31
بۆچی محەمەدی مەلا كەریم، پێیوایە دەبوایە سیاسییەكانی كورد ئامۆژگارییەكانی پیرەمێرد بكەنە بنەمای كوردایەتی؟!
یەكێك لەو رەخنە و گازەندانەی زۆربەمان هەمانە و تەنانەت مامۆستا (محەمەدی مەلا كەریم)یش 30 ساڵێك پێش ئێستا لە وتارێكدا ئاماژەی بۆ كردووە، ئەویش نەبوون و كۆنەكردنەوەی سەرجەم بەرهەم و نووسین و چاپكراو و وێنە و ئەرشیفەكەی منەوەر و زانای كورد (پیرەمێرد)ە، راستە بە شێوەی جیا و بە ناوی جیا و لەلایەن دەزگا و كەسایەتی جیاوە بەرهەمەكانی چاپكراوە یان پارێزراوە، بەڵام وەكو پرۆژەیەكی مەزن كە لایەنی پەیوەنداری توێژینەوەی پێی هەڵبستێت، بەداخەوە ئەمە تا ئێستا نەكراوە، لە كاتێكدا چەندین دامەزراوەی حكومیی وەكو پارێزگا و شارەوانی و بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری و دامەزراوەی ناحكومیی لە سلێمانی هەن، كە من پێموایە جێبەجێكردنی پرۆژەیەكی وا دەبێت بودجە و كەسانی شارەزای بۆ تەرخان بكرێت و بەشێوەیەكی ئەكادیمیانە بەرهەمەكانی پیرەمێرد بخرێنە بەردەست، نەك بۆ نموونە كتێبخانەیەك بۆ دەستكەوتی دارایی خۆی تەنها (پەندەكانی) چاپ بكات، یان توێژەرێك تەنیا كتێبێك یان نووسینێكی پیرەمێرد بە نموونە وەردەگرێت و قسەی لەبارەوە بكات، ئەمەش وایكردووە بەرهەكانی ئەم زاتە گەورەیەی كورد لەجێی نەبووان وابێت، چونكە كارێكی قورس و نەكراو نییە، بەتایبەت كە مێژووی پیرەمێرد و قەڵەمەكەی زۆر دوور نییە و دەكرێت بە ئاسانی لە رێگەی لیژنەیەكی پسپۆڕەوە كاری بۆ بكرێت.
شانۆنامە سیاسییەكەی پیرەمێرد
با واز لە رەخنە و گازەندەكەم بهێنم و بێمە سەر ئەسڵی بابەتەكەم، كە ئەویش دۆزینەوە و قسەكردنە لەبارەی شاكارێكی دیكەی پیرەمێرد، كاتێك لە ساڵی 1942، واتە تەنها هەشت ساڵ بەر لە كۆچی دوایی، پیرەمێردی مەزن، دەقێكی شانۆیی لە چاپخانەكەی خۆی بە چاپ گەیاند و بڵاوی كردەوە كە ناوەڕۆكەكەی سیاسی- كۆمەڵایەتی بوو، هەرچەندە پیرەمێرد نە بە نووسینی شانۆنامە بەناوبانگە و نە خۆشی لە نووسین و پەیامی سیاسیی زۆرداوە، بۆیە ئەم دەقە شانۆییەی مایەی هەڵوەستە لەسەر كردنە و ئەمەش وایكرد دوای 50 ساڵ و لە ساڵی 1992 منەوەری كورد محەمەدی مەلا كەریم لە دووتوێی كتێبێكدا، بەناوی (بیری كۆمەڵایەتی و سیاسیی پیرەمێرد) توێژینەوەیەكی ورد لەسەر ناوەڕۆكی شانۆنامەكە بكات و لەهەمان كاتدا دەقی شانۆنامەكەش جارێكی دیكە وەكو خۆی بڵاوبكاتەوە.
ئەم شانۆنامەیەی پیرەمێرد، پێش ئەوەی چاپ بكرێت، بە شێوەی پچڕ پچڕ پێشتر لە رۆژنامەی (ژین) بڵاویكردۆتەوە، بەپێی قسە و بەدواداچوونی هەریەك لە كاكەی فەلاح و محەمەدی مەلا كەریم، دەقەكە بە ناتەواوی بڵاوكراوەتەوە، بەڵام دواجار دەقە ئەسڵەكەی دەدۆزنەوە كە لە شێوەی نامیلەكەیەكدا چاپكراوە و لەسەری نووسراوە: پیرەمێرد نووسیویە و لە چاپخانەی خۆیدا، لە سلێمانی لە چاپی داوە، نسخەی (30) فلسە.
