حكومەت رەتیدەكاتەوە

عیراق لە لیستی وڵاتە برسییەكاندایە

ئاوێنەی عیراق

وێڕای ئەو سەروەت و سامانە گەورەیەی لە عیراقدا هەیە، بەڵام بەدرێژایی ساڵانی رابردوو وڵات لە ریزبەندی پێشەوەی دەستەواژەی هەژارییە لەسەر ئاستی عەرەبی و جیهانی.  
عیراق بە دووەم گەورەترین بەرهەمهێنی نەوت دادەنرێت لە رێكخراوی ئۆپیك و بەرهەمی رۆژانەی دەگاتە نزیكەی 4.5 ملیۆن بەرمیل، لەڕووی سامانە سروشتییەكانەوە لە پلەی نۆیەمی جیهاندایە، بەو پێیەی نزیكەی 11%ی یەدەگی نەوتی جیهانی هەیە، و 9%ی فوسفات، وێڕای سامانە گرانبەهاكانی تر. 
بەپێی راپۆرتێك كە لەلایەن پەیمانگەی نێودەوڵەتی بۆ توێژینەوەی سیاسەتەكانی خۆراك ئامادەكراوە»18 دەوڵەت لە لە پلەی یەكەمدان لە چوارچێوەی ئەوانەی كەمتر برسین لە جیهاندا، عیراقیش لە پلەی دەیەمی وڵاتانی عەرەبی و 85ی جیهاندایە كە دەكەوێتە چوارچێوەی جۆری برسێتی نیگەرانبەخش بە 22.8 خاڵ». 
 زەرغام محەمەد عەلی، پسپۆڕی ئابوری لای خۆیەوە دەڵێت»هەر دەوڵەتێك لە جیهاندا ئاسایشی خۆراكی نەبێت، بە وڵاتێك دادەنرێت كە هەڕەشەی برسێتی لەسەرە، واقیعی عیراقیش دەریدەخات كە ئاسایشی خۆراكی نییە و لەڕووی كشتوكاڵ و پیشەسازیی و داهاتەكانی ترەوە، نەگەیشتۆتە ئاستی خۆژییەنی، بگرە وڵاتێكی (ریعی) تاكە داهاتە و تەنیا پشت بە یەك داهات دەبەستێت».  
بە وتەی زەرغام محەمەد عەلی»رێژەی هەژاریی و بێكاریی لە عیراقدا بەرزە، بۆیە دەكەوێتە ژێر هەڕەشەی بومەلەرزەی هەڵاوسانی دەرەكی و دەكەوێتە ژێر رەحمەتی نرخی نەوتەوە، بۆیە لە چوارچێوەی ئەو وڵاتانەیە كە هەڕەشەی برسێتییان لەسەرە، بەتایبەت لەسایەی زیادبوونی رووبەری بیابانبوون و وشكەساڵی و گۆڕانكاریی كەشوهەوا و بەرزبوونەوەی نائاسایی پلەكانی گەرما». 

حكومەت رەتیدەكاتەوە 
لە 25/10/2021، حكومەتی فیدراڵ پۆلێنكردنی عیراقی لەچوارچێوەی ئەو وڵاتانەی زیاتر برسین لە جیهاندا رەتكردەوە، وێڕای بەرزبوونەوەی رێژەی هەژاریش بۆ سەرو 31% رەتیكردەوە عیراق بەدەست تەنگژەی خۆراكەوە گیرۆدەبێت. 
بەپێی راپۆرتێك كە پێشتر لەلایەن ماڵپەڕی پرۆگرامی خۆراكی جیهانی سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان لەسەر تۆڕی ئینتەنێت بڵاوكرابۆوە، عیراق لەنێوان ئەو 7 وڵاتەدایە كە برسیترینن لە جیهاندا. 
حكومەتی فیدراڵ لەو بارەیەوە رایگەیاندبوو»كۆمەڵێك رێكاری گرتۆتەبەر كە پشتگیریی لە تۆڕی پاراستنی كۆمەڵایەتی، و دابینكردنی ماددە خۆراكییەكانی بەشەخۆراك، و دابەشكردنی مینحەیەكی دارایی باری نائاسایی بۆ زیانلێكەوتوانی پەتاكە لەخۆدەگرێت، بەمەبەستی هاوكاریكردنیان بۆ رووبەڕووبوونەوەی رەوشە نائاساییەكان». 
بەپێی وەزارەتی بازرگانی»عیراق لە سەرەتای ساڵانی نەوەدی سەدی رابردووەوە، بەرنامەی دابەشكردنی بەشەخۆراكی بێ‌ بەرامبەر جێبەجێ‌ دەكات، و مانگانە مەوادە خۆراكییە سەرەكییەكان بەسەر دانیشتواندا دابەش دەكات كە بریتین لە ئارد، و شەكر، و زەیتی خۆراك، 95%ی دانیشتوانیش پشكی خۆراكی خۆیان وەردەگرن». 
وەزارەتەكە رەتیكردەوە سێیەكی عیراقییەكان برسی بن، چونكە رێژەی فشەڵی خۆراكی لە عیراق دەگاتە كەمتر 2%ی كۆی گشتی دانیشتوان، ئەم رێژەیەش لەدوای شەپۆلەكانی ئاوارەبوون لە ساڵی 2014 لەكاتی پەلامارەكانی داعش لە وڵاتدا بەرزبۆوە.
وەزارەتی بازرگارنی دەڵێت، رێژەی هەژاریی لە ساڵی 2020 بۆ 31% بەرزبۆتەوە، بەڵام ئەو رێژەیە هەرگیز ئەوە ناگەیەنێت كە دانیشتوان برسین، بەڵكو دەكەوێتە ئەو چوارچێوەیەی بە هەژاریی فرە رەهەند دەناسرێت كە تەندروستی، و فێكاریی، و نیشتەجێبوون، و داهات لەخۆدەگرێت، لە ساڵی 2018وەزارەتی پلاندانان رێژەی هەژاریی لە وڵاتدا ئاشكراكرد كە گەیشتە لەسەدا 20، ئاماژەی بە جیاوازیی رێژەكەش كرد لەنێوان پارێزگاكاندا كە لە هەندێك پارێزگادا رێژەكە لەسەدا 50ی تێپەڕاند.

