خۆر عەبدوڵڵا، رەگی ئابووریی عیراق

10:50 - 2025-07-28
موهەیمەن ئاغا
47 خوێندراوەتەوە

خۆر عەبدوڵڵا تاکە دەروازەی دەریاییە کە عیراق هەیەتی بۆ جیهانی دەرەوە، ئەم شوێنە وەک دەمارێکی ژیانییە بۆ ئابووری و ئاسایشی عیراق و بووەتە مەیدانی کێشمەکێش و ململانێ. 
کەوتۆتە نێوان فاو و دوورگەی بوبیانی کوێتەوە، بووەتە یەکێک لە ئاڵۆزترین دۆسێکانی جیۆپۆلەتیکی عیراق.
خۆر عەبدوڵڵا تاکە رێگای دەریایی عیراقە کە زۆربەی هەناردەکانی نەوت و هاوردەکانی بازرگانی پێیدا تێدەپەڕن،  هەر دەستدرێژییەک بۆ سەر ئەم دەروازەیە بە واتای خنکاندنی ئابووری عیراق دێت.
ئەم رێڕەوە تەنها پەیوەندی بە ئابوورییەوە نییە، بەڵکو پەیوەندیی بە ئاسایشی نەتەوەییشەوە هەیە. دەروازەی بەرگری دەریایی و رەگی پشتیوانییە لە کاتی قەیرانەکاندا.
سەروەری بەسەر خۆر عەبدوڵڵادا تەنها پرسێکی سنووری نییە، بەڵکو درێژکراوەی سەروەریی نیشتمانی عیراقە. هەر دەستبەرداربوونێک لێی، شکستێکی ستراتیژییە.
-2 رێککەوتننامەکان و بڕیارەکانی دەستبەرداربوون، لەنێوان یاسا و بەرژەوەندیدا.
بڕیاری ئەنجوومەنی ئاسایش 833 ساڵی 1993  لە لاوازیی عیراقدا، دوای جەنگی کەنداو دەرچوو، کە رێڕەوەکەی بەپێی هێڵی ناوەڕاست دابەشکرد، بەڵام ناوەڕۆکی ئەم بڕیارە هێشتا جێگەی مشتومڕە.
رێککەوتننامەی 2013، بە ناوی رێکخستنی کەشتیوانی بڵاوکرایەوە، بەڵام رووبەڕووی رەتکردنەوەی بەرفراوانی گەل بووەوە و تۆمەتبار کرا بە دەستبەرداربوون لە سەروەری. 
بڕیاری دادگای باڵای فیدراڵی لە ساڵی 2023، ئەم رێککەوتننامەیەی لەڕووی دەستوورییەوە پووچەڵ کردەوە.
-3 هەڕەشە ئاڵۆزەکانی ناوخۆیی و دەرەکی و پرۆژەکانی پەراوێزخستنی دەریایی، هەندێک پرۆژەی کوێتی، وەک بەندەری موبارەکی گەورە، هەوڵ دەدەن کاریگەریی بەندەرە عیراقییەکان کەمبکەنەوە کە ئەمەش هەڕەشەیە بۆ سەرهەژموونی دەریایی عیراق.
هێزە ئیقلیمی و نێودەوڵەتییەکان لەگەڵ خۆر عەبدوڵڵا وەک ناوچەیەکی هەژموون مامەڵە دەکەن، لەنێوان کاریگەریی ئەمریکا، ئارەزووی ئێران بۆ هێشتنەوەی عیراق لە چوارچێوەی پشتبەستن و گوشارەکانی کەنداو لەسەر بەغدا.
دابەشبوونی سیاسی ناوخۆی عیراق یارمەتی شلکردنی ئەم دۆسێیەی داوە و وەک کارتێکی هەڵبژاردن بەکارهێنراوە، لەبری ئەوەی وەک دۆسێیەکی سەروەری بێ دەستێوەردان چەسپێنرابێت.
-4 ئاسایشی نەتەوەیی عیراق، لەبواری ئاویدا، تەنها دەروازەیەک نییە، بەڵکو پرسی بوونە، دەستبەرداربوون لە خۆر عەبدوڵڵا، تەنانەت بەشێکیشی، برینێکی بەردەوامە لە جەستەی سەروەریی عیراقدا.
ئابووری، خۆراک، وزە، هەموویان لەوێوە تێدەپەڕن و دەخنکێن، ئەگەر کۆنتڕۆڵی ئەم رێڕەوە لەدەست بچێت.
عیراق پێویستی بە سێ لایەنی کاریگەر هەیە، دیپلۆماسیی بەهێز، ژێرخانی دەریایی ستراتیژی وەک بەندەری فاو و هێزی دەریایی کاریگەر.
دۆسێی خۆر عەبدوڵڵا تەنها مشتومڕێکی سنووریی کاتی نییە، بەڵکو ئاوێنەی دۆخی دەوڵەتی عیراقە بە تەواوی.
بۆیە دەبێت بپرسین ئایا عیراق خاوەنی بڕیاری خۆیەتی و بەهای سەروەریی خۆی دەزانێت؟ ئایا نەخشەی جیۆپۆلەتیکی خۆی بە چاوی دەوڵەت دەخوێنێتەوە یان بە چاوی حزب؟
هەر هەنگاوێکی دانوستان، هەر بڕیارێکی یاسایی، هەر لێدوانێکی دیپلۆماسی، دەبێت لە یەک بنەمای جێگیرەوە دەست پێبکات، ئەویش خۆر عەبدوڵڵا عیراقە، بێ سازشکردن، بێ دەستبەرداربوون، بێ هەڵاوێردن.

وتارەکانی نوسەر