28
بە بۆچوونی من یەكێك لە ژانرە سەركەوتووەكانی رۆژنامەوانی، كە زۆرترین خوێنەری هەیە، (چاوپێكەوتن)ە، بۆیە چێژبینین لە چاوپێكەوتنی رۆژنامەوانی، بەتایبەت ئەگەر كەسایەتییەكە پێگەیەكی هەبێت جا لەڕووی سیاسییەوە بێت یان كەلتوری و هونەری و فەرهەنگی و ئەوانەی دیكە، بەڵام لەناو چاوپێكەوتنیشدا ئەوانەی چێژیان زیاترە كە قسەی نەبیستراو و نەوتراو و قسەی بە ئامانج و مانادار دەكەن، بۆ ئەمەش بە درێژایی تەمەنی خوێندنەوەی خۆم، یەكێك لەو كەسایەتی و منەوەرانەی كە من چێژم لە چاوپێكەوتنەكانی بینیوە، مامۆستای كۆچكردوو (پرۆفیسۆر د. مارف خەزنەدار)ە.
خەزنەدار، لە یەكێك لە چاوپێكەوتنەكانیدا كە لە دوا ساتەکانی تەمەنیدا كردوویەتی، لە وەڵامی پرسیارێكدا لەبارەی (كتێب) دەڵێت: (لەماوەی هەزاران ساڵ ئەو پیرۆزییەی بەرانبەر بە كتێب دروست بووە وەك پەیكەرێك تەنیا ناوەڕۆكی بووە بە رەمزێكی كردگاری (خودایی)، كە چاوت بە تاكە كتێبێك دەكەوێ، یان كۆمەڵێك كتێب، وادەزانی چاوت بە كردگار كەوتووە، لەو ژوورەوە كە تێیدا پارێزراوە خۆت لە عەرشی كردگاردا دەبینی، بێگومان ئەمە لە وێنەی كتێبە پیرۆزەكانی گوتەی خودایان پاراستووە، بەرجەستە دەبێ، واتە هەر كتێبێك بە وێنە لە قورئان و ئینجیل و تەوڕات دەكا، بەم رەنگە هەر ئادەمیزادێك هەموو جۆرە كتێبێك بە هاوڕێی ئەو كتێبە پیرۆزانەی ئایینی دەزانێ).
مارف خەزنەدار، ئەو منەوەرە هەولێرییە، كە لە گەڕەكی سەعدوناوە-ی هەولێر لە 1930 لەدایكبووە و لە خوێندكارە زیرەك و هۆشمەندەكانی قوتابخانەی (ئەربیل ئوولا) بووە، لەو گەنجە یەكەمانەش بووە، كە هەر لە تافی لاویدا، رێك لە تەمەنی 30 ساڵیدا واتە ساڵی 1960 دوای ئەوەی خوێندن تەواو دەكات و دەبێتە مامۆستا، یەكسەر پەیوەندیی بە نێردەی زانستی ئەو كاتی عیراقەوە دەكات و بۆ تەواوكردنی (خوێندنی باڵا) دەچێتە روسیا (یەكێتی سۆڤییەتی پێشوو)، لەماوەی سێ ساڵدا و لە ساڵی 1963 پلەی دكتۆرا لەبواری خوێندنی زمانەوانی و ئەدەب بەدەستدێنێت، تەنانەت گفتوگۆی دكتۆراكەش لە یەكێك لە بەناوبانگترین زانكۆكانی ئەوكاتی جیهان دەبێت كە ئەویش زانكۆی (سانت پێترسبۆرگ)ە لە روسیا، لەوانەش گرنگتر تێزی دكتۆراكەی بەناونیشانی (مێژووی ئەدەبی كوردی نوێ 1890-1960) بووە و بە گرنگترین تێز و توێژینەوە دادەنرێت كە لەو قۆناغەدا بە وردی و بە سەلیقەیەكی زۆرەوە نووسرابێت.
تێزی دكتۆراكەی بە روسی چاپ دەكرێت
هەرچەندی بڵێین لە ستایشی گەورەیی مامۆستا خەزنەدار هەر تەواو نابێت، چونكە ئەم زاتە گەورەیە، كاتێك پلەی زانستی دكتۆراكەی بە (نایاب) وەردەگرێت و لەبەرئەوەی تێزەكەی زۆر گرنگ دەبێت، بۆیە لەساڵی 1967 لەلایەن دەزگای چاپی سەر بە ئەكادیمیای روسی لە مۆسكۆ بە زمانی روسی چاپ دەكرێت و بڵاودەكرێتەوە، كە ئەم كارەش لەمەوپێش بۆ هیچ نووسەر و منەوەرێكی كورد لەو ئاستە بەرزەدا نەكرابوو.
