چیرۆکی ئەگنێتا لە ناو (ی. ن. ك)دا

ماردین عەبدولکەریم

هەندێكمان باوەڕمان وایە ئەوە چارەنووسە دەمانهێنێ‌ و دەمانبات، هەندێكی ترمان بڕوامان وایە چارەنووس تەنها هەڵبژاردەی خۆمانە یان لەوانەیە رێكەوتێك بێت و هیچی تر.               ژنێك لە خێزانێكی بۆرژوازیی خانەدانەوە، لە ستۆكهۆڵمی پایتەختی سویدەوە، دێتە خڕی ناوزەنگ لە ناوجەرگەی شاخەكانی كوردستاندا دەبێتە پێشمەرگە و بۆ ماوەیەك لەوێ‌ ژیان بەسەردەبات، ئەو شاخانەی كە لە وێستگە جیاجیانی مێژوودا شایەتی هەزاران زوڵم و ستەم بوون كە دوژمنان بەرامبەر كورد کردوویانە.
ئەگنێتا لەدایكبووی (1943)یە لە ستۆكهۆڵم، شۆڕشی نوێ‌ نازناوی (تارا) و یەكەم پێشمەرگەی بیانیی پێ بەخشیووە، بەدوای مەعشوقەكەیدا (عومەر شێخمووس) ئاوارەی ناوزەنگ و شێنێ‌ و زەڵێ‌ دەبێت و لەگەڵیدا بۆ ماوەیەك سەرماو گەرما و برسێتی دەنۆشێت، لەگەڵ ئەوەی ئەم ستایلی ژیانە بۆ ئەگنێتا گەلێك نامۆ دەبێت، بەڵام كاتێک‌ دەگەڕێتەوە زێدی خۆی، لەگەڵ دەستە خوشكەكانی بە ئازایەتییەوە باس لە ئەزموونەكەی دەكات.
عومەر شێخمووس، خاوەنی بڕوانامەی ماستەرە لە زانستی سیاسی، لەدایكبووی (1942)ی شاری عاموودای رۆژئاوای كوردستانە، یەكێكە لە دامەزرێنەرانی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان و هاوژینی (ئەگنێتا كلینگ)ە.
شێخمووس بۆ بەشدارییكردن لە كۆنگرەی پێنجەم هاتبۆوە بۆ سلێمانی، بە دەرفەتم زانی لەبارەی خاتوو ئەگنێتاوە ئەم گفتوگۆیەی لەگەڵدا بكەم کە جێی داخە خاتوو ئەگنێتا خۆی لەژیاندا نەماوە و چوار ساڵ لەمەوبەر   ماڵئاوایی لە ژیان کرد. 
وەک وەفایەک بۆ ئەو خانمە پێم باشبوو دەرفەتی مانەوەی  شێخمووس لە هۆتێل شاری جوان لە سلێمانی بقۆزمەوە و ئەم دیدارەئ لەگەڵدا ساز بکەم.

*ژن و پیاوی ئەوروپایی تاسەر نە لە عیشق و نە لە ژیانی ژن و مێردایەتیدا نامێننەوە، چۆنە ئێوە تا دوا هەناسە پێكەوە مانەوە، لەگەڵ ئەوەی ئێستا پەتای جیابوونەوە گەیشتۆتە كۆمەڵگە خۆرهەڵاتییەکانش؟
-رەفتاری پیاوی كورد لەگەڵ ژنە بیانییەكان باشە و پەیوەندیی كۆمەڵایەتیش رۆڵی خۆی هەیە، كە لای ئێمە زۆر بەهێزە و لای ئەوان زۆر لاوازە، سەرو و ناوەڕاستی سوید، كۆمەڵگەیەكی كشتوكاڵییە و تارادەیەك پەیوەندیی كۆمەڵایەتیان باشە، بەڵام خوارووی سوید كۆمەڵگەیەكی پیشەسازییە و پەیوەندیی كۆمەڵایەتییان زۆر ساردە، من وامكرد ئەگنێتا گرنگی بە پەیوەندییەكانی بدات و پور و براكانی بانگهێشتی نانخواردن بكات، چونكە من خۆم لە خێزانێكی گەورەدا پەروەردە بووم و پەیوەندیی كۆمەڵایەتیمان بەهێزە، بەو شێوەیە توانیم لە رێی پەیوەندیی كۆمەڵایەتییەوە، گەرموگوڕیی زیاتر بە ژیانی ژن و مێردایەتیمان بدەم و نیو سەدە پێكەوە بژین، لەكاتێكدا هاوڕێی تورك و سویدی و سوری و كوردیشمان هەبوو، بەڵام ئەوان لەیەكتریی جیابوونەوە.
لەبارەی یەكترناسینینیشەوە، من بۆ خوێندنی ماستەر چووم بۆ سوید، لە زانكۆ بەڵگەنامەكانم لەبەشی تۆمار رادەستكرد، لەوێ‌ ئەگنێتام بینی، بەڵام یەكترمان نەناسی، دواتر هاوڕێیەكی كوردی باكوورمان هەبوو، ئاهەنگێكیان رێكخست و منیان بانگهێشت كردبوو، كچە هاوڕێیەكەی لەگەڵ ئەگنێتا پێكەوە كاریان دەكرد و بانگهێشتی كردبوو، لە ئاهەنگەكەدا لەگەڵ ئەگنێتا یەكترمان ناسی، پاش هەفتەیەك داوای یەكەم یەكتربینینم لێكرد و چووین بۆ بینینی فیلم.

