ئا: ماردین عەبدولكەریم
رابیحە حەمەد ئەندامی سەركردایەتی و لێپرسراوی مەڵبەندی بەغدای یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان، لەدایكبووی گوندی حەسەن بەگی سەر بە ناحیەی كەندیناوایە، بەڵام زۆری نەبردووە خێزانەكەی روویان لە شاری هەولێر كردووەو بەوهۆیەوە سەرجەم قۆناغەكانی خوێندن لەو شارەدا تەواو دەكات و بۆ خوێندنی زانكۆش دەچێتە بەغدا لەوێ بەشی فیزیای كۆلێژی پەروەردە تەواو دەكات و یەكێك دەبێت لە یەكەمەكانی بەشەكەی. هەربۆیە كاندید دەبێت بۆ خوێندن لە دەرەوەی وڵات، بەڵام بەهۆی ئەوەی ئیمزای بەعسی بوون ناكات، نەك نانێردرێتە دەرەوەی وڵات بۆ خوێندن بەڵكو لە پێدانی بڕوانامەكەشی بێبەش دەكرێ، دوای پڕۆسەی ئازادی عیراق یەكەم هەنگاو بەرەو بەغدا هەڵدەگرێ بەمەبەستی وەرگرتنەوەی بڕوانامەكەی و پێشكەشكردنی داوای خوێندن لە ماستەر، بەمجۆرە لەتاقیكردنەوەی وەرگرتنی ماستەریشدا پلەی یەكەم بەدەستدەهێنێت، كە دواتر دەبێتە خاوەنی بڕوانامەی ماستەر.
خاتوو رابیحە لە تەمەنی لاویدا بەهۆی كاریگەری برا گەورەكەی لەسەری، سەرەتای خەباتی سیاسی لە حزبی شیوعی كوردستان - عیراق دەستپێدەكات، بەڵام دواتر سەنگەری خەباتی كوردایەتی بۆ نێو ریزەكانی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان دەگوێزێتەوە.
خاتوو رابیحە سیاسەتمەدارێكی لەسەرخۆیە و بە متمانە بەخۆبوونەوە كار دەكات، سەرەتا ئەركی پەرلەمانی و دواتریش ئەركی حزبی پێسپێردراوە، تاڕادەیەك دوورلە چاوی میدیا كار دەكات، بە باشمانزانی ئەزموونی كاری ژنێكی سیاسەتمەدار بەوردی لەگەڵ خۆیدا لەم دۆسێیەدا تاوتوێ بكەین.
*خێزانی خاتوو رابیحە كێیە؟
-خانەوادەكەم خێزانێكی گەورەیە، بابم دوو ژنی هەبووە و لەبەر باڵا بەرزەكەی لە دەشتی هەولێردا بە حەمەدە گەورە ناسراوە، رۆحیان شادبێت دایكی خۆم و بابم لە ژیاندا نەماون، بەڵام ژنی دووەمی بابم ماوە، بە هەردوو دایك هەشت براو حەوت خوشكین و لەنێوان خۆمان و خزمانیشدا پەیوەندیمان زۆرباشە و هەمیشە بەهانای یەكەوەین و زۆرلامان مەبەستە پارێزگاری لە پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكانمان بكەین و لە بۆنەكاندا زۆر كۆدەبینەوە تا نەوەكانمان یەكتر بناسن.
* لەنێو ئەم خێزانە قەرەباڵغەدا خاتوونێك چۆن ئاڕاستەی سیاسی هەڵبژارد؟
برا گەورەكەم 10 ساڵ لە من گەورەترە، لەگەڵ قوتابیانی حزبی شیوعیدا سیاسەتی دەكرد، كە ئەوكات لەناو كۆمەڵگەدا زۆر چالاكبوون و خاوەنی بیری چەپ بوون. بیری چەپ بۆ كوڕوكچ جیاوازی ناكات ئەمە وایكرد منیش بەرەو ئەو ئاڕاستەی براكەم بڕۆم و كاریگەری ئەوم زۆر لەسەربوو، بەو هۆیەوە لەوانەیە لاتان سەیر بێت گەر بڵێم لە قۆناغی سەرەتاییەوە لە بۆنەكاندا سەردانی بارەگای حزبی شیوعیم دەكرد، بەڵام لەبەرئەوەی حزبی شیوعی هەمیشە لەگەڵ حزبی بەعسدا لەبەرەی شەڕدا بوون بارەگاكانیان داخراو چالاكییەكانیان قەدەغەكرا، ئێمەش وردە وردە بووینە رێكخستنی نهێنی، كە ئەوكات لەقۆناغی ئامادەیی بووم، لەسەروبەندی جەنگی عیراق - ئێراندا براكەم چووە شاخ و بووە پێشمەرگە لەوێوە بەنهێنی بەریدمان بۆ دەهات و دوای خوێندنەوەی لەگەڵ هاورێیەکم لەسەر دیوارەكانی خوێندنگە هەڵماندەواسی و نەماندەهێشت كەس پێمانبزانێ.