شانۆنامەكەی پیرەمێرد بەناوی
(پی یەسی تەمسیلێكی راستی تەئریخی- لەوڵاتی خۆماندا روویداوە) بوو، دیارە پیرەمێرد مەبەستێكی سیاسیی هەبووە لەو شانۆنامەیە، بۆیە لە پێشەكی دەقەكەدا، شەش خاڵی نووسیوە، كە مەبەست و هۆكار و ئامانجی شانۆنامەكە دەردەخات، كە من وەكو خۆی بۆتان دەنووسمەوە:
ئەم تەمسیلە چەند دەرسی تێدایە؟
یەکەم: عەدالەت و رەعییەت نەوازیی مەحموود ئاغا نەیهێشتبوو ئیجارەدار و زۆردار دەست بكێشنە مسكێن، ئەوانیش گیانی خۆیان بۆ بەخت ئەكرد.
دووەم: خوێندەواری لەو بەردە ڕەقەی شیوەكەڵ و سیاگوێزدا، چ دەماغێكی بە مەحموود ئاغا و پەریچیهرە دابوو.
سێیەم: مەسرەفی بێهوودەو هەوایی جلەبووك و شایی.
چوارەم: كچ كە بە ئارەزووی خۆی بدرێ بەشوو، ماڵ و مێردی خۆی لا شیرینە.
پێنجەم: حەسوودی و فیتنەجۆیی قەومێك دەربارەی یەكتری، چ نەوعە پیاوێكیان لەكیس ئەدا.
شەشەم: حوكوومەتێك كە فەرق و تەرجیحی عونسوریی كرد، روو لە نەهاتی یە.
محەمەدی مەلا كەریم، پێی وایە كە پیرەمێرد لەم شانۆنامەیە، نەك تەنها ئەو شەش خاڵەی سەرەوە كە خۆی باسی كردوون، بەڵكو چەندین ئامانج و مەبەستی دیكەی هەبووە، جگە لەمەش لەبارەی ئەزموون و شارەزایی و گەورەیی پیرەمێرد دەڵێت : (ئەم پیاوەم وەك رۆشنبیرێكی ئەوتۆی گەلەكەمان دێتە پێشچاو، بەشێكی زۆری «ئەگەر نەڵێم هەمووی» سەرخانی بینای كۆمەڵایەتی كوردەواریی بە بیر و بۆچوونە واقیع بینانەكانی خۆی گرتووەتەوە. من، پیرەمێرد بە رۆشنبیرێكی وای كورد ئەزانم بەش بەحاڵی ئەو قۆناغەی تیا ژیاوە، ئەگەر زۆرتری رۆشنبیران و سیاسەتمەدارانی كورد، هەر لەسەرەتاوە، یا هیچ نەبێ لە هەندێ هەڵكەوتی گەورەی مێژووییەوە، لەم یا لەو پارچە لە پارچەكانی كوردستانا، شوێنپێی قوتابخانەی بیریی ئەویان هەڵگرتایە و بەو پێیە بجووڵانایەتەوە، تائێستا و لە رێگایەكی هێدی و كەم مەینەتتر و واقیعی ناوخۆ و دەوروبەری نزك و دوور بەدیكردووانەترەوە، گەلێ لە ئێستا زیاتر و زووتر بۆ پێشەوە رۆیشتبووین و زۆر لە پێویستییەكانی ئەم قۆناغەی ژیانی كوردەواریمان دەستەبەر كردبوو).
واتە، محەمەدی مەلا كەریم، بە روون و راشكاویی لە كتێبی (بیری كۆمەڵایەتی و سیاسیی پیرەمێرد) كە لەسەردەمی بەعس و لەلایەن دەزگای رۆشنبیری و بڵاوكردنەوەی كوردی سەر بە بەعس چاپكراوە، زۆر بوێرانە ئەو بۆچوونەی خۆی لەبارەی پیرەمێرد و كورد دەڵێت و پێی وایە ئەگەر رێنمایی و ئامۆژگارییە واقیعییەكانی پیرەمێرد-مان رەچاو بكردایە، ئەوە ئێستا میللەتی كورد لە قۆناغێكی دیكە بوو، زۆر بۆ پێشەوە دەڕۆیشت.