*ئەمە خۆشەویستی یەكەم سەرنج بووە، ئەگەرنا بۆ دوای هەفتەیەك بانگهێشتت كردووە؟
-نا خۆشەویستی یەكەم سەرنج نەبوو، چونكە دڵم لەپڕ لێی نەداو چۆكیشم نەلەرزی، حەزمكرد بیبینم بەڵام دواتر تەبیعەتی خۆشبوو، یەكمان بەدڵ بوو، من زۆر چەپ بووم، زۆر شۆڕشگێڕبووم، پەیوەندیشم لەگەڵ كچی چەپ و كچی ئازاددا زۆر بوو، بەڵام ئەگنێتا زۆر جیاواز بوو سەرنجی راكێشام، ئەو لە بنەماڵەیەكی كۆنزەرڤاتیف بوو، زۆر بە جوانی پەروەدە كرابوو، جلوبەرگی رێكپۆش بوو، لەوانی تر نەدەچوو.

*بە زەماوەند دەستتان پێكرد یان بە هاورێیەتی؟
-ساڵی (1966) لە سوید شۆڕشی ئازادیی سێكسی  تەقییەوە. ئەمە وایكرد خەڵكی وردە وردە وازیان لە پێوەرە كۆنەكان هێنا، كەلتور تەواو گۆڕا، راستە ئەو لە خێزانێكی كۆنزەرڤاتیف بوو، منیش لە بنەماڵەیەكی دەوڵەمەندی كراوە و مودێرن بووم و یەكەم بیرەم لەگەڵ باوكم خواردبۆوە و باوكیشم كەسێكی سیكۆلار بوو، بەڵام ساڵی (1968) كە ئەوم ناسی، كۆمەڵگەی سوید تەواو گۆڕابوو، هەربۆیە پەیوەندییەكەمان بە هاوڕێیەتی دەستیپێكرد و تەبیعەتی یەكترمان بەدڵ بوو، دڵسۆزبووین بۆ یەكتر.     
*كە ئەوەندە بەدڵت بووە بۆ بە زەواج دەستت پێنەكرد؟ 
-چونكە هەردەم چاوم لەوەبووە بگەڕێمەوە وڵات و لە خەباتی شۆڕشگێڕانەدا بەشداربم، بەڵام كە دواتر دۆخی شۆڕشی باشووری كوردستانم بەدڵ نەبوو، نەمویست بگەڕێمەوە، ماوەیەك یارمەتیی كوردەكانی ئێران و توركیا و سوریام دا، ماوەیەك بیرم كردەوە پەیوەندی بە چێ‌ گیڤاراوە بكەم، ماوەیەك بیرم دەكردەوە بچم بۆ چین لە پاش شۆڕشی فەرهەنگی لەو وڵاتە، گرنگ ئەوەبوو لەگەڵ میللەتێكی چەوساوەدا شۆڕش بكەم و شۆڕشگێربم، هەموو ئەمانە وایكرد نەمدەویست خۆم بە دۆخی خێزاندارییەوە ببەستمەوە. ئەوكاتەش لە سوید بووە بە بڕیار، كە كوڕ و كچ دەتوانن پارتنەری یەكتربن و بەبێ زەواجیش، ئێمەش لە سەرەتای ساڵی (1970 - 1974) بەو جۆرە ماینەوە، منیش هەمیشە چاوم لە گەڕانەوە بوو، دەموت لەوانەیە لە یەكێک لە بەشەكانی كوردستان گۆڕانكاری رووبدات.  بەڵام ساڵی 1974 ئیتر زەماوەندمان کرد، چونكە رەوشەكە بەرەو خراپتر دەچوو، ئەوە بوو لە باشووری كوردستان لە 1975 ئاشبەتاڵ روویدا. 
رۆژی6/4/1974زەماوەندمان كرد و ئاهەنگمان گێڕا، سەرەتا رۆژەكەمان رۆژێكی ئاسایی بوو، بەڵام دواتر بووە رۆژێكی مێژوویی، راستەوخۆ شەوی هاوسەرییەکەی ئێمە، تیپی موزیكی بەناوبانگی (ABBA) مۆڵەتی وتنی گۆرانی ئەوروپاییان وەرگرت، ئێمە گەنج بووین، هاوتابوونی رۆژی زەماوەندەکەی ئێمە لەگەڵ ئەو هەواڵەدا بەلامانەوە زۆر گرنگ بوو، بەو بۆنەیەوە دوو ئاهەنگمان گێڕا، دواتریش ساڵی (2005) لە هەمان رۆژدا هاوڕێی دێرینم مام جەلال، بوو بە سەرۆک كۆماری عیراقی فیدراڵ كە بۆ من مژدەیەكی زۆر خۆش بوو. 

