و نێوزەنگ و توژەڵە، کەوتبوونە بەر مەترسی هێرشی سوپای ئێران، بۆیە سەرکردایەتی بڕیاری گواستنەوەی سەرجەم بارەگاکانی دا، بڕیاردرا بارەگای ئێزگە و چاپخانە و بارەگای ناوەندیی کۆمەڵەی رەنجدەرانی کوردستان بچنە پشتی گوندی باوزێ لەسەرشیو لە سنووری پشدەر.
هێرشی سوپای بەعس
گواستنەوە دەستیپێکرد و پاش شەو و رۆژێک، ئێزگە گەیشتە سەرشیو و لەوێ جێگیرکرا، ماوەیەکی کەمی پێچوو هەواڵ هات کە سوپای رژێمی بەعس بەتەمای هێرشە بۆ سەر ئەو ناوە، بۆیە بیر لە سەرلەنوێ گواستنەوەی ئێزگە کرایەوە، لەپاش یەک دوو رۆژ لەو هەواڵە هێرشی سوپای عیراق لەناکاو دەستی پێکرد و بەپەلە بریاری پێچانەوەی بارەگا درا، هەموو کەوتنەخۆ و شەو داهات و تا دەهات هێرشەکە و تۆپباران نزیک دەبوونەوە، تا وایلێهات گولە تۆپ لە دووری چەند مەترێک لە خێمەکان دەکەوتنەوە، موەلیدەکەی ئێزگە لە خێمەیەکدا بوو، بەندە و کاک پشتیوانی موهەندیس چووین موەلیدەکە دەربکەین، بە لاییتەوە چووینە ژوورێ و لە موەلیدەکە نەوین، کە سەیرمان کرد بە شیشی موسەلەح وەک قولاپ لە ئەرزەکە قایم کراوە، زۆر هەوڵماندا بۆمان نەجوڵا، بەناو خێمەکەدا گەڕاین، پارچەیەک دەمە مشاری ئاسنم دۆزییەوە و دەستمکرد بە بڕینەوەی ئاسنەکان و کاک پشتیوانیش لایتی بۆ گرتبووم و گولە تۆپ و هاوەنیش دەیدا بەملاوئەولای خێمەکەدا.
ئێزگە لە بەرگەڵو گیرسایەوە
پاش هەوڵ و ماندوبوونێکی زۆر، موەلیدەکەمان دەرهێنا و بردمانە دەرەوە و سەیرمان کرد هەڤاڵانی تریش لەهەمان کەشدا خەریکی بارکردنی کەلوپەل بوون و هەستم بە ئازارێک کرد لە دەستی راستمدا، کە سەیرم کرد بینیم هەمووی خوێنە و لە چەند شوێنێکدا برینداربووە و خوێنیان لێدێت، هەرچۆنێک بوو بە پارچەیەک قوماش پێچام، شتەکانمان بارکرد و بە چەند گروپێک کەوتینەڕێ بۆسەر چەمی هەرزنە لە نزیک دۆڵی سەفرە و زەرون و لەوێوە بۆ دۆڵەکە و ئەمجا گوندی وڵاخ لو و لەوێشەوە بۆ دۆڵی جافایەتی بۆ گوندی هەڵەدن و لە دوا قۆناغدا ئێزگە لە بەرگەڵو گیرسایەوە تا ئەنفالی یەک لە ساڵی 1988.
بارەگای ئێزگەی دەنگی گەلی کوردستان، لە بەرگەڵو ساڵی 1984
ساڵی 1987 یەکێتی هەستی بەوە کردبوو، رژێم گەر بۆی بلوێ پەلاماری بارەگاکانی سەرکردایەتی و راگەیاندن و هەموو ئەو شوێنانە دەدات کە یەکێتی لێیە لە دۆڵی جافایەتی و چۆخماخ و یاخسەمەر و سەرگەڵو و ناوچەی مەرگە، بۆیە بڕیاریدا ئێزگەیەکی یەدەگ بەستافی تەواوەوە بنێرێتە دۆڵەکۆگە لە سنووری پشدەر و هەر واشیکرد.