هەر لەو ساڵانەدا لە خۆپیشاندانەكاندا رۆڵی بەرچاومان هەبوو زۆریك لە خوێندكارەكان بەهۆی ئێمەوە هاتنە نێو خۆپیشاندانەكانەوە، بەڵام بەداخەوە ئەمن ناردیان بە دوایانداو و زۆر لە خوێندكارەكان خۆیان و باوكیان گرتن، بەڵام من و هاوڕێكەم دەربازمان بوو، ئەمەش لەبەرئەوەبوو ئێمە رێكخستنی نهێنی بووین و شارەزاییمان هەبوو كە ناونیشانی خۆمان دەگۆڕی و دەمانزانی چۆن خۆمان دەپارێزین.
رابیحەخان لەگەڵ سەرۆک بافڵ جەلال تاڵەبانی
هەروەك باسمكرد لەسەرەتای قۆناغی خەباتی سیاسیمدا هەم براكەم و هەم بیروباوەڕی چەپی حزبی شیوعی كاریگەری زۆریان لەسەرم هەبووە، بەڵام لە ساڵانی هەشتاكاندا كاتێ یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان لە گەشەسەندندا بوو، گوێم لە رادیۆی دەنگی گەلی كوردستان دەگرت و چالاكی و دروشمەكانیان زۆر كاریگەریی لەسەرم دروستدەكرد، ئەوەندەم بیردەكردەوە، كە زۆرجار دەمگوت خۆزگە براكەم یەكێتی دەبوو، دواجار بڕیاری خۆمدا و لە دوای راپەرین لە ساڵی (1992)دەستلەكاركێشانەوەم لە حزبی شیوعی راگەیاند، لەبەرئەوەی مامۆستا بووم لەرێگەی كۆمیتەی مامۆستایانەوە، كە تازە لە ساڵی (1994) دامەزرابوو لە هەولێر، پەیوەندیم بە یەكێتیی نیشتمانیی كوردستانەوە كرد و دەستمکرد بە چالاكی چروپڕ لەو خوێندنگەیەی كە مامۆستا بووم تێیدا پاڵپشتی خوێندكاران و چالاكییەكانیانم دەكرد، جگە لەمەش بەدواداچوویەكی باشی سیاسەت بووم و هاوڕێیەتی ئەو كچانەم دەكرد، كە لە خانەوادەیەكی سیاسی بوون و نەدەچوومە نێو دنیای رەفاهییەت، تەنانەت لە زانكۆش هاوڕێیەتی خوێندكارە شیعەكانم دەكرد، چونكە ئەوانیش دەیانزانی كورد بەعسی نین. دواتر لە مەڵبەندی سێی هەولێر داوام لێكرا ببمە دەستەی كارگێڕی كۆمیتە نەمتوانی، چونكە مامۆستا بووم و بە هەردوو ئەركەكە رانەدەگەیشتم بۆیە وەك ئەندام مامەوە.
لە بەغدا، پەیوەندییەکی باشی بۆ یەکێتی لەگەڵ پێكهاتەکان دروستکردووە
*باسی ئەو وێستگەیەی ژیانت بكە كە لە سلێمانی بویت؟
ساڵی (1996) بەهۆی یەكێتی بوونم چەندجارێك لەم خوێندنگە بۆ ئەو خوێندنگە گوێزرامەوە، لەكۆتاییدا بەهۆی بێزاركردنمەوە بەرەو سلێمانی هاتم، بەو هۆیەوە وازم لەوانە وتنەوە هێنا و لەناو وەزارەتی پەروەردە دەستبەكاربووم و خەریكی كاری رێكخستن بووم و لە شانەوە دەستمان پێكردەوە، لە قۆناغی دواتر وەزارەتیشم بەجێهێشت و چوومە رێكخراوی فاوی سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان تا روخانی رژێم لە ساڵی (2003)دا، لێرەوە دووبارە گەڕامەوە سەر پیشەكەم وەك مامۆستا.