د. مارف خەزنەدار، لە شوێنێكی دیكە و هەر لە چاوپێكەوتنێكدا، لەبارەی كتێبەوە دەڵێت: (ئایا كتێب لای هەموو رۆشنبیر و خوێندەوارێك پیرۆزە؟ بە وەرامی بەڵێ، یان نا ناگەینە ئەنجام. خوێندەواری هەمیشە كتێب بەدەست هەیە ئەو كتێبەی لەلا پیرۆز نییە، هی دیكەی بە پێچەوانەش دەكەوێتە بەرچاو، من لێرەدا ئەگەر بەسەرهات و تاقیكردەوەی خۆم لەم بابەتەوە بگێڕمەوە مانای ئەوە نییە هەموو كەسێك وەكو من كتێبی خۆش دەوێ، كوڕە هەژاری لادێیی وا هەیە لە ژیانی خۆیدا چاوی بە كتێب نەكەوتووە، لەوانەیە لە ماوەی خوێندنی سەرەتایی لە كتێبی قوتابخانە بەولاوە چاوی بە هیچ جۆرە چاپەمەنییەكی دیكە نەكەوتبێ، لەگەڵ ئەوەشدا دەبێ بە عاشقی كتێب و ناوی دەچێتە ناو تۆماری سۆفیزمەوە).
د. مارف خەزنەدار، تەنها چەند ساڵێكی كەم پێش كۆچی دوایی كە بەداخەوە لە ساڵی 2010 لە تەمەنی هەشتا ساڵیدا كۆچی دوایی كرد، لەبارەی ئەو كتێبانەی كە پێویستە مرۆڤ لەم سەردەمەی ئەمڕۆدا بیانخوێنێتەوە، ئەو پۆلێنیان دەكات بۆ دوو جۆر و دەڵێت: (بە گشتی ئەو كتێبانەی ئینسانی سەر رووی زەوی پێویستە بایەخیان پێ بدا دوو جۆرن، یەكەمیان: بەرهەمی داهێنراوی ئەدەبین، وەك شیعر و وتار و چیرۆك و رۆمان، دووەمیان: زانستی و تەكنیك، ئەمەیان بۆ پسپۆڕی و هەموو ئەو زانستانەیە كە لەدەرەوەی بەرهەمی ئەدەبی و هونەری دەكەونە بەرچاو. بەهەموو جۆرێكیش هەر كەسە بەپێی ویست و ئارەزووی خۆی دەتوانێ ئەو جۆرە كتێبانە بۆ خوێندنەوە هەڵبژێرێ كە لەگەڵ چێژ و میزاج و ویستی خۆی دەگونجێ).
یەكەم پرۆفیسۆری كورد !
لە ساڵی 1979 كاتێك خەزنەدار وەكو یەكەم كورد و یەكەم منەوەر و ئەدیب و رۆشنبیری كورد، پلەی زانستی (پرۆفیسۆر)ی وەرگرت، ئەمە یەكێك بوو لە خەونە گەورەكانی نەك تەنها رووناكبیرانی كورد، بەڵكو خەونی هەموو نەتەوەی كورد بوو، كە لەناو كوردیشدا پرۆفیسۆر هەبێت و زۆر بێت، بۆیە دەگێڕێنەوە لە سەرەتا ساڵانی هەشتاكان، قسەیەك لە شارەكانی هەولێر و سلێمانی باو بووە، كە وتویانە، كورد سێ خوێندەواری هەیە: پرۆفیسۆر مارف خەزنەدار و پرۆفیسۆر عیزەدین مستەفا رەسوڵ و پرۆفیسۆر كەمال مەزهەر، ئەوەی یەكەمیان لە هەولێر و ئەوەی دووەمیان لە سلێمانی و ئەوەی سێیەمیشیان كە دوای ئەوان پلەكەی وەرگرتووە لە بەغدا.
بۆیە، ئەگەر ئێستا پێدانی پلەی زانستی ئاسان بووە و چەندین پرۆفیسۆرمان هەیە لە بوارە جیاجیاكاندا، ئەو ساڵانەی ئەم سێ جوامێرەی كورد بوون بە پرۆفیسۆر خەونێك بوو ئەوان هێنایانە دی.