*داواكردنی كچێكی ئەوروپی چۆنە، جیاوازیی چییە لەگەڵ لای خۆماندا؟
-ژنهێنان و شووکردنی ئێمە داواكردنی تێدا نەبوو، باوكی لە دایكی جیاببۆوە، دواتر دایكی دەمرێت، برا گەورەكەشی لە ژنەكەی جیاببۆوە رۆیشتبوو بۆ ئەمریكا و لەوێ‌ خێزانی دروستكردبۆوە، برا بچووكەكەشی ناڕازی بوو لەوەی ئێمە، لەبەرئەوەی رەگەزپەرست بوو، پێی وتبوو شەرمە بۆ تۆ لەگەڵ كەسێكی بیانی پەیوەندی دەگریت. دواتریش لەبەرئەوەی هەردووكمان عەلمانی بووین، نەچووینە كەنیسە، تەنها لە رێگەی دادگاوە زەواجی مەدەنیمان كرد.
لێرەدا سەرنجێكم هەبوو سەبارەت بە برابچووكەكەی كە ناڕازی بوو، پێم وابوو وەك خێزانە كوردییەكان كێشە دروست دەكات، بەڵام ئەو لە وەڵامدا وتی: كاتێک‌ دایكی مردووە، ئەگنێتا و برا ناڕازییەكەی لە ماڵەكەدا پێكەوە دەژین، براكەی تووڕە دەبێت و قسەی پێدەڵێت‌ كە بۆ لەگەڵ بیانییەك پەیوەندیی دەگرێت‌، ئەگنێتا لەو كاتەدا هێلكەوڕۆن دەكات، هەمووی بە تاوەكەوە دەكات بە سەروچاوی براكەیدا و پێی دەڵێت: ئەوە ژیانی خۆمە و من بڕیاری لەسەر دەدەم، بەڵام دوای زەواج كە منی ناسی، زۆر خۆشی دەویستم و زۆریش سەردانی دەكردین.

*باسی كەسایەتی ئەگنێتام بۆ بكە
-كەللەڕەق بوو، زۆر بە شەخسییەت بوو، زۆر تووڕە دەبوو.
*بەڵام پیاوی خۆرهەڵاتی كەللەڕەقن، دوو كەللەڕەق چۆن پەنجا ساڵ پێكەوە مانەوە؟
-من كابرایەكی دیپلۆماسی بووم، دیپلۆماسییەتم هێنابووە ناو ژیانی خۆمەوە، جگە لەوەش، لە عاموودا خوێندنگەی ئامادەیی تێدانەبوو، ئێمەش خێزانێكی دەوڵەمەندی خانەدان بووین، باوكم بۆ خوێندن منی ناردە حەلەب بۆ كۆلێجێكی ئەمریكی بەناوی (ئەمریكییەكانی هاوڕێی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست)، لەوێ‌ دەمخوێند و خوێندنم ئینگلیزی بوو، هەروەها لە بەشی ناوخۆیی ئەوێش دەمامەوە، ئەو خوێندنگەیە پەروەردەیەكی ئاشتیخوازنەی هەبوو، مامۆستاكانم ئەمریكی و ئینگلیز بوون، هەموو ئەمانە وایكرد ئێمە كەسایەتیمان جیاوازبێ‌ لە خەڵكانی تر. بیرم نەچێ‌ لەوێ‌ لە خوێندنگە كتێبخانەیەكی گەورەمان هەبوو كێبڕكێی كتێب خوێندنەوەمان دەكرد و دواتر گفتوگۆمان لەسەر دەكرد، هەموو ئەمانە وایكرد من كەسێكی جیاوازبم هەر ئەمەش بووە هۆی ئەوەی ژیانی من و ئەگنێتا درێژەبكێشێت‌. 

*پەنجا ساڵ پێكەوە بوون تەمەنێكە بۆ منداڵتان نەبووە؟ 
-دیسانەوە بەهۆی خەباتی شۆڕشگێڕیی منەوە بوو. لە سەرەتای زەواجەکەمان پێم دەوت نابێت منداڵمان ببێ‌، دواتر دووجار منداڵی لەبارچوو، پاشان ساڵی 1976 تووشی شێرپەنجەی رەحم بوو، بەڵام دواتر چارەسەر کرا.

*ئەوروپییەكان سەرەتای تەمەن ناهێڵن منداڵیان ببێت و لە ئاغربوونیشدا منداڵ تەبەنی دەكەن، ئێوە بیرتان لەوە نەكردەوە؟ 
-بیرمانكردەوە و بڕیاریشماندا و لە رێگەی خاتوو هێرۆ ئیبراهیم ئەحمەد داوامانكرد كە دوو منداڵی كوڕ و كچی هەڵەبجەییمان بۆ پەیدا بكات، بەتایبەتی دوای كارەساتی هەڵەبجە بوو كە ئەم داوایەمان كرد، منداڵەكانیان پەیداكرد بۆمان، بەڵام دواتر كەسوكاریان رێگربوون و نەیانداینێ‌ بیانبەین بۆ ئەوروپا، راستییەكەی كە تەمەنیشمان تێپەڕی، زانیمان هەڵەمان كردووە و دەبوو منداڵمان هەبووایە.

ماردین عەبدولکەریم لەگەڵ عومەر شێخمووس

*هیچ كاتێک‌ هەبووە، بێزاربن لە یەكتر و بگەنە ئاستی پەشیمانی؟ 
-هەندێک‌جار پێم دەوت بۆ خۆت تووشی كەسێكی كورد كرد، بۆ شووت بە سویدییەك نەكرد لە چینی خۆت، تا ژیانێكی ئارامت هەبووایە، بۆ خۆت تووشی كورد و كوردستان كردووە، لە وەڵامدا دەیوت: من رازیم و ئەوە بڕیاری خۆمە، لە چاوپێكەوتنێكیشدا لێیان پرسی ئەگەر تەمەنت بگەڕێتەوە، وتی هەر عومەر شێخمووس هەڵدەبژێرمەوە. 