*تۆ بڕوانامەت لێ زەوتكرابوو، كەی ماستەرت بەدەستهێنا؟
-دوای رووخانی رژێمی بەعس ساڵی (2004) بەرەو بەغدا رۆشتم بە مەبەستی وەرگرتنەوەی بڕوانامەكەم، هەر بەوەرگرتنەوەی راستەوخۆ داوام پێشكەشی خوێندنی ماستەر كرد و لە تاقیكردنەوەی تواناسازی وەرگرتندا یەكەم بووم، وەرگیرام و ماستەرم تەواوكرد. ساڵی (2005) كاتێک سەرقاڵی نووسینی ماستەرنامەكەم بووم، هەڤاڵ سەعدی پیرە كە لێپرسراوی مەڵبەندی(3) بوو لە هەمان كاتدا كوڕی خاڵمە، ناوی منی بۆ یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان پێشنیاز كرد تا بۆ ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق كاندیدم بكەن، چونكە یەكێتیی نیشتمانیی دەبوو لەسەر بازنەی هەولێر دوو ژن دابنێت، لەبەرئەوەی عەرەبی زانێكی باش بووم و بەكالۆریۆس و ماستەرم لە بەغدا خوێندبوو، هەروەها شارەزاییەكی باشیشم لە بەغدا هەبوو، مەكتەبی سیاسی داواكەی پەسەندكرد و لەسەر لیستی هاوپەیمانی كوردستان وەك یەكەم ژنی یەكێتی كاندید كرام، ئەوەبوو لە پڕۆسەكەدا دەرچووم و بوومە ئەندامی پەرلەمانی عیراق، هەر لەو سەروبەندەدا بوو، كە بە پلەی نایاب ماستەرەكەشم تەواو كرد، ئەوكات لە پەرلەمانی عیراق ئەندامانی یەكێتی (23)كەس بووین، بەڵام هەرلەوێ رێكخستنی حزبیمان دروستكرد و كۆبوونەوەی مانگانەمان دەكرد و بابەتی حزبیمان تاوتوێدەكرد.
*دوای وێستگەی كاری پەرلەمانی چیتان كرد؟
ساڵی (2010) كۆتایی كاری پەرلەمانیم بوو، راستەوخۆ پەیوەندیم بە مەڵبەندی (3)ی هەولێرەوە كردەوە، لەهەمان ساڵداو لە (1/6) كۆنگرەی سێی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان دەبەسترا، كە منیش ئەندامی كۆنگرە بووم.
لە مەڵبەند لەگەڵ هەڤاڵانم دكتۆر مەجید و نیاز عەدنان، شەرمن خۆشناو، ئەحمەد گەل و بەندە، لیژنەی باڵای فەرمانبەرانمان پێكهێنا.
دوای ئەوەی كاری تەواوی وەزارەتەكانمان خستە سەر رێچكەی خۆی، داوامكرد راژەكەم بگوازنەوە بۆ بەشی هەڵبژاردن و هەر لەناو مەڵبەندی (3) تا ساڵی (2019) كاتی بەستنی چوارەمین كۆنگرە بەردەوام لەبەشی هەڵبژاردندا كارمكردووە و بە باشی لە كارەكان گەیشتبوم و لێدوانم بۆ كەناڵەكان دەدا، بەو هۆیەی عەرەبیم دەزانی لە یاساكان تێدەگەیشتم و شارەزاییی پەرلەمانیم هەبوو، سەردانی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانم دەكرد لە بەغدا، كە تا ئەوكاتە هیچ پلەیەكی حزبیشم نەبوو، دواتر بوومە ئەندام مەڵبەند و دواتریش لەساڵی (2014)دا پلەی كارگێڕی مەڵبەندی سێم پێدرا.