شەڕی دەستەویەخەی پێشمەرگە و رژێم
کە ئەنفالی یەک دەستیپێکرد، پاش شەڕێکی بیست و یەک رۆژی قارەمانانەی دەستەویەخە، لە بەرەیەک کە نزیکەی سەد کیلۆمەتر دەبوو، پاش ئەوەی رژێم هەموو هێز و توانای سەربازیی خۆی بە بەکارهێنانی چەکی کیمیاییشەوە بەکارهێنا، سەرکردایەتی بڕیاری پاشەکشەیدا و لە رۆژی 17/3/1988 هەموو هێز و بارەگاکان کشانەوە بۆ سەر سنوور بۆ شاناخسێ بە رێگایەکی سەختی پڕ زریان و بەفردا. دوو رۆژ بەر لەو کشانەوەیە، ئێزگە لە دۆڵەکۆگە، پەخشی ئەزموونی دەستپێکردبوو. لەگەڵ وەستانی پەخشی ئێزگە لە بەرگەڵو، پەخش لە دۆڵەکۆگە دەستیپێکرد و پاش هەفتەیەک ستافی راگەیاندن بە هەڤاڵانی ئێزگەشەوە گەیشتنە دۆڵەکۆگە، پاش ماوەیەک ژمارەیەک لە کادرانی ئێزگە و چاپخانە لە دۆڵەکۆگەوە کە دەکەوێتە سەرەتای زنجیرە چیای قەندیل لە باشووری خۆرهەڵاتەوە، بەرەو ئاڵوەتانی کوردستانی ئێران بەڕێکەوتن و لەوێشەوە بۆ ناو ئێران، ئەو بەشەی تریش کە لە دۆڵەکە مابوونەوە، درێژەیان بە کارەکانیان داو پەخشی رادیۆ بەردەوام بوو.
ساڵی 1987 یەکێتی هەستی بەوە کردبوو، رژێم گەر بۆی بلوێ، پەلاماری بارەگاکانی سەرکردایەتی و راگەیاندن و هەموو ئەو شوێنانە دەدات کە یەکێتی لێیە، بۆیە بڕیاریدا ئیزگەیەکی یەدەگ بنێرێتە دۆڵەکۆگە
بڕیاری سەرکردایەتی بۆ گواستنەوەی ئێزگە
پاش نزیکەی مانگێک، سەرکردایەتیی یەکێتی بڕیاریدا بارەگای ئێزگە بچێتە پشتی شاری هەڵەبجە، بەر لەدەستپێکردنی گواستنەوە، چەند هەڤاڵێکی تەکنیکی سەردانی شوێنەکەیان کرد و بەچاوی مشتەرییەوە سەیریان کرد و پاش گەڕانەوەیان و ئاگادارکردنەوەی هەڤاڵ ئەرسەلان بایز لە ئەنجامی سەردان و هەڵسەنگاندنی شوێنەکە، بڕیاردرا ئامێری پەخشی ئێزگە لەسەر شاخی بەفری میری جێگیر بکرێت و بارەگای ستافی کاری ئێزگە لەپشت شاخی شنروێ لە نزیک کانی وەزگێڵ و کانی قەمان بێت.
بەمەبەستی جێبەجێکردنی ئەو بڕیارە، ستافێک کە پێشتر رۆیشتبووە شاری سەقز، بەئامێرێکی پەخش و کەلوپەلی پێویستی نیشتەجێبون (خێمە) بەناو کوردستانی ئێراندا کەوتنەڕێ بەرەو پشتی هەڵەبجە و لەگەڵ گەیشتنی، جێگیر بوو و دامەزرا و دەستیکرد بەپەخشی بەرنامەکان، ستافەکەی تر کە لە دۆڵەکۆگە مابوون و بەندەشیان لەگەڵدا بوو، ئاگادارکرانەوە ئامادەکاری بکەن بۆ گواستنەوە، پاش چەند رۆژێک بروسکەیەک لە کاک ئەرسەلان بایزەوە هات و تیایدا هاتبوو؛ ئامادەبن فڵانە رۆژ بە سەیارەوە دێینە گوێزێ بۆ گواستنەوەی ئێزگەی دووەم، ئێمە هەموو ئامادەکارییەکمان کرد و لە بەیانیی زووی رۆژی دیاریکراودا، بە وڵاخ ئامێر و کەلوپەلەکانی ئێزگەوە بارەگامان لە دۆڵەکۆگەوە گواستەوە بۆ گوێزێ کە بارەگای گومرگی شۆرشی لێ بوو، لەوێ کاک ئەرسەلان بە پیکابێکەوە چاوەڕێی دەکردین و کەلوپەلەکانمان بارکرد و بەڕیکەوتین بۆ سەقز، تاکو لەوێوە بچین بۆ پشتی هەڵەبجە، لەڕێگا لەنێوان هەردوو شاری سەردەشت و بانەدا سەیتەرەیەک هەبوو، لەوێ رایانگرتین و داوای وەرەقەی رێگەپێدانیان کرد، کاک ئەرسەلان پیشانیدان کە ناوی هەموو ستافەکەی تێدا بوو، دواتر پرسیاری کەلوپەلەکانیان کرد، کاک ئەرسەلان پێی وتن، ئەوە ئامێری رادیۆ و بێسیم و تەسجیل و هەندێ کەلوپەلی ترە.