*بە زستان و بەهاوین بە سەرماو بەگەرما دەچیتە سەر گۆڕەكەی چەند بیری دەكەیت؟ لەوێ‌ چی پێ دەڵێیت؟
- زۆر هەست بە تەنهایی دەكەم بەبێ‌ ئەو، بەتایبەتی كە لە هەمان ماڵدا ماومەتەوە و دەبێ‌ بیفرۆشم. كە دەچمە سەر گۆڕەكەی، هەواڵی دەپرسم و بۆی باسدەكەم كە چیمكردووە، هەواڵی كەسوكاری پێدەڵێم لە هەمووشی گرنگتر داوای لێبوردنی لێدەكەم كە هەندێكجار فەرامۆشم كردووە، بەراستی سەرباری ئەوەی كە من كابرایەكی شۆڕشگێڕ و سیاسیم، بەڵام نەمزانیبوو كە لایەنێكی زۆر سۆزداریشم هەیە. 

*لەسەروبەندی مردنیدا هیچ وەسێتێكی بۆ كردیت؟ 
-فریای وەسێت نەكەوت، مردنەكەی زۆر كتوپڕ بوو، بەڵام پێشتر زۆر وەسێتمان بۆ یەكتر كردبوو، بۆ نموونە دەیەوێ‌ لە كوێ‌ بنێژرێت. یان پێكەوە زۆر پڕۆژەمان دانابوو بیکەین، لەم ساڵانەی كۆتاییدا كە هەردووكمان خانەنشین ببووین، بڕیارماندا پڕۆژەی بیرەوەرییەكانمان بنووسینەوە، من بە ئینگلیزی نووسیومە، بەڵام تەواوم نەكردووە، لەگەڵ ئەگنێتا رێككەوتین ئەو وەكو سویدییەك و ژنێكی ئەوروپی كە لەگەڵ من سەردانی عیراق، سوریا، توركیا و ئێرانی كردووە، هەست و بیرووبۆچوونی خۆی بنووسێ‌، منیش وەكو كوردێک‌ كە لە  سوید و بەریتانیا ژیاوم، بیروبۆچوونی خۆم بنووسم، ئەو (60) لاپەڕەی نووسی، بەڵام بەداخەوە تەواوی نەكرد و قەتیش باسی تەواونەكردنی نەكرد، چونكە بەتەمای مردن نەبوو.
هەروەها پڕۆژەیەكی ترمان ئەوەبوو كە ئێمە هەمیشە یەك حسابی بانكمان هەبووە، بۆیە ئەو پارەیەی ئەو لە باپیر و باوك و دایكی بۆی ماوەتەوە، هەروەها منیش هەندێک‌ پارەم هەیە و دەبێ‌ ئەو خانووەشی كە تێیدام بیفرۆشم و بیكەمە شوقەیەكی بچووك و پارەكەشی بخەمە سەر حیسابەكە، ئەم فەندە بۆ ئەوەیە دوو خوێندكار یەكێكیان سویدی بێت و بێت لە كوردستان بخوێنێ‌، ئەویتر بە پێچەوانەوە و ئێمەش تێچووەكەی دابین بكەین.لای پارێزەر وەسێتمان كردووە و ئیمزامان كردووە و دامانناوە و لەوبارەیەوە كەسوكاریشمان لەو پڕۆژەیە ئاگاداركردۆتەوە. 

*باسی رۆژی كۆچكردنەكەی و هۆكارەكەیم بۆ بكە؟
لەم ساڵانەی دواییدا زۆر لە ماڵەوە دادەنیشت، دەبوو بە زۆر بیبەمە  پیاسەكردن، تووشی خەمۆكی و رووخان ببوو، جگەرەی زۆر دەكێشا، دوای مردن، دكتۆرەكان پشكنینیان بۆ كردو وتیان دووان لە دەمارە سەرەكییەكانی سییەكانی رەقببوو، ئەمەش لە ئەنجامی ئەو دانیشتنە زۆرە بوو. رۆژی  20/11/2019 بوو، من شەوان زوو زوو هەڵدەستم بۆ دەستشۆر، كاتێک‌ گەڕامەوە ئەویش چوو بۆ دەستشۆر، من چاوم چووەوە خەو، لەپڕ بەئاگا هاتم هێشتا نەهاتبۆوە، چووم لە دەرگای دەستشۆرەكەمدا و بانگم كرد ئەگنێتا تۆ باشی، وتی باشم بەڵام وەرە هاوكاریم بكە، ناتوانم هەستم، باوەشم پێداكرد، ئەو هەستا، بەڵام كەوتەوە و دوا هەناسەی داو لە باوەشی خۆمدا كۆچیكرد، سەعات (5:50) دەقیقەی بەیانی بوو، پەیوەندیم بە ئەمبوڵانسەوە كرد، وتیان تۆش تەمەنت هەیە، دراوسێكان ئاگادار بكە و هەناسەی دەستكردی بۆ بكەن، بەڵام سوودی نەبوو!

*لەدوا ساتیدا فریاكەوت هیچ شتێك بڵێت؟ 
-نا هیچ وشەیەكی نەوت، بەڵام پێشتر زۆر جار باسی ئەوەمان كردووە، كە ئەگەر من پێش ئەو بمرم، یان ئەو دەیگوت ئەگەر من پێش تۆ مردم، بەڵام من پێمخۆش بوو كە ئەو بەر لە من كۆچی كرد، چونكە من كەسایەتیم بەهێزترە و بەرگەی نەبوونی ئەو دەگرم. ئەگنێتاش كە تووڕە دەبوو، دەیووت دەزانم تۆش دەتەوێت‌ واز لە من بهێنی و ژنی كورد بهێنی، وەك هاوڕێكانت ژنی دووەم بهێنی، مەبەستی لەو سەركردە كوردانە بوو، كە ئەو لە شاخ لەگەڵ ژنەكانیان هاوڕێ‌ بوو، بەڵام لە شار وازیان لێهێنان و ژنی تریان هێنا. 