*لە چوارەمین كۆنگرەدا بوویتە ئەندامی سەركردایەتی دەكرێ باسی وردەكاییەكەی بكەیت؟
بۆ ئامادەكاری چوارەمین كۆنگرە، سەرپەرشتیاری كۆنفرانسی كۆمیتەكانی مەڵبەندی سۆران و رانیە بووم، لە كۆنفراسنی مەڵبەندەكانیش خۆم كاندیدكرد و بەدەنگی خۆم دەرچووم و بوومە ئەندامی كۆنگرە، لە كۆنگرەش كە دەرگای خۆپاڵاوتن كرایەوە مەرجەكانم تێدابوو ماستەرم هەبوو، هەروەها پلەی كارگێڕی مەڵبەندیشم هەبوو كە مەرجێكی تری خۆپاڵاوتن بوو، لەبەرئەوەی ناسنامەی باری كەسێتیم مەخمورە لەسەر بازنەی موسڵ خۆم كاندید كرد و توانیم دەنگی یەكەمی بازنەكە بەدەستبهێنم و بوومە ئەندامی سەركردایەتی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان، كە دواتریش كرامە ئەندامی دەستەی پێداچوونەوەی پەیڕەو، كە 20 كەس بووین دوای ئەوەی كاری پەیڕەو تەواوكرا و دەنگی پێدرا، فۆرمی كار پڕكرایەوە، بڕیارمدا داوای بەرپرسی مەڵبەندی موسڵ بكەم، چونكە لای من كاری حزبایەتی بۆ ژن و پیاو جیاوازی نییە، هەربۆیە لە دوای هێرۆخان یەكەم ژن بووم داوای وەرگرتنی بەرپرسیارێتی مەڵبەندم كرد، بەڵام حزب پێی باش بوو، مەڵبەندی بەغدا وەربگرم بەوهۆیەی خوێندكاری و كاری پەرلەمانیم لەوێ بووە، ئێستاش بەلای منەوە كاری حزبی لە كاری پەرلەمانی خۆشترە.
رابیحەخان لەگەڵ خێزانەکەی
*ئەی سەبارەت بە پێنجەمین كۆنگرە و وەرگرتنەوەی متمانە؟
پێنجەمین كۆنگرە کە لە رۆژی (27/9/2023) بەستراو دووبارە متمانەی كۆنگرەم پێدرایەوە و بە ئەندامی سەركردایەتی هەڵبژێردرامەوە. ئێستاش وا لە بەغدام و لەسەر كارەكەم بەردەوامم بەڵام نازانم دواتر حزب چ ئەركێكم پێدەسپێرت.
سیاسەتیش وەك هەر پیشەیەكی تر وایە تا ئارەزوت لێی نەبێ سەركەوتوو نابیت، ژن بیت یان پیاو وەك چۆن هەموو كەس ناتوانێ ببێتە هونەرمەند، هەمووكەسێكیش نابێتە سیاسی
*ژن و سیاسەت چۆن پێناسە دەكەیت؟
گرنگترین خاڵ ئەوەیە، كە ژن متمانەی بەخۆی بێت، ئیتر زۆر بە ئاسانی دەتوانێت لەناو حزبدا پێبگات، نابێ خۆی لە سوچێكی كاری ژنانەدا قەتیس بكات و ئەركێكی ئۆفیسی وەربگرێ، دەبێت ژن رۆڵی سەركردە بگێڕێت لەناو حزبەكەیدا، لەگەڵ ئەوەشدا خێزان و پەروەردە زۆر گرنگن بۆ ئامادەكردنی ژنان و كچان بۆ نێو كایە جیاوازەكانی كۆمەڵگە، من لە خێزانێكدا پەروەردە بووم لەنێوان من و براكانمدا جیاوازی نەكراوە.
*ژنێكی چالاكی تاڕادەیەك دوور لە چاوی میدیا كار دەكەیت؟
میدیا گرنگیی خۆی هەیە، بەڵام من نامەوێ نە بۆ هەموو بابەتێ قسە بكەم، نە لە هەموو كەناڵێک دەربكەوم، كاتێكیش دەردەكەوم، حەزدەكەم بەكورتی رای خۆم بڵێم، نامەوێ تێكەڵی هەموو بابەتێک ببم و هەندێ جار بێدەنگیم پێباشترە، بەگشتی خۆم لە راگەیاندن نادزمەوە، بەڵام ناچمە ئەو كەناڵانەی كە تایتڵێكت دەدەنێ و دەچنە نێو بابەتێكی ترەوە، بۆیە دەبێ شارەزای كەناڵەكە بم یان دەبێ راگەیاندنی خۆمان بێ.
