ئه‌یوب سماقه‌یی
بازاڕی ره‌ش نرخی ئاڵوێری دینار به‌رانبه‌ر دۆلار ده‌سه‌پێنێت و ده‌بێته هۆی نه‌بوونی سه‌قامگیریی نرخی ئاڵوێری دراو له عیراقدا، به‌ڵام ئه‌گه‌ر ورد ببینه‌وه ده‌بینین هۆكاری ئه‌و ناسه‌قامگیرییه به ته‌واوی و سه‌دله‌سه‌د ئابووری نییه، واته هۆكاری جێگیر نه‌بوونی نرخی ئاڵوێری دینار به‌رانبه‌ر دۆلار به ته‌نیا به هۆكاره ئابوورییه‌كانه‌وه نه‌به‌ستراوه‌ته‌وه، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی یه‌ده‌گی بیانی عیراق به‌شی زیاتر له 14 مانگ ده‌كات بۆ هێنانی كاڵا له ده‌ره‌وه‌ی وڵات، ئه‌مه‌ش توانایه‌كی زۆره به پێی ئاماژه‌ی توانستی دراوی بیانی كه بریتییه له سێ مانگ وه‌ك ئاماژه‌یه‌كی ستانداردی جیهانی.
جوگرافیای سیاسی
ئه‌گه‌ر له جوگرافیای سیاسی عیراق ورد ببینه‌وه، ده‌بینیین كه‌رتی تایبه‌ت له عیراق به رێژه‌ی زیاتر 30% كاڵا له وڵاتانی دراوسێوه هاورده ده‌كات، له به‌رانبه‌ردا هه‌نارده‌ی بۆ ئه‌و وڵاتانه نییه، یان ئه‌گه‌ر هه‌شبێت رێژه‌یه‌كی زۆر كه‌مه، ئه‌مه‌ش واده‌كات گرفته ناوخۆییه‌كانی نرخی ئاڵوێری تمه‌نی ئێرانی و لیره‌ی توركی ره‌نگ بداته‌وه له ناوخۆی عیراقدا، لاسه‌نگییه‌گی بازرگانی زۆر زه‌ق دروستبووه و بۆته هۆی دروستبوونی كورتهێنان له ته‌رازووی بازرگانی عیراق له گه‌ڵ هاوبه‌شه بازرگانییه‌كانیدا، ئه‌م لاسه‌نگی و بازرگانییه ناهاوسه‌نگه پێویستی به دابینكردنی به‌رده‌وامی دۆلاره له بازاڕی ره‌شدا، له‌به‌ر كۆت و به‌ندی نێوده‌وڵه‌تی كه ناوچه‌ی دۆلار ده‌یسه‌پێنێت به‌سه‌ر عیراق و به‌سه‌ر تحویلی ده‌ره‌كی دۆلاردا به‌هۆی بوونی ئه‌و جوگرافیا سیاسیه‌ی كه عیراق هه‌یه‌تی.
بازاڕی ره‌ش
له گه‌ڵ ئه‌م لاسه‌نگی بازرگانییه‌ش ده‌بینین هه‌ڵبه‌زین و دابه‌زینی گه‌وره نییه له ئاستی گشتی نرخ له بازاڕه‌كانی عیراق و كوردستاندا، سه‌رباری ئه‌مانه‌ش هه‌ڵاوسانی گشتگیر نییه، به‌ڵام به‌رده‌وام جیاوازی هه‌یه له نێوان نرخی ئاڵوێری فه‌رمی و نرخی ئاڵوێری بازاڕی ره‌شدا، جۆرێك له پێشبینی هه‌ڵاوسانی نرخ لێره و له‌وێ دروست ده‌بێت له‌سه‌ر چه‌ند كاڵایه‌كی جیاواز به پێی نه‌رمیی ده‌سهات، ئه‌م ئالۆزییه به به‌رده‌وامی یان به پچڕپچڕ ژاوه‌ژاوی نرخ دروست ده‌كات، دیارده‌ی ژاوه‌ژاوی ره‌نگاوڕه‌نگی نرخ (Coloured price noises) ئاماژه بۆ ئه‌و زانیاری، یان چالاكییانه ده‌كات كه ئاڕاسته بنچینه‌ییه راسته‌قینه‌كان ده‌شێوێنێ یان ده‌شله‌ژێنێ.