گەندەڵییەكی بەربڵاو و نەبوونی چارەسەر 
بەپێی رێكخراوی شەفایەتی نێودەوڵەتی»عیراق لە پلەی 12ی لیستی هەرە وڵاتە گەندەڵەكانی جیهاندایە»، راپۆرتێكی ئاژانسی فرانس پرێسیش دەڵێت، وێڕای هەڵچوونی میللی لە وڵاتدا كە بەهۆی خۆپیشاندانەكانی ناڕەزایی لەدژی گەندەڵی هاتەئارا و بووە مایەی گیان لەدەستدانی سەدان كەس، بەڵام رێكارە حكومییەكان لە وڵاتدا نەگەیشتوونەتە ئاستی پێویست، هەندێك جار دەستیان بە گەندەڵكارە بچوكەكان دەگات، بەڵام تائێستا لە گەورە بەرپرسانی تۆمەتبار بە گەندەڵی نزیكنەبوونەتەوە، لە وڵاتێكدا كە بە یەكێك لە وڵاتە هەرە گەندەڵەكان لە جیهاندا دادەنرێت. 

گەشەكردن بەهۆی بەرزبوونەوەی نرخی نەوتەوە 
بانكی نێودەوڵەتی پێشبینی دەكات، عیراق لەسەر ئاستی وڵاتە عەرەبییەكان گەورەترین گەشە لە كۆی گشتی داهاتی ناوخۆ و پشكی تاك لە ساڵی 2022دا بهێنێتەدی.
بەپێی بەیاننامەیەك كە لەلایەن وەزارەتی دارایی حكومەتی فیدراڵەوە بڵاوكرابۆوە”بانكی نێودەوڵەتی لەڕاپۆرتێكدا پێشبینی دەكات ئابوری عیراق لە ساڵی 2022 بەڕێژەی 8.9% گەشەكردن بەخۆوەببینێت و پێش پاشماوەی وڵاتانی عەرەبی بكەوێت بە قەتەریشەوە كە چاوەڕوان دەكرێت بەڕێژەی 4.9 گەشەبكات و سعودیە بەڕێژەی 7% و كوێت ب5.7% و ئیمارات 4.9% و جەزائیر 3.2% و میسر 5.5% و ئەردەن 2.3% و مەغریب 4.3% گەشەبكەن”.
هەر لە ڕاپۆرتەكەدا هاتووە وەك وەزارەتی دارایی ئاماژەی پێدەكات، گەشەی عیراق لە ساڵی 2023دا پاشەكشەكردن بەخۆوەدەبینێت، بەڵام جگە لە میسر لەپێش هەموو وڵاتانی تری عەرەبییەوە دەبێت.
ئاماژە بە گەشەی عیراق كراوە لە ساڵی 2023 كە بەڕێژەی 4.5% و هاوشێوەی قەتەر دەبێت، لەكاتێكدا گەشەكردن لە میسر دەگاتە 5% و لە سعودیە 3.8% و كوێت 3.6% و جەزائیر 1.3% و تونس 3.5% و ئەردەن 2.3%دا دەبێت.
راپۆرتەكەی بانكی نێودەوڵەتی پێیوایە، عیراق لەنێوان وڵاتە عەرەبییەكاندا گەشەی پشكی تاكی لە كۆی گشتی داهاتی ناوخۆ لە ساڵی 2022دا بەرزترین دەبێت بەڕێژەی 6.3%، لەكاتێكدا گەشەی پشكی تاك لە سعودیە 5.5% و لە كوێت 4.5% و بەحرێن 1.4% و میسر 3.6% و قەتەر 4.5% دەبێت و لە مەغریبیش گەشەی داهاتی تاك بۆ 0.1% دادەبەزێت.
شارەزایان لە بانكی نێودەوڵەتی وەك لە بەیاننامەكەی وەزارەتی داراییدا هاتووە، ستایشی هەنگاوە ئەرێنییەكانی حكومەتی عیراقییان كردووە لەڕێی وەزارەتی دارایی و رێكارەكانی راستكردنەوەی سیاسەتی دارایی و هەرەمی گشتی ئابوری عیراقی، وێڕای گرتنەبەری كۆمەڵێك رێكار و جێبەجێكردنی چەند پلانێكی مامناوەند و دوورمەودا، بۆ رووبەرووبوونەوەی دیاردەكانی هەڵاوسان و بەرزبوونەوەی نرخەكان لە جیهان و دەرهاویشتەكانی پەتای كۆرۆنا.
شارەزایانی بانكی نێودەوڵەتی پێشبینییان كردووە، گەشەكردن لە ناوچەكانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و باكووری ئەفریقا بەڕێژەی 5.2% بێت لە ساڵی 2022، دوای ئەوەی لە ساڵی 2021دا بەڕێژەی 3.3%دا بوژانەوەیان بەخۆوەبینی.
هەروەها بانكی نێودەوڵەتی پێشبینی كردووە، كۆی گشتی گەشەی پشكی تاك لە كۆی گشتی داهاتی ناوخۆ لە ناوچەكەدا بۆ 3.6% لە ساڵی 2022دا بەرزببێتەوە، دوای ئەوەی لە ساڵی 2021دا بەڕێژەی 1.7% بوژانەوەی بەخۆوەبینی.