*رات چییە لەبارەی ئەوەی لەكۆمەڵگەی خۆرهەڵاتیدا واباوە لە سیاسەتدا پیاو بە بەهێزتر دەبینرێت؟ وەك ژنێك یان وەك كوردێك لە بەغدا هیچ بەربەستێك هاتۆتە بەردەم كاركردنتان؟
كاری سیاسی و ئیداری، كاری هێز و بازوو نییە، تابڵێین لە سیاسەتدا پیاو بەهێزترە لە ژن، سەبارەت بەخۆم لە ماوەی كاركردنم و بەتایبەتیش ئێستا كە لێپرسراوی مەڵبەندی بەغدام، هیچ بەربەستێك نەهاتۆتە رێگەم لەبەرئەوەی كە ژنم یان كە كوردم، ئەمە جگە لەوەی ئەوكاتەی كە سەرۆك مام جەلال وەك سەرۆک كۆماری عیراق لەبەغدا بووە، سەرمایەیەكی ئەوەندە گەورەی بۆ بەجێهێشتووین، كە دەتوانین تاماوین لە سایەیدا كار بكەین، هەروەها یەكێتی لە بەغدا حزبێكی رێزلێگیراوەو بایەخی خۆی هەیە لە شەقامی عیراقیدا، بەوهۆیەوە ژمارەیەكی زۆر لە هاووڵاتیانی عەرەب لە ریزەكانی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستاندا كار دەكەن، بەگشتی عەرەب تاڕادەیەك ناوی حزبە كوردییەكان تێكەڵ دەكەن، زۆرجار یەكێتی بەناوی مام جەلال جیادەكەنەوە، ئەوانەشی سەردانی مەڵبەند دەكەن بە بایەخەوە باسی رۆڵی سەرۆك مام جەلال دەكەن لە رابردوودا، دوای ئەویش باس لە هەڵوێستە سیاسی و نەتەوایەتییەكانی هەڤاڵ بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان دەكەن، هەروەها باس لە سیاسەتی میانڕەوی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان دەكەن، هەموو ئەمانە وایكردووە كاری ئێمە لە بەغدا ئاسانتر بێت . هەروەها سەبارەت بە لایەنی نەتەوەیی لە ماوەی چەندین ساڵی خوێندكاری و پەرلەمانتاری هەرگیز بەربەست نەهاتۆتە رێی كاركردنم نە بەهۆی رەگەز و نە بەهۆی نەتەوە. تەنها ئەوەندە نەبێ هەندێ جار لەناو حزبەكەماندا نەك لە دەرەوەی حزب هەندێک لە كادران و ئەندامان بە ئەقڵی پیاوسالاری كار دەكەن و وادەزانن بەرپرسی یەكەم هەردەبێ پیاو بێت ، ئەو پیاوانە لە ماڵەكانیاندا كەسی یەكەمن، كە دێنە مەڵبەندیش یان نێو ئۆرگانێكی حزبی وا دەزانن كەسی یەكەم هەردەبێ پیاو بێ، بەڵام توانیومە زاڵبم بەسەر ئەو حاڵەتەدا و رێگەم نەداوە ئەقڵییەتی پیاوسالاری رێگربێت لەبەردەم هەنگاونان و جێبەجێكردنی كارەكانم.
نەك هەر ئەمە بەڵكو لە بانگەشەی هەڵبژاردندا دەچمە نێو هاووڵاتییان شەقام و چایخانەكان و لە پرسەكانیشدا دەچمە حوسیەینیە و مزگەوتەكان و بەرێزەوە پێشوازیم لێدەكەن، هەروەها لە دوای ئەوەی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان منیان كردە بەرپرسی مەڵبەند، حزبی تریش لێپرسراوێتی لەو جۆرەی داوەتە ژنان، كە ئەمە دەستپێشخەریی بووە بۆ یەكێتیی نیشتمانیی، بۆیە من لای خۆمەوە شانازی بەخێزانەكەم و بەحزبەكەمەوە دەكەم كە توانیومە ئازادانە ئەركەكانم جێبەجێ بكەم .
