یەکێک لە توخمە سەرەکییەکانی نامرۆڤکردن، مامەڵەکردنی مرۆڤە وەک ئامرازێک بۆ گەیشتن بە ئامانجێکی تر
دامەزراوەکانی عیراق و هێزە سیاسییەکانی ناو حکومەت، بەتایبەتی چوارچێوەی هەماهەنگی(الإطار التنسیقي) لەچەند ئاستێکی جیاوازدا کەوتونەتە وێزەی هەرێمی کوردستان، پرسیاری سەرەکی لێرەدا ئەوەیە: ئایا گوتار و کردەوەکانی دژ بە هەرێمی کوردستان تەنها رەهەندێکی سیاسیی کاتییان هەیە، یان بەشێکن لە پرۆسەیەکی سیستماتیک و مەترسیدار لە داماڵین و لە مرۆڤبوون (Dehumanization) کە رەگ و ریشەی مێژوویی هەیە و زەمینە بۆ توندوتیژیی زیاتر و ناسەقامگیری قووڵتر خۆش دەکات؟
بەخوێندنەوەی گوتاری سەرکردە سیاسییەکانی ناو چوارچێوەی هەماهەنگی(الإطار التنسیقي) کە بە روونی گوتارەکان ئاماژەی داماڵین لە مرۆڤبوونی تێدان بۆ نموونە هەرێم بە (پەناگە بۆ ئیسرائیل)، (داڵدەدەری بەعسییەکان) (جوداخواز)، (داهاتی بەسرە بۆ هەرێم خەرج دەکرێت)،(«گەندەڵ) و... هتد، وێنا دەکات. کاتێک ئەم وێناکردنە جێگیر بوو، ئیتر سزادانیان لەڕووی ئەخلاقییەوە ئاسانتر دەبێت.
یەکێک لە توخمە سەرەکییەکانی نامرۆڤکردن، مامەڵەکردنی مرۆڤە وەک ئامرازێک بۆ گەیشتن بە ئامانجێکی تر. هەربۆیە هەنگاوی گوشاری ئابووری کردەی بڕینی بودجە و مووچە یان دواخستنی، یەکێکە لە کاریگەرترین شێوازەکانی نامرۆڤکردن، چونکە بەبێ بەکارهێنانی توندوتیژیی فیزیکیی راستەوخۆ، دەتوانێت کۆمەڵگەیەک لە بنەماکانی ژیان و شکۆی مرۆیی دابماڵێت. لە هەمان کاتدا، پرۆسەی نامرۆڤکردنیش زەمینە خۆش دەکات و پاساوی ئەخلاقی دەدات بە دەستی بڕیاربەدەستان بۆ ئەوەی بتوانن ئەو گوشارە ئابوورییە بسەپێنن.
هەروەها هێرشە درۆنییەکان و ئینکاری کردنی، بڕیاری دادگای فیدراڵی بۆ هەڵوەشاندنەوەی یاسای نەوت و غاز لە هەرێمی کوردستان و پێشتریش پەکخستنی ماددە دەستوورییەکان وەک ماددەی (140) و ماددەی (65)ی بۆ پێکهێنانی ئەنجومەنی فیدراڵی. هەموو ئەمانە دەریدەخات کە ئەم دیاردانە لە چوارچێوەی پرۆسەیەکی قۆناغبەندیی جینۆسایدی نەرم (Soft Genocide) کە لە پەکخستنی ماددە دەستوورییەکانەوە دەستیپێکردووە لە ئێستا گەیشتۆتە ئاستی لاوازكردن و کۆتایهێنان بەقەوارەی هەرێمی کوردستان، وەک بینیمان محەمەد شیاع سودانی لەم دوایانەدا ناردنی مووچەی فەرمانبەرانی یەکسان کرد بە هەڵوەشاندنەوەی قەوارەی هەرێمی کوردستان.
دەرەنجامەکان ئاماژە بە مەترسییەکی جددی دەکەن لەسەر بنەماکانی پێکەوەژیان و سیستمی فیدراڵی لە عیراقدا و زەنگی ئاگادارکردنەوە لێدەدەن سەبارەت بە ئەگەری دووبارەبوونەوەی تاوانەکانی وەک جینۆسایدکردنی قورس(Hard genocide).
چونکە ئەم فۆرمە لە مامەڵەکردن هەستی باڵا بوونی بەغدا و توانای بێ بەهاکردنی هەرێمی کوردستان زیاتر دروست دەکات و خواستی فراوانخوازی و دەستبەسەراگرتنی زیاتری لا دروست دەکات کە سەرەنجام ئەمە رەنگە سەربکێشێت بۆ روبەڕوبوونەوە بە تایبەتی لە بۆشایی بەدەمەوە نەهاتنی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی.