بارگۆڕینه مه‌ودا كورته‌كان
له بازاڕی داراییدا ده‌كرێ ژاوه‌ژاو ئه‌و جووڵه بچووكانه‌ی نرخ و ئه‌و راستكردنه‌وانه بگرێته‌وه كه ئاڕاسته گشتییه‌كه ده‌شێوێنن، له‌وانه‌یه ژاوه‌ژاوی بازاڕیش كارێك بكات و لێنه‌گه‌ڕێ بزانیین چ شتێك پاڵ به ئاڕسته‌كه‌وه ده‌نێ، یان بزانیین داخۆ ئاڕاسته‌كه ته‌نیا له‌به‌ر بارگۆڕینه مه‌ودا كورته‌كان تووشی كێشه ده‌بێ و ده‌گۆڕێ یاخود نا، ئه‌مه بۆته هۆی ئه‌وه‌ی به‌رچاومان روون نه‌بێت له دیاریكردنی ئاڕاسته گشتییه‌كان و نه‌زانین پاڵنه‌ره سه‌ره‌كییه‌كانی دیاریكردنی ئاڕاسته گشتییه‌كان چیین و نه‌زانین ئه‌و بارگۆڕانانه مه‌ودا كورتن، یان به‌رده‌وام ده‌بن بۆ ماوه‌یه‌كی درێژ، بۆیه شاره‌زای ئابووری ناوێرێت بۆچوونی له‌سه‌ر ده‌ربڕێت و دیارده‌ی مام سه‌ید و مام سه‌یده‌كان دروست بووه له هه‌رێمی كوردستان.
سه‌روه‌ریی نه‌ختیی عیراق
سیاسه‌تی نه‌ختی بانكی ناوه‌ندیی عیراق كه سیاسه‌تی ده‌لاقه‌ی دراوی بیانییه ناتوانێت كاریگه‌ریی به‌رهه‌مهێن و زۆر دیار دروستبكات له ماوه‌ی دیاریكراودا، واته كاریگه‌رییه‌كانی كه‌من له مه‌ودای كورتدا، دیاره ئه‌م كه‌م كاریگه‌رییه‌ش ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ئه‌و هۆكارانه‌ی كه ده‌وری سیاسه‌تی نه‌ختی عیراقیان داوه و لێناگه‌ڕێن سیاسه‌تی نه‌ختی به ته‌واوی كاری خۆی بكات، سه‌ره‌نجام كاریگه‌ریی خراپییان له سه‌ر سه‌روه‌ری نه‌ختیی عیراق هه‌یه، وه‌ك:
1- بوونی دیارده‌ی به‌دۆلاركردن، خه‌ڵك مامه‌ڵه به دۆلار ده‌كات له‌بری دیناری عیراقی، له‌به‌ر كه‌میی تێچوونی مامه‌ڵه‌كردن و هه‌ڵگرتنی دۆلار و كه‌میی مه‌ترسی هه‌ڵاوسانی نرخ به به‌راورد به دیناری عیراقی به كورتی زیاتر متمانه‌یان به دۆلاری هه‌یه.
2- كۆت و به‌ندی نێوده‌وڵه‌تی كه ناوچه‌ی دۆلار ده‌یسه‌پێنێت به‌سه‌ر عیراق و به‌سه‌ر تحویلی ده‌ره‌كی دۆلاردا به‌هۆی بوونی ئه‌و جوگرافیا سیاسییه‌ی عیراق هه‌یه‌تی.
3- بوونی سیاسه‌تێكی بازرگانی نیمچه ئازاد له عیراق به گشتی به كوردستانیشه‌وه.
4- بوونی سیاسه‌تێكی دارایی به میكانیزمی گومرگی و باجی لاواز.
5- بوونی ئه‌نجومه‌نی دراو، زۆربه‌ی كات كاریگه‌ریی خراپ له‌سه‌ر سه‌روه‌ری (ویستڤاڵیه‌ی) نه‌ختی دروست ده‌كات.
6- جوگرافیای سیاسی عیراق كه هاوسنووره له‌گه‌ل ئێران و توركیا و سوریا.
ئه‌م شه‌ش هۆكاره كاریگه‌ریی خراپییان له‌سه‌ر سه‌روه‌ری سیاسه‌تی نه‌ختی عیراق هه‌یه و وا ده‌كه‌ن سیاسه‌تی نه‌ختی به ته‌واوی كاری خۆی نه‌كات و ئامانجه‌كانی له كه‌مترین كاتدا نه‌پێكێت، له لایه‌كی دیكه‌شه‌وه دیارده‌ی ژاوه‌ژاوی ره‌نگاوڕه‌نگی نرخ دروست بكات، ژاوه‌ژاوی ره‌نگاوڕه‌نگی نرخ وایكردوه مام سه‌ید و مام سه‌یده‌كان لێدوان بده‌ن و شاره‌زایانی ئابووریش به‌دیار شاشه‌كانه‌وه دانیشن و سه‌یریان بكه‌ن.