*دنیابینیت وەك سیاسەتمەدارێك بۆ رەوشی ئێستای عیراق چییە؟
پڕۆسەی سیاسی عیراق پڕۆسەیەكی تارادەیەك ئاڵۆزە، لەناو پێكهاتەی كورد و شیعەدا كۆمەڵی حزب هەیە، بەڵام لەناو سوننەدا دەتوانین بڵێین حزبی رێکخراو یان نییە، یان ئەگەر هەبووبێت درێژكراوەی ئیخوان موسلمین بووە، بەڵام لە دوای ساڵی (2003)ەوە چەند كۆنگرەیەكیان بەست، تەنیا لە خولی یەكەمی پەرلەماندا توانیان كوتلەی بەهێزیان هەبێ، دواتر تاڕادەیەك بچوكبوونەتەوە و وایلێهاتووە ئێستا لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراقدا نوێنەریان نییە.
لەراستیدا سەركردەكانی سوننە رەگ و ریشەی حزبایەتییان نییە و زیاتر لە ئەنجامی هەلومەجێکدا دروستدەبن، بەپێچەوانەی كورد و شیعە، كە رابردوویان هەیە و لەسەر بنەمای بیروباوەڕ و فیكر دروستبوون، بۆیە كۆتاییان پێنایەت، یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان لە مێژووی خۆیدا چەندین لقی لێبۆتەوە، بەڵام خۆشبەختانە وەك دارێكی گەورە وایە، كە رەگی بەناخی زەویدا رۆچووە و هەرچەند لقێكی لێ جیادەبێتەوە دواتر لقەكە وشك دەبێ و لە جێگەی لقێكی تر چرۆ دەكاتەوە، بۆیە ئەم جۆرە حزبانە لەناوناچن، هەروەها شیعە چەندین جار ئینشیقاقی تیادابووە، بەڵام لەبەرئەوەی لەسەر بنەمایەکی پتەو بیروباوەڕی چەسپاو دامەزراون، لەناوناچن.
*پەیوەندییەكانی نێوان حكومەتی هەرێم و حكومەتی فیدراڵ چۆن هەڵدەسەنگێنیت؟
بەداخەوە ئێمەی كورد دوای ئەم هەموو خەبات و قوربانیدانە، بەتایبەتی شۆڕشی نوێی گەلەكەمان بە رابەرایەتی سەرۆك مام جەلال و خەباتی دەیان ساڵەی و زیاتر لە دەیان هەزار شەهیدی شۆڕشی نوێ و ئەنفال و كیمیاباران و لەسێدارەدراو، زیندانی سیاسی و كەمئەندامی سەنگەر و قوربانی خانەوادەكان، كە دەرەنجامەكەی راپەڕین بوو، ئەو قەوارەیەی لێدروست بوو، كە حكومەتی هەرێمی كوردستانە، دواتر رژێمی بەعس رووخاو، دەستووری نوێ نووسرایەوە تیایدا هەرێمی كوردستان وەك هەرێمێكی فیدراڵ ناسێنراوە، كە هەروەك دەوڵەتێكی سەربەخۆ رەفتارمان دەكرد، بەڵام بەداخەوە نەتوانرا بەرهەمی خەبات و قوربانیدانی گەلەكەمان وەك پێویست بپارێزرێت زیاتر گرنگیی بە بەرژەوەندیی درا.
بڕیاردان لە ئابووریی سەربەخۆ زیانی گەورەی پێگەیاندین، بە جۆرێك بابەتی شەڕكردن لەسەر گێڕانەوەی ناوچە جێناكۆكەكان و جێبەجێكردنی ماددەكانی دەستوورو هەموو كێشەكانی گەلی كورد بووە بە مووچە و (700)ملیارەكە و رۆیشتن و نەڕۆیشتنی نەوت.
كاتی گەلی كورد خەباتی شاخی كرد و شۆڕشی نوێ پێشەوایی راپەرینی كرد، خۆ گەلی كورد كێشەی مووچەی نەبوو، دەبوو لە خۆمان بپرسین ئێمە چیمان بۆ كەركوك و ناوچە جێناكۆكەكان كردووە؟ لە ساڵی (2011)ەوە هەرێمی كوردستان یاسای بودجەی نییە تا كاروباری دارایی هەرێم رێكبخات بەپێچەوانەوە لە عیراق تەنیا ساڵی (2022) یاسای بودجە دواكەوت زۆر بەخێرایی گەڕانەوە یاسای بۆ بودجەی ساڵی (2021)، ئەوان دەزانن داهاتیان چەندە و خەرجییان چەندە، ئێمە تەینا بەشێك لە حكومەت نەبێ كەس نازانێ داهات و خەرجیمان چەندە!