گرنگترین خاڵ لێرەدا پێویستە روونی بکەینەوە ئەوەیە، بۆچی دەبێت ئێمە لەم پرۆسەیە بترسین؟ وەڵامەکە تارادەیەک روونە چونکە ئەم سیاسەتە لە بۆشاییدا روونادات، بەڵکو ئەمە بەرامبەر بە گەلێک دەکرێت کە پێشتر رووبەڕووی جینۆسایدی راستەقینە بوەتەوە وەک جینوسایدکردنی(فەیلییەکان و بارزانییەکان و شاڵاوەکانی ئەنفال و کیمیابارانی هەڵەبجە).
ئەو کاتەش پاساوی جینۆسایدەکە گوتاری نامرۆڤکردن بوو (کورد تێکدەر و خائینن). لە تێڕوانینی ئەکادیمییەوە، کاتێک دەبینێت هەمان دەوڵەت (هەرچەندە بە سیستمێکی جیاوازەوە) دیسانەوە پەنا بۆ سزای بە کۆمەڵ و گوشاری سیستماتیک دەبات، ئەمە وەک درێژکراوەی هەمان عەقڵییەتی لەناوبردن دەبینرێت، بەڵام بە ئامڕازی نوێ و نەرمتر، بۆ نموونە چەکی کیمیایی و لە ناوبردنی بەکۆمەڵ (جینوسایدی قورس) گۆڕاوە بۆ چەکی ئابووری و سزادانی گشتی (جینۆسایدی نەرم)، بەڵام ئامانجە سیاسییەکە کە لە بنەڕەتدا لاوازکردن و لەناوبردنی ئیرادەی سیاسی و نەتەوەیی کوردە وەک خۆی ماوەتەوە.
سەرکەوتنی بەغدا لەم پرۆسەیەدا لەبۆشاییەوە نەهاتووە، بەڵکو لەسەر بناغەی چەندین کێشەی ریشەیی لەناو هەرێمی کوردستاندا بنیاتنراوە. کە ئەو کێشانەی وەک (گەندەڵی، ناشەفافییەت، دووبەرەکی و ناکۆکی، نەمانی ئینتمای نیشتمانی و گوتاری پارتە ئۆپۆزسیۆنەکان) یارمەتی بەغدایان داوە سەرکەوتوو بێت لەوەی بێ کێشە گوتاری نامرۆڤکردن و هێرشی درۆنی و پەکخستنی ماددەکانی دەستوور و ...هتد پیادە بکات و لە هەمانکاتدا خۆی لە بەرپرسیارێتی راستەوخۆی بەرامبەر خەڵکی کوردستان دەرباز بکات.
ئەگەرچی ئەمە مانای ئەوە نییە حکومەتی ئیتحادی بێ کێشە و گەندەڵ و ناشەفاف نییە، بەڵکۆ بە پێچەوانەوە ئاستی گەندەڵییەکان و ناشەفافییەت و نەبوونی خزمەتگوزارییە گشتییەکان، لە ئاستێکی بەرزدایە و یەکێکە لەو وڵاتانەی کە ئاستی گەندەڵی تیایاندا بەرزە، بەپێی نوێترین راپۆرتی رێکخراوی شەفافییەتی جیهانی ئاستی 140 لە جیهان و هەشت لە ئاستی وڵاتانی عەرەبی تۆمارکردووە، بەڵام بەغدا توانیویەتی ئەو کێشانەی هەرێم لە بەرژەوەندیی خۆی تەوزیف بکات، ئەمەش وایکردووە تەنانەت فەرمانبەران و هاووڵاتیانی هەرێمی کوردستان، ئەگەرچی بوونەتە قوربانیی بڕینی مووچە، بەڵام بەغدا بە تاوانبار نازانن، بەڵکو رووی گوشار و گلەیی و خۆپیشاندانیشیان لە حکومەتی هەرێمی کوردستانە. بە مانایەکی تر بەغدا و هەندێک لە هێزە شیعەکان زیرەکانە تەوزیفی ئەم کۆمەڵە فاکتەرەیان کردووە بۆ پیادەکردنی جینۆسایدێکی نەرم.
تێبینی: مەبەستمان لە جینۆسایدی نەرم ئەو قۆناغانەی جینۆسایدە کەدەکەونە پێش جینۆسایدکردنی « فیزیکی –جەستەیی» یان جینۆسایدی قورس، ئەم پۆلێنکردنە دەرەنجامی دیراسەکردنمانە بۆ ئەو مۆدێلە 10 قۆناغییەی کە گریگۆری ستانتۆن Gregory H. Stanton)) بۆ شیکردنەوەی پرۆسەی جینۆساید پێشنیاز کردووە.