دەفتەری شەهیدان
لەناو کەلوپەلەکاندا جانتایەکی کۆنی دیپلۆماسی چەرم و بەستەیەک دەفتەری گەورەی سەد پەڕەیی تێدابوو، سەرنجی ئەوانەی کە پشکنینەکەیان دەکرد راکێشا، وتیان ئەوانە داگرن وەرنە نێو خێمەکەوە، خاوەنی جانتاکە حاکم فەرهادی مەلا رەسول بوو، بەستە دەفتەرەکەش هینی من بوو، لەنێویاندا دەفتەری شەهیدان هەبوو، من ئەوکاتە جگە لە کاری بەشی عەرەبی، بەرنامەی کاروانی شەهیدانیشم بۆ بەشی کوردی ئامادە دەکرد، چوینە خێمەکەوە، لەوێ حاکم فەرهاد جانتاکەی کردەوە و کەوتنە لێپرسینی، ئەوە چییە، ئەو رەسمە کێیە، ئەمە چی نووسراوە؟. بەهەرحاڵ ئەو تەواو بوو، هاتنە سەر من، دەفتەرەکانم بۆ شەرح کردن. لە دەفتەری شەهیدە نەمرەکاندا، هەر لاپەڕەیەک خشتەیەکی تێدا کێشرابوو، ناوی سیانی شەهید، لەچ تیپێک و مەڵبەندێک یان ئورگانێکە، لەناو یەکێتیدا سەر بە چ لایەن و رێکخراوێکە لەگەڵ رۆژی شەهیدبوونی.
ئەو کەسەی پرسیارەکانی لە بەندە دەکرد، بێگومان بە فارسی دەیکرد، سەیری دەفتەرەکەی دەکرد و بە حوکمی ئەوەی بەشێکی بەرچاوی شەهیدەکان، ئەندام یان کادری کۆمەڵەی رەنجدەرانی کوردستان بوون، ناوی کۆمەڵەی بەرچاوکەوت و گوتی ئەوە چییە؟ گوتم ئەوە شەهیدانی کۆمەڵەن، وتی مەبەستت دژە ئینقلابییەکانن، وتم نا بەڕێز ئەمە ئەو کۆمەڵەیەیە کە لەناو یەکێتیدایە، کەشەکە گرژ بوو، گوتیان دەبێ بچین بۆ بارەگای ئیستخباراتی سوپا لە بانە، بێگومان زیاتر لە سەعاتێک بوو لەوێ بووین، بەڕێکەوتین و گەیشتینە بارەگاکە کە لەنێو کۆڵانێکدا بوو لە شاری بانە، کاک ئەرسەلان چووە ژورێ لەگەڵیاندا، دە دەقەیەکی پێچوو لەگەڵ بەرپرسی بارەگاکەدا هاتە دەرەوە، مەرحەبای کرد و ناوەکانی خوێندەوە کە لە وەرەقەی رێگەپێدانەکەدا بوو، لەگەڵ خوێندنەوەشدا داوای ناسنامەیەکی دەکرد، هەموو ناسنامەیان پێ بوو بەندە نەبێت. وتی (باید شما امشب مهمان ما باشید)، گوتم (اصلا من میهمان شما هەستم)، کە وام وت، پێکەنی و پرسیاری ئەوەی کرد، ئەو فارسییە لە کوێ فێربووم، پێم وت من جارێکی تریش لە ساڵانی 1974 و 1975 لە ئێران بووم و بەخوێندنەوە و گوێگرتنیش شتێ فیربووم، وتی زۆرباشە، مادام وایە بەخێربێن و فەرموو برۆن.
ستافێک کە پێشتر رۆیشتبووە شاری سەقز، بە ئامێرێکی پەخش و کەلوپەلی پێویستی نیشتەجێبوون بەناو کوردستانی ئێراندا کەوتنەڕێ بەرەو پشتی هەڵەبجە و لەگەڵ گەیشتنی جێگیر بوو و دامەزرا و دەستیکرد بە پەخشی بەرنامەکان
بارەگای نوێی ئێزگە
کە مەرەخسیان کردین، خەریک بوو تاریک دەبوو، شەو بوو گەیشتینە سەقز، لەوێ پشوومان داو و سبەی زوو بەڕیکەوتینەوە بۆ شاری پاوە و شەوێکیش لەوێ ماینەوە و بۆ بەیانی بەڕێگایەکی نیوە قیرتاودا، بەرەو سنوور بەڕێکەوتین و لە سیروانەوە پەڕیینەوە بەرەو بەری سازان و دەمە و عەسر گەیشتینە بارەگای نوێی ئێزگە لە پشتی شاری هەڵەبجە.
ستافی ئێزگەی دەنگی گەلی کوردستان/ بەرگەڵو/ 1986-