*عەشقی تۆ ئەگنێتای بە چارەنووسی نەتەوەیەكی زوڵملێكراوەوە بەستەوە، دەتوانی باسی رۆڵی خوالێخۆشبوومان بۆبكەیت چ لەشاخ و چ لەنێو كۆمەڵگەی سویدی سەبارەت بە كورد؟
-لە سوید لە كۆبوونەوەكاندا ئامادە دەبوو، بەشداریی خۆپیشاندانەكانی دەكرد لە بۆنە نەتەوەییەكانی وەك نەورۆز بەشداریی دەكرد و فێری هەڵپەڕكێی كوردی ببوو، بگرە هاوڕێ‌ سویدییەكانیشی فێری هەڵپەڕكێی كوردی كردبوو، رۆژنامــەی (الشرارة)ی وەردەگێڕایە سەر زمانی ئینگلیزی (the spark)، بە ئامێری چاپ، چاپی دەكرد و بەسەر دەزگاكانی راگەیاندنی ئەوروپا و نێودەوڵەتیدا دابەشی دەكرد، هەروەها هەڵەبڕی و دیزاینكردنی نووسراو و بڵاوكراوەكانی دەكرد بەتایبەتی نووسینەكانی من، هەروەها كاتێ‌ من لە كوردستان بووم، ئەو پەیوەندیی رۆژنامەنووسانی بیانی لەگەڵ رێكخستنەكانی ئێمەدا رێكدەخست. 

*ئەو لە كۆمەڵگەیەكی مرۆڤدۆست و دیموكراتەوە، هاتبووە نێو كۆمەڵگەیەكی پیاوسالاری، چۆن توانی خۆی بگونجێنێت؟
-من چەند كتێبێكم دایە لەسەر ژیانی ژن لە كوردستان، یەكێكیان كتێبی (هانا هارالد هانس) بوو كە ژنێكی ئەمریكایی بوو، دوو ساڵ لە كەركوك ژیابوو، ئەویتر كتێبی ژنێكی جووی ئەمریكایی بوو، دكتۆرای هەبوو لە زمانی كوردی لە زانكۆی مشیگان، هاتە مهاباد و ساڵێك لەوێ‌ ژیا، سەرباری ئەوەی ئەگنێتا زانیاریی تەواوی دەربارەی ژیانی ئێرە پەیدا كرد، بەڵام هێشتا زۆر تووڕە بوو لەوەی كە پیاوەكان تەوقەیان لەگەڵدا نەدەكرد، هەرچەندە من روونكردنەوەم بۆ دەدا كە ئەمە كەلتورە یان كەسەكان عەشایەر و موتەدەینن، بەڵام ئەو لەمە تێنەدەگەیشت و دەیوت ئەمە بە كەم بینینی ژنانە، یان كاتێك لەگەڵ مام جەلال و هێرۆخان دەچووینە شوێنێک، ئەوانمان پێش خۆمان دەدا، بەڵام ئەو پێشمەرگانەی پارێزگارییان لێدەكردین، لە دواوە پێدەكەنین، ئەو ئەمانەی زۆر بەلاوە سەیربوو! بەگشتی لەبارەی ژنانەوە دەیوت: «ژنان هیچ مافێكیان نییە». 
*لە شاخ پەیوەندیی لەگەڵ ژنە پێشمەرگەكانی تر چۆن بوو؟
-لە شاخ هێرۆخان و نەرمین عوسمان و نازەنین عوسمان و روناكی شێخ جەناب و پاكیزە خان و هەندێكیتر بوون هەموو لەگەڵیدا زۆرباش بوون و ببوونە هاوڕێ‌ و دەستەخوشك، بەڵێنیان پێدابوو، ئەوان فێری كوردی بكەن ئەمیش فێری ئینگلیزییان بكات، ئەم بە ئینگلیزی قسەی لەگەڵ دەكردن، بەڵام ئەوان دەرفەتیان نەبوو ئەو فێری كوردی بكەن، بۆیە هەندێکجار گلەیی دەكرد، دەیوت: «من بەڵێنەكەی خۆم بردەسەر، بەڵام ئەوان نا»، خۆشم هەندێكم فێركرد، بەڵام نەمدەویست زیاتر فێربێت بۆئەوەی بەتەواوی لە ئێمە تێنەگات و نەزانێ‌ت ئێمە چی دەكەین، ئەوەش لەبەر لایەنی سكیوریتی ئەو بوو.