سەرباری ئەو هەموو داهاتە ناوخۆییە و خاڵە سنورییەكان، كە هاووڵاتی روو لە هەر فەرمانگەیەك دەكات تا پارە نەدات ناتوانێ بێتە دەرەوە. كەواتە مادام دەستمان برد بۆ ئابووری سەربەخۆ دەبوو مووچەی میللەتیش دابین بكەین، دەبوو نموونەیەكی ئەوەندە جوانمان پیشانی هاووڵاتی بدایە كە كەركوك بە هەموو پێكهاتەكانەوە داوایان بكردایە بخرێنە سەر هەرێم نەك مووچەخۆرانی هەرێم داوا بكەن بچنە سەر بەغدا.
سەبارەت بە پێشمەرگەش كە بەپێی دەستوور بەشێكن لە سیستمی بەرگری عیراق تائێستا حكومەتی هەرێم ئامادە نییە لیستی تەواوی ناوی پێشمەرگە رادەستی حكومەتی عیراق بكات، یان ژمارەی خەیاڵی دەنێرێ، كە هەرگیز ناتوانرێ مووچەی ئەو ژمارەیە دابین بكرێ، لێرەدا بۆ ئەوەی بەشێكی زیاتر وەربگرین بەشێكی تر دەبنە قوربانی، ئەمانە وایكردووە جیاوازییەكی زۆر لە نێوان مووچەی پێشمەرگە و هێزی بەرگری عیراقدا هەبێ. هەروەها چەك و جبەخانە و تەكنۆلۆژیای پێشكەوتوو لای ئەوانە و لای پێشمەرگەش بەپێچەوانەوە.
لە قۆناغی دواتر و دوای راگرتنی هەناردەكردنی نەوتی هەرێم لەلایەن دادگای پاریسەوە، رێكەوتنی حكومەتی هەرێم لەگەڵ حكومەتی ناوەندی رێكەوتنێكی كاڵوكرچ بوو بە وردی دیراسە نەكرابوو، بەتایبەتی لەوكاتەدا گرفتی سیاسی لە نێوان یەكێتی و پارتی دا هەبوو، بۆیە حكومەتی هەرێم تاكڕەوانە بڕیاریدا و بە جۆرێك قۆرغی دەسەڵاتی كرد بوو، كە هەموو لایەنە كوردییەكان لەو رێكەوتنەدا بەشدارییان پێنەكرابوو، تەنها سەرۆكی حكومەت خۆی ئیمزای ئەو رێكەوتننامەیەی كرد، كە تا ئێستا بە تەواوی نازانرێت ناوەڕۆكەكەی چییە و چۆنە. ئەوەبوو دواتر بە پەلە لەناو یاسای بودجەدا چەسپێنرا گەر پێشتر لایەنە كوردییەكانی لێئاگادار بكرایەتەوە، هەڵبەت پاڵپشت دەبوون بۆ چەسپاندنی رێكەوتنامەیەكی باشتر، كە لە بەرژەوەندی زیاتری میللەتەكەماندا بووایە، لەوێشدا یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان توانی ئەو بڕگەیە بچەسپێنێ، كە ئەگەر حكومەتی هەرێم پابەند نەبوو بە پێدانی مووچەی هاووڵاتیان، دەبێ حكومەتی ناوەندی ئەو ئەركە لە ئەستۆ بگرێ ئێستاش ئەوەی هەیە لە بەرژەوەندی خەڵكی كوردستان نییە و لە(2013)ەوە هیچ كاتێ نەبووە مووچەی فەرمانبەران لەكاتی خۆیدا بدرێ.