جگە لەمەش كاكە حەمە، پێی وایە پیرەمێرد، لەو شانۆنامە سیاسییە كۆمەڵایەتییەیدا، دەیەوێت راشكاوانە بڵێت بەكارهێنانی ئایین بۆ چەوساندنەوەی خەڵك و هەرا و ئاژاوە خستنە نێوان خەڵكی قایبلی قبوڵ نییە و بۆیە رەخنە لەم دیاردەیە دەگرێت. جگە لەمەش پێیوایە سەرچاوە خۆشەویستی بەختەوەری خەڵكە، ئەگەر خەڵك و میللەت بەختەوەر و خۆشگوزەران بن، ئەوە خۆشەویستی دروست دەبێت، بەپێچەوانەوە مەحاڵە. هەروەها پیرەمێرد بە پێی ئەو ئەزموونە پەنجا ساڵییەی لە زۆر بوار و لە زۆر وڵات هەیەتی، بە تایبەت لە كاركردنی لەسەردەمی عوسمانییەكان، دەیەوێت میللەتی كورد هۆشیار بكاتەوە، بەوەی كە رۆڵ و پێگەی (زانست) پشتگوێ نەخەن و خەڵك هانبدرێت كە رۆڵی زانست لە ژیانی راستەقینەیان بزانن و بەكاری بهێنن و دوا نەكەون.
پیرەمێرد، لەم شانۆنامەیەدا، كە بە ریشێكی سپی و لە كۆتاییەكانی تەمەنی نووسیوێتی، زۆر پەیامی سیاسی و هۆشیاریی میللی دەگەیەنێت، بۆ نموونە دەیەوێت بایەخێكی زۆر بە پێگەیاندنی وەچەیەكی خوێندەوار بدات بە تایبەت رۆڵی (ژن) زۆر بارز دەكات وەكو رەمزێك بۆ پێشكەوتن و بوونی وەچەی نوێخواز. هەروەها جەخت دەكاتەوە لەسەر پێویستیی هەوڵدان بۆ راستكردنەوەی نالەبارییەكانی ناو كۆمەڵ بەئاستەم و چاوەڕوانیی لەسەرخۆی هاتنە ئارای وەچەیەكی تێگەیشتووی پێگەیشتوو بۆ وەدیهێنانی ئەركەكان.
مفتەخۆر و كاسەلێسی بێگانە!
هەروەها پیرەمێرد، رۆڵی خراپەكارانیشی لەبیرنەكردووە، بۆیە محەمەدی مەلا كەریم دەڵێت: (لەو شانۆنامەیەدا، پیرەمێرد دەوری مفتەخۆرانی ناوخۆی كاسەلێسی بێگانە لە بەهەڵەبردنی دەوڵەتی مەركەزی و ئاشووب نانەوە لە وڵاتا، لە بیرنەكردووەو رەخنەیان دەكات. هەروەها دەوری نائارامیی سیاسی لە وێرانیی وڵات و ساردكردنەوەی حوكمڕانانا لە ئاوەدانكردنەوەی وڵات باس دەكات).
بە كورتییەكەی جگە لەو شەش خاڵەی پیرەمێرد خۆی لە پێشەكی شانۆنامەكە نووسیوێتی، (محەمەدی مەلا كەریم)یش 21 خاڵی دیكەی بۆ زیاد كردووە و ئەمەش وا لە خوێنەر دەكات بە تامەزرۆییەوە ئەم شانۆنامە كورتە بخوێنێتەوە كە ساڵی 1942 بڵاوكراوەتەوە.
رۆژنامەی (ژین) و پەیامێك بۆ هیتلەر!