ئەگنێتا لەگەڵ پۆلێک پێشمەرگەدا

 
*ژنی ئەوروپی وریا و چاونەترسن، ئەو لە شاخ وابوو؟
-كە بۆردوومان دەكراین، لەبری ئەوەی رابكاتە ناو كونە تەیارە، سەیری دەكرد تا بزانێت بۆردومانی كوێ‌ كراوە، هەندێکجار‌ بە راكێشان دەیانبردە نێو كونە تەیارەكان، من ئەمەم بۆ كەم ئەزموونی ئەو دەگێڕایەوە، كەم ئەزموون بوو، بەڵام ترسنۆك نەبوو، ئەگەر بترسایە ئەو رێگا سەختەی نەدەبڕی و لەگەڵم نەدەمایەوە لە كوردستان.
 ساڵی (1980) بۆردومان كراین، شەهید و بریندارمان هەبوو پێموت ئەگنێتا لەگەڵ ژنەكان بچۆ گوندی كانی زەرد، وتی ناڕۆم، وتم دەبێت بڕۆیت، ناتوانم ئاگام لە تۆ بێت‌ و ئاگاشم لە پێشمەرگەكان بێت، هاوارم کرد بەسەریدا، وتی: ئەوە دەڕۆم، بەس دەبێ‌ ئەوەش بزانی، كە دەبێ‌ ئەوە دوا جارت بێت‌ هاوار بکەیت بەسەرمدا. رێكەوت وابوو دوای ئەوجارە لەوێوە گەڕایەوە بۆ سوید، لەوێش بە ئازایەتییەوە باسی خۆی بۆ هاوڕێكانی دەكرد كە چۆن ئازابووە و نەترساوە و  پێشمەرگایەتی خۆشە و چەكی هەڵگرتووە و تەنانەت باسی ئەوەی دەكرد كە كاك نەوشیروان چۆن فێری بەكارهێنانی دەمانچە و كڵاشینكۆفی كردووە، هاوڕێكانی زۆر بەلایانەوە سەیربوو، دەیانووت تۆ چۆن بەرگەی ئەو دۆخەت گرتووە؟! منیش بۆ خۆشی پێم دەوت: ئەوە چییە، تۆش فێری فشەكردن بوویت؟» دواتر دوای ساڵێك دیسان گەڕایەوە، چونكە پەیوەندییەكی رۆحی لەگەڵ كورد و كوردستان دروستكردبوو.

*خاتوو ئەگنێتا جارێك لەبەردەم ئاوێنە سەیری خۆی دەكات و دەڵێت: «دەڵێی لە ئۆردوگا زۆرەملێكانی جووەکان گەڕاومەتەوە» ئەمە بۆ؟
-بەڵێ‌ ئەوە راستە وای دەوت، لەبەرئەوەی لە شاخ خواردنمان، زۆرخراپ بوو، بەیانیان چاو گوێز و نان، نیوەڕوان برنجی سوور بوو، زۆر كەمیش بوو، هەردووكمان زۆر زەعیف ببووین، من دەمتوانی بە ئاسانی پانتۆڵی جینزی ئەگنێتا لەبەربكەم، هەرگیزیش ناڕەزاییەكم لێ‌ نەدیوە.

*وەك پێشمەرگەیەك و بینەری رووداوەكانی كوردستان بە چاوی بیانییەك چۆن باسی دۆزی كوردی دەكرد؟ 
-باوەڕی تەواوی بەڕەوایی كێشەی گەلی كورد هەبوو، دەیگوت ئێوە گەلێكی ژێر دەستەن و بڕوای تەواوم بە دۆزی كورد هەیە، بەڵام دوای راپەڕین وەزعەكەی هیچ بەدڵ نەبوو، دەیوت ئەو كەسانەی ژیانیان لەسەر دەستیان دانا بۆ داكۆكی لە میللەت و دۆزی رەوای خۆیان، ئێستا بۆچی گەندەڵی دەكەن، دەیوت من ئیتر تەحەمول ناكەم، ئەوە خەتای سەركردایەتی بزووتنەوەی كوردییە كە 10ساڵ جارێک كارەساتێک بەسەر ئەو میللەتە دێت، دەیوت: كۆمەڵگەی جیهانی خەتای هەیە، بەڵام سەرەتا ئێوە خۆتان خراپن، ئەم بیرو بۆچوونانەش لەخۆڕا نەبوو، بەهۆی منەوە زۆر لە سەركردە كوردەكانی پارچەكانی تریشی دەناسی و وێنەیەكی تەواوی لەسەر كۆی گشتی رەوشەكە هەبوو.

*لە ژیانی پێشمەرگایەتی جارێك لە شوێنێك نوستووە، وتوێتی «دەمێكە لەجێگەی ئاوا خۆشدا نەخەوتووم»؟
-ئەوە لە كاتی كۆنگرەی چواری حزبی دیموكرات بوو، مانگی نیسانی 1980 بوو، بانگهێشت كرابووین، من و ئەگنێتا، كاك نەوشیروان، جەمال ئاغا و ملازم عومەر بەناوی مەكتەبی سیاسیی یەكێتییەوە بەشداریمان كرد.
دكتۆر قاسملو شوێنێكی باشی بە ئێمە دا بۆ نووستن، لە راستیدا ئەوان دووجار هاتنە سوید، ئێمە ماڵی خۆمان بۆ چۆڵكردن، بۆیە بە ئەگنێتای وت «لە شوێنێ‌ دات دەنێم شا و شابانوو لێی نوستوون»، ئەوە كۆشكێك بوو لە سەدی مهاباد دروستكرا بوو، كە شا بە سەردان هاتبوو لەوێ‌ نوستبوو، بۆیە ئەگنێتا وتی لەوەتەی لێرەم لە شوێنی وا خۆش نەخەوتووم.