*ژن بۆ ئەوەی ببێتە سیاسەتمەدارێكی سەركەوتوو دەبێ چۆن بێت ؟
سیاسەتیش وەك هەر پیشەیەكی تر وایە تا ئارەزوت لێی نەبێ سەركەوتوو نابیت، ژن بیت یان پیاو وەك چۆن هەموو كەس ناتوانێ ببێتە هونەرمەند، هەمووكەسێكیش نابێتە سیاسی، كەس هەبووە بەهۆی حزبەكەیەوە، بۆتە پەرلەمانتار یان پۆستی بەڕێوەبەری گشتی و وەزیری وەرگرتووە، بەڵام نەیتوانیوە ببێتە كەسێكی سیاسەتمەدار و دوای كۆتایی هاتنی ئەركەكەی چۆتە ماڵەوە.
هەرگیز شەهیدان لەبیر ناکەین، چونکە یەکێتی خۆی حزبی شەهیدانە
ئەوەش راستە بواری سیاسی قورسترە لە بوارەكانی تر، چونكە سیاسەت تێكەڵ بە هەموو بوارەكانی تری وەك ئابووری، بەڕێوەبردن و راگەیاندن دەبێ، لەگەڵ ئەوەشدا پێش هەموو شتێک كەسی سیاسی دەبێ بڕوای بە بیروباوەڕی ئەو حزبە هەبێ، كە كاری تێدا دەكات دەبێ لە خۆی بپرسێ ئامانجی چییە؟
ئەوەشی كەوایكردووە پیاوان زیاتر لە ژنان روو لە سیاسەت بكەن ئەوەیە، كە كۆمەڵگەی ئێمە كۆمەڵگەیەكی پیاوسالارییە و پیشەكانی لە نێوان ئەو دوو رەگەزەدا دابەشكردووە، سیاسەتی كردۆتە پیشەیەكی پیاوانە، كە مەرج نییە هەموو پیاوێک لە سیاسەتدا سەركەوتوو بێت، هەروەها میللەتی كورد سەرەتای قۆناغی خەباتی سیاسی بە قۆناغی نهێنی دەستیپێكردووەو بەرانبەر بە رژێمێكی دیكتاتۆری خوێنرێژ جەنگاوە، كە زۆرجار دەرەنجامەكانی گرتن و لەسێدارەدان و دەستدرێژی بووە، بەو هۆیەوە ژنان لەمبارەیەوە خۆیان پاراستووە، هەرچەندە لە قۆناغی خەباتی شاخدا ژنان رۆڵی گەورەیان لەپاڵ برا پێشمەرگەكاندا گێڕاوە، بەڵام كاتێ خەباتی شار دەستیپێدەكات پیاوان خۆیان بە خاوەنی ئەم دەستكەوتە دەزانن، بەڵام لەناو یەكێتیی نیشتمانیی كوردستاندا بەتایبەتی پاڵپشتی هەڤاڵ مام جەلال بۆ ژنان هاندەر بووە، كە ژنان لەناو سیاسەت و لەنێو ریزەكانی یەكێتیدا خۆیان بدۆزنەوە و دەرەنجامیش وەك دەبینین زۆرترین رێژەی ژنان لەناو یەكێتیدا خەبات دەكەن، خۆم بە نمونە زیاتر لە 30 ساڵە لە ریزەكانیدا خەبات دەكەم و جۆرەها پلەو پۆستم بینیوە، هەرچەندە زۆرجار گوێم لێدەبێ، كە بارەگای حزبی شوێنی ژنان نییە، ئەمەش قسەیەكی دووسەرەیە واتە دەبێ ژنان كاتێک سەردانی بارەگای حزب دەكەن بزانن، كە ئەوە شوێنێكی رەسمییە و دەبێ هەڵسوكەوتی رەسمی تیادا بكەن، هەروەها ئەو ژنەی سیاسەت دەكات دەبێ زۆر زیاتر لەژنێكیتر بەئاگابێت، هەروەها خێزانیش زۆر گرنگە كە پشتیوانی كچەكانیان بن كاتێ بریار دەدەن كاری سیاسی بكەن چونكە بێ پشتگیری ئەوان ئەم كارە زۆر قورس و مەحاڵ دەبێت.
*سیاسەت قورسە و دایكایەتی و سیاسەتیش قورستر، ئەمە هۆكار نەبووە بۆئەوەی رابیحەخان خێزان پێكنەهێنێت؟
-نا هەرگیز، زۆر ژن هەن دایكن و سیاسەتیش دەكەن، بۆ من ئەم رێگایە تەنها هەڵبژاردەی خۆمە و دەمەوێ هەموو ژیانی خۆم بۆ سیاسەت تەرخان بكەم.