د. مارف خەزنەدار، ئەوەی ناسیبێت و مامەڵەی راستەوخۆی لەگەڵ كردبێ دەزانێت، مرۆڤێكی نەرم و نیان و خۆش گفتار و بەڕێز بووە، كەمجار هەڵچوونی پێوە دیارە بووە، بەڵام زۆرجاریش لە چاوپێكەوتنەكانیدا ئەگەر پرسیارێكی بەدڵ نەبوایە، زۆر بە رەقی وەڵامی دەدایەوە، هەر لەبارەی مەسەلەی كتێب و خوێندنەوە، خەزنەدار رووی دەمی لەو كەسانە دەكات كە تەنها بۆ ئەوەی پێیان بڵێن رۆشنبیر لە ماڵەوە و ئۆفیسەكەیان كتێبخانەیەكی گەورە بە كتێبی گەورە و ئەستور پڕ دەكەن و لەمبارەیەوە لەوەڵامی پرسیارێكدا، لەمیانی چاوپێكەوتنێكدا كە بەڕێز حەیدەر عەبدوڵڵا لەگەڵی كردووە لە بڵاوكراوەی (رۆڤار)، دەڵێت: (كەسێك سینگ دەردەپەڕێنێ و شانازیی بەوە دەكا كە خوێندەوار و رۆشنبیرە، كتێبی خۆشدەوێ، لە ماڵەوە نامەخانەیەكی دەوڵەمەندی هەیە، كەچی ئەو كەسە دوورترین كەسە لە رۆشنبیری. لەهەموو ژیانیدا تاكە كتێبێكی لە سەرەتاوە تا ئەنجام نەخوێندۆتەوە، لە ناوەڕۆكی كتێب تەنیا ئاگاداری هەندێ لە بەشەكانێتی، كەچی لەم كەسە نیمچە خوێندەوارانە، نەخوێندەواریشی لەناوەوە هەیە، لە ناو ئەو بێ سەوادانەدا كەسی وا هەیە بۆ دیكۆر، بۆ ئەوەی خەڵكی بە گەورەی لە قەڵەم بدەن، لەماڵی خۆی نامەخانەیەك دروست دەكا، هەوڵ دەدا بە كتێبی ئەستوور و گەورە و بەرگی جوان نامەخانەكەی بڕازێنێتەوە).
د. مارف، زیاتر قسە لەسەر ئەم دیاردەیە دەكات و پێی وایە (بەشێك لەو خەڵكانە ئەوەندەی بەتەنگ دانەری كتێبەكەوەیە، ئەوەندە بە تەنگ كتێبەكەوە نییە، لەناوەڕۆكدا بۆ هەنجەت دەگەڕێ تا خاوەنەكەی پێ سووك بكا، بۆ ئەوەی بڵێ (ترێی رەش) هەڵەیە، دەبێ بڵێی (ترێ رەشەكە)، هەموو زانیارییەك بە تەرازووی بیروباوەڕی خۆی دەپێوێ، هێندێ جاریش بە پێچەوانەوە لەمانای نووسینەكە دەگا، ئەمە هەموو بەشێكە لە كردەوەی بەدخوێنەر).
دوا بڕگەی ئەم نووسینە، بە بۆچوونێكی گرنگی د. مارف خەزنەدار كۆتایی پێدێنم، ئەویش شیكردنەوە و بۆچوونی ئەو زاتەیە لەسەر وشە یان زاراوەی (ئەكادیمی) و بە كێ دەوترێت ئەكادیمی، بەو پێیەی دكتۆر مارف بەیەكێك لە دێرینترین ئەكادیمییەكانی كورد دادەنرێت، لەمبارەیەوە دەڵێت: (ئەكادیمییە لە وشەی گریكی كۆنەوەیە (ئەكادیمۆس) ئەمە رەمزی ئەفسانەیی زانستی بوو، لە پاشاندا بووە بە ناوی جێگە بۆ دەزگای زانستی بەكارهێنراوە، ئەم دەزگایە لەسەرووی زانستگەوەیە. ئەكادیمی بەو كەسانە دەگوترێ كە مامۆستان، یان قوتابی خوێندنی باڵان لە زانستگە، بەم جۆرە هەموو ئەكادیمییەك قۆناغەكانی زانستگەی تەواو كردووە، كەچی هەموو مامۆستایەك، یان قوتابییەكی زانستگە مەرج نییە پەیوەندیی بە ئەكادیمیاوە هەبێ، بەڵام ئەگەر وەكو سیفەتێك دەكرێ بۆ خوێندەوار و رۆشنبیرێكی گەورە و دیار بەكاربهێنرێ نەك وەكو فەوزا و شێوانەی لەسەر لاپەڕەی رۆژنامە و کۆوارە كوردییەكاندا دەكەونە بەرچاو. هەر كەسێكیش سەرەواوێك لەناو ورگیدا هەبێ و بە مەرجێ لە ئەوروپا گەڕابێتەوە (ئەكادیمی) پێ دەڵێن، وەك سیفەتیش من ئەگەر ببیستم بۆ كەسانێكی وەك تۆفیق وەهبی و جەمیل رۆژبەیانی و عەلائەدین سەجادی و شێخ محەمەدی خاڵ و هیی دیكە بەكارهێنراوە، دەستخۆشی لە نووسەرەكە دەكەم).
واتە، ئەمە روونە، كە خەزنەدار پێی وابووە زۆرجار (سیفەت) وا لەكەسەكە دەكات كە وەكو ئەكادیمی ناوی بهێنرێت بەبێ ئەوەی زانستگە و خوێندنی باڵای تەواو كردبێت، ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ داهێنان و هزر دەوڵەمەندی منەوەران.
پرۆفیسۆر د. مارف خەزنەدار
پ.د. کەمال مەزهەر
شێخ محەمەدی خاڵ
مەلا جەمیل رۆژبەیانی
پ.د. عیزەدین مستەفا رەسوڵ