*دەڵێن دكتۆر قاسملو دواتریش مام جەلال فێری برنج لێنانیان كردووە؟
-ئەوە لە دوو وێستگەی جیاوازدا بوو، باسمكرد كە دكتور قاسملو دووجار هاتۆتە سوید و ماڵەكەمان بۆ چۆڵ كردن، شتمان بۆ كڕین، وتمان با خۆیان خواردن دروست بكەن، ئەمە ساڵی (1970)بوو، دكتۆر قاسملو و هاوڕێكانی هاتبوون بۆ بەشداریكردن لە كۆنگرەی خوێندكاران لە ستۆكهۆڵم، تازە رێكەوتننامەی ئازاری ساڵی (1970) ئیمزاكرابوو، دكتۆر قاسملو لەگەڵ عەلی كوڕی قازی محەمەد هاتبوو، هەروەها لەبەرئەوەی ساڵی پێشووتریش دكتۆر قاسملو هاتبوو بۆ سوید و ئاشنایەتی ئێمەش لە (1965)ەوە دروستببوو، بۆیە لەگەڵ ئەگنێتا پەیوەندییەكی باشیان دروستكردبوو، ئەوە بوو قاسملو برنجی لێنا، كوردی ئێران زۆر حەزیان لە برنج لێنانە، بۆیە ئەگنێتای بانكرد و وتی: وەرە بافێرت بكەم چۆن برنج لێبنێت و بنكڕ بگرێت. سەبارەت بە هەڤاڵ (مام جەلال)یش یەكجار میوانی ئێمە بووە لە سوید، ئەویش ساڵی (1987)بوو، ئەو شەوە كە زانیمان مام دێت، خواردنمان زۆر كرد و دەمانزانی كە مام حەزی بە خواردنی خۆشە، بەڵام بە ئەنقەست تەنیا هەندێ‌ خواردنی دەریاییم خستە بەردەمی، خواردی و وتی كوا خواردنی تر نییە؟ وتم نا، وتی هەستن با بڕۆینە دەرەوە خواردن بخۆین، وتم مام گاڵتە دەكەم خواردنمان كردووە، هێنایان یاپراخ و پەتاتە بوو، وتی: ئەی كوا برنج، وتمان برنجمان لێنەناوە، وتی هەستە ئەگنێتا بە بەیەكەوە برنجێک لێبنێین، ئەوەبوو خۆی لێینا و ئەگنێتاشی فێركرد، هەرچەندە رۆژنامەنووسێكی ئینگلیز هاتبوو بۆ گفتوگۆكردن لەگەڵ مام جەلال  و شۆڕشی شەهید عەلی عەسكەریش لەگەڵمان بوو، بەڵام ئەو برنجی خۆی لێنا.

*لەو ماوەیەدا بەشداریی هیچ كۆنگرەیەكی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستانی كردووە؟ 

-دووجار من و جارێك ئەو دەعوەت كراین، بەڵام نەمانتوانی ئامادەبین،  ئەگنێتا نامەیەكی بۆ كۆنگرە نووسی بەهۆی ئەوەی كە نەیتوانی ئامادەبێت، نامەكەشی لەكتێنی (ئەگنێتا كلینگ، یەكەمین ژنە پێشمەرگەی بیانی لە شۆڕشی نوێدا) لە نوسین و ئامادەکردنی نەوزاد عەلی ئەحمەد لە لاپەڕە (107)دا بڵاوكراوەتەوە.

*هەردووكتان لە دوو خێزانی ناوداری بۆرژوازی خانەدانن، پەشیمان نیت ئەم ژیانە سەختەت هەڵبژارد، ئەگنێتات بە خۆتەوە پەلكێشی نێو ئەو ژیانە سەختە كرد، بە پێچەوانەوە ئێستا خێزانێكی گەورە و منداڵتان دەبوو؟
-باوەڕم بە خەباتی شۆڕشگێڕانە بۆ كوردستان ئەوەندە بەهێز بووە، شتەكانی ترم هەرگیز بەلاوە گرنگ نەبووە، دوای ئاشبەتاڵ یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان دروستبوو، ئەگەر ئەمان دروست نەبوونایە، لەگەڵ حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران خەباتم دەكرد، ئەسڵەن ئەوان منیان بە یەكێك لە خۆیان دەزانی.
*هەرگیز ئەگنێتا خاتوون زێدی تۆی بینی، كەسوكاری تۆی بینی؟ 
-لە راستیدا من هەر لە گەنجییەوە بوومە كوردێكی چەپ، یان ماركسییەكی كورد و لە سوریا ئەندامی پارتی دیموكراتی كوردستان بووم و زۆریش چالاكبووم، هەربۆیە لە ساڵی (1960) گیرام و زۆریش ئەشكەنجەدرام، كە دواتر زۆر بە زەحمەت توانیم لە سوریا بچمە دەرەوە، بەجۆرێك كە نەمتوانی جارێكیتر بگەڕێمەوە بۆ سوریا، لە بەریتانیاش كە بۆ خوێندنی بەكالۆریۆس چوومە ئەوێ‌، پەیوەندیم بە بزووتنەوەی خوێندكارانی چەپی توندڕەوەوە كرد و دیسان زۆر چالاك بووم لەگەڵیاندا، هەموو ئەمانە بووە هۆی ئەوەی كە سوریا رەگەزنامەی لێسەندمەوە، پاش چەندین ساڵ، حكومەتی ئەوسای سوریا مۆڵەتی دام بۆ تەنها دوو هەفتە بچمەوە سوریا، یەكێكیان بۆ بەشدارییكردن لە كۆبوونەوەی جوقد (جبهة الوطنیة القومیة الدیمقراطیة) ئەویتریان بۆ سەردانی ماڵی بابم بوو، بەڵام مەرجی حكومەتی سوریا ئەوەبوو كە لە ماڵ نەیەمە دەرەوە‌، ئەوەبوو ئەگنێتام لەگەڵ خۆمدا برد و تەنها ئەو جارە و ئەو دوو هەفتەیە بوو.