پیرەمێرد، ئەگەر چی پەیامی سیاسی و نەتەوەیی خۆی لە نەورۆزی مامە یارە بۆ چەندین ساڵ جێبەجێكرد و ئەوەی ئەو بۆ كورد و كوردستانی كردووە بۆ هەتا هەتایە جێگای شانازییە، بەڵام لە پاڵ ئەوەش جار و بار پلاری سیاسی و خۆزگەی سیاسیی گەورەشی هەبووە، ئەوەتا لە ژمارە (735)ی رۆژنامەی (ژین)دا كە لە شوباتی 1944 دەرچووە، كە ئەوكات لووتكەی جەنگی جیهانی دووەم بووە و خوێنڕشتنی هیتلەر و داردودەستەكەی هەموو جیهانی گرتۆتەوە، لەو ساتە هەستیارەدا، پیرەمێرد سەروتارێك دەنووسێت بەناونیشانی (پەیڕەوی چاكان)، كە لە رێگەی ئەم وتارە كورتەوە پەیامێكی گەورەی سیاسیی دەگەیەنێت، كە بە دوو نموونە لەبارەی منەوەر و پیاوچاك و عەللامەی گەورەی كورد و جیهان (كاك ئەحمەد شێخ)ە و دەڵێت: (لە شەڕی ڕووس و عوسمانی دا كە شەڕی 93ی پێدەڵێن (مەبەست لە شەڕی گەورەی نێوان رووسەكان و عوسمانییەكانە لەساڵی 1293ی ڕۆمی كە دەكاتە 1877ی زاینی)، كاك ئەحمەد-ی قوتبی كوردستان شەو و ڕۆژ خەریكی لەشكرئارایی و خەڵك ناردن بوو بۆ (غەزا)، جارێ لە پێشەوە شێخ سەعیدی كوڕەزای خۆی كە باوكی شێخ مەحمود بوو، بەدەف و بەیداخەوە ناردی بۆ جەبهەی قەفقاس، سپایێكی بێ دادی شوێن كەوت. دوای ئەوە دیزەیێكی ڕەشی هێنا، ناوی قڕاڵی ڕووسی لێ نووسی و بە وشكی خستیە سەر ئاگر دیزە تەقی و حیسابی شەو و سەعاتیان قەید كرد تا دوایی خەبەر هات، زانرا كە ئەو شەوە و ئەو سەعات و دەقیقەیە چاری ڕووسیە مردووە).
خوێنەری ئەم گۆشەیەی من، دیقەت بدەن، پیرەمێرد چۆن نموویەك دێنێتەوە، كە هەم گەورەیی كاك ئەحمەدی شێخ نیشان دەدات كە پێشبینییەكەی راست بووە و لەگەڵ دیزە تەقینەكە و لە نەفسی كاتدا رووسەكان شكستیان هێناوە و عوسمانییەكان سەركەوتن، واتە هەم پیرۆزیی پیاوچاك و منەوەرێكی گەورەی كورد دەخاتەڕوو هەم بۆچوونی سیاسیی كوردیش لەم سەردەمە دەخاتەڕوو كە لایەنگری دەوڵەتی عوسمانی بووە.
پیرەمێرد، لە بەشی دووەمی وتارە كورتەكەیدا، كە هاوكاتی جەنگی ماڵوێرانكەری جیهانیی دووەمە، دەیەوێت پێشبینییەكی وەكو ئەوەی كاك ئەحمەدی شێخ بۆ (هیتلەر) بكات و دەنووسێت: (منیش خدمەتی كاك ئەحمەدم زۆر كردووە و (مەكتوب)ەكەیم نووسیوەتەوە و زۆرتر لە خدمەتیا بووم و خدمەتی ئەوەی ئەویشم زۆر كردووە، زۆریشم باوەڕ پێیەتی، چونكوو كەرامەتم لێ دیوە. ئەوەندەیشی خۆش ئەویستم، لە پاش وەفاتی دووجار لە كوشتن ڕسگاری كردووم، لەبەر ئەوە هاتووە بە دڵما پەیڕەوی ئەو دەكەم، بە یاریدەی ڕۆحانیی ئەو دیزەیێكی ڕەشمان هەیە، قیری سیای لێ دەدەم، ناوی (هیتلەر)ی لێ دەنووسم و ئەیخەمە سەر ئاگری نەورۆز، لە گردی یارەوە تەقەی بگاتە ناو شار و ڕەقەم 14ی تەلەفۆن (رەقەم 14، ژمارە تەلەفۆنی ئەو كاتی ماڵی پیرەمێرد بووە)، هیوام بە كەراماتی ئەو پیرە دەستگیرە هەیە، هیتلەریش هەر لەو ڕۆژەدا لە شوێنی خۆی بتەقێ بە ئاگری نەورۆز و بە دوعای كورد و بە هیمەتی كاك ئەحمەد ئەم ئاگری شەڕە بكوژێتەوە. ئاگر و دیزە لە من و هیممەت لە كاك ئەحمەد، ڕۆحم فیدای مەرقەدەكەی بێ).
ئیتر پێموابێت ئەم چەند دێڕەی پیرەمێرد هیچ شیكارییەكی ناوێت، چونكە بەڕوونی جەخت لەسەر دیكتاتۆرییەتی هیتلەر لەو سەردەمە دەكاتەوە و دەیەوێت بە دوعای كورد و بە هیمەتی كاك ئەحمەدی شێخ و بە گڕی ئاگری نەورۆز هیتلەر لەناوبەرێت!
کاک ئەحمەدی شێخ
محەمەدی مەلا کەریم
پیرەمێرد