*كەواتە دەبێ‌ بپرسم پێشوازیی ماڵی بابت بۆ بوكی بیانی چۆن بوو؟ ئەوان هیچ ئاگاداری ئەوە بوون؟ 
-باوكم گلەیی لێكردم و وتی: «بۆ ژنت هێناوە و ئێمەت ئاگادار نەكردووە و رەزامەندیی ئێمەت وەرنەگرتووە؟» وتم: «باوكە ئەوە ژیانی منە و تۆش كابرایەكی پێشكەوتنخوازی، دەزانی ژیان چۆنە و پێویست بەوە ناكات». هەرچەند باوكم وتی چۆن وا دەبێ‌، تۆ كوڕە گەورەی ماڵیت و ئێمە ترساین تۆ هەرگیز نەگەڕێیتەوە، هاوكات زۆر رێزی لە ئەگنێتاش گرت و گلەیی لێدەكردم بەوەی كە من بەرامبەری كەمتەرخەمم. ئەگنێتاش بەختەوەربوو بە بینینی خێزانی گەورەی من و بوونی ئەو هەموو پەیوەندییە كۆمەڵایەتییە بەتینە، هەرچەندە هەندێ‌ جاریش دەیووت: «من تەحەمولی میوانێ‌ ناكەم كە بەبێ‌ ئاگاداركردنەوە بێنە ماڵمان».  

عومەر شێخموس و ئەگنێتا

                                                                                                                                          
*بەهۆی ئەگنێتاوە سوید بۆتە نیشتمانت؟ 
-نیشتمانی یەكەمم كوردستانە، بۆ سویدیش لە سەرەتادا نەخێر، بەڵام دواتر بەهۆی ئەگنێتاوە بووە نیشتمانی دووەمم.

*ببورە دەمەوێ‌ بزانم لەنێو ئەم هەموو نیشتمانانەدا بڕیارتداوە دوای تەمەنێكی درێژ لەكوێ‌ بنێژرێیت؟
-حەزدەكەم پێت بڵێم كە ئێستا نیشتمانی من ئەگنێتایە و قەبری تەنیشت ئەویشم كڕیوە و دەمەوێت لە پاڵ ئەودا بنێژرێم و هاوڕێیانم لێرە لەوە ئاگاداركردۆتەوە، ئەوان ناڕازین و دەڵێن: «دەبێت لێرە لە سلێمانی بنێژرێیت، كەسوكاریشم هەمان گلەییان هەیە و دەیانەوێ‌ لە رۆژئاوای كوردستان بم، بەڵام من بڕیاری خۆمم داوە و جارێك گۆڕەكەشم پیشانی مەلا بەختیار داوە و دڵی پڕبوو لە گریان.

*مادام ئەگنێتا خاتوون یەكەم ژنە پێشمەرگەی بیانییە، بۆ تائێستا پەیكەرێكی بۆ نەكراوە؟
-مام جەلال و كاك كەمال فوئاد بانگیان كرد و لێیان پرسی تۆ حەقت لەسەر ئێمە هەیە و ماندوو بویت لەگەڵماندا، دەتەوێ‌ چیت بۆبكەین، پەیكەر یان شەقامێك، وتی: قوتابخانەیەکی كچان بكەن بە ناومەوە، لەگەڵ كاك كەمال فوئاددا چووین و سەردانی دوو قوتابخانەی كچانمان كرد و چووینە پۆلەكان و لەگەڵ قوتابیەكان قسەی كرد، بەڵام تا لەژیاندا بوو ئەم كارە نەكرا، كە كۆچی كرد، كاك رابەری سەید برایم وا خەریكە تەواوی دەكات.

*لەگەڵ ئەو ژنانەی كە لەشاخ پێكەوە بوون ویسبووی رێكخراوێک دامەزرێنن بۆ داكۆكی لە مافی ژنان؟

-لەبەرئەوەی بڕوای وابوو، كە ئێرە كۆمەڵگەیەكی پیاوسالارە و ژنان هیچ مافێكیان نییە، بۆیە ویستی لەگەڵ ئەو دەستە خوشكەی بەسوود وەرگرتن لە ئەزموونی ژنانی سوید رێكخراوێک‌ دامەزرێنن، بەڵام ئەم كارەیان نەكرد، لەبەرئەوەی هەریەكە و بەلایەكدا بڵاوەیان لێكرد، نەرمین خان چوو بۆ سوریا و ئێمەش چووینەوە بۆ سوید، بەو جۆرە هیچی لێ‌ سەوز نەبوو.

*شتێكی نامۆ هەیە كە بەرلە مردنی ئەگنێتا خاتوون هەستت پێكردبێت‌؟ 
-حەزی بە چاوپێكەوتن نەبوو، لە ژیانیدا یەك دوو چاوپێكەوتنی كردووە، كەچی بەرلە مردنی لە ماوەی سێ‌ مانگدا دوو چاوپێكەوتنی كرد، بەتایبەتی بۆ گوڵدانی ژن بە ماوەیەك دوای ئەو چاوپێكەوتنەی لەگەڵ نەرمین عوسمان، ئیتر كۆچی كرد، وادیاربوو هەستی شەشەمی لێیدابوو، بەڵام هیچی بە من نەوت كە پزیشكەكانیشی دەهاتن، دواتر لێم دەپرسی ئەگنێتا تۆ باشیت، لە وەڵامدا دەیوت زۆر باشم. 

*وەك دوا وتە دەتەوێ‌ چی بڵێیت؟ 
-ئاواتم بوو رۆژ بەڕۆژ كوردستان باشتر ببینم، ئومێدم وابوو وردە وردە كوردستانی گەورە دروست ببێت‌، یان لانیكەم پارچەكانی سەربەخۆیی وەربگرن، بەڵام بەداخەوە رۆژ بەڕۆژ شتەكان خراپتر دەبێت، هەمووی پاشەكشە‌ دەكەن، گەنجیش نیم تا لە سەرەتاوە دەستپێبكەمەوە.