هەرێمی كوردستان و پڕۆژەی گەشەپێدانی عیراق

نەوزادی موهەندیس


 عیراق لە ماوەی دوو ساڵی حوكمڕانی سەرۆك وەزیرانی عیراق محەمەد شیاع سودانی دا، گەلێك بەرنامە و هەنگاوی كردارەكی هەڵناوە و داناوە بە مەبەستی دەركردنی عیراق لە گێژاوی شەڕی ناوخۆیی و مەزهەبی و نەتەوەیی و قەیرانە ئابووریەكان و خۆڕاپسكاندن بۆ دەربازبوون لە تەوقی گەندەڵی و دەستوەردان لە كاروباری حكومەت و كرانەوە بەڕووی وڵاتانی ناوچەكە و دونیادا. هەروەها ڕووكردنە گەشانەوە و گەشەپێدانی ژێرخانی ئابووری عیراق لە هەموو سێكتەرەكانی كشتوكاڵ و ئاودێریی و گەشتوگوزار و  رێگەوبان و گواستنەوە و نەوت و وزە و غازی سروشتی و كارەبا و بەندەر و ...هتد.

چەندین پڕۆژەی گەورەی ئابووری  
 لە مانگی ئایاری ساڵی 2023 وە عیراق كەوتۆتە بونیادنانی چەندین پڕۆژەی گەورەی ئابووری  بە نموونەی بەندەری گەورەی فاو، كە بە یەكێك لە پڕۆژە زۆر گەورە ئابووریەكان  لە ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و تەنانەت جیهانیش دادەنرێت. هەروەها  كاریگەری گەورەی دەبێت بۆ ئایندەی عیراق لە ڕووی داهات و دەرامەت و خۆشگوزەرانی و رەخساندنی هەزاران هەلی كار. دواتریش پڕۆژەی راكێشانی هێڵێكی شەمەندۆفێری پێشكەوتوو و رێگەیەكی دوورودرێژ لە باشووری عیراقەوە كە  لە شاری بەسرەوە دەستپێدەكات و تا دوا خاڵی سنوری عیراق لەگەڵ توركیادا(فیشخابور) درێژ دەبێتەوە. ئەم پڕۆژەیە بە پڕۆژەیەكی بە ئیمتیاز نیشتیمانی و عیراقی دادەنرێت بەناوی (پڕۆژەی گەشەپێدانی عیراق) كە وەك باسی لێوەكرێت بۆ ئایندەی عیراق دەبێتە سەرچاوەی داهاتێكی گەورە.
   
پڕۆژەی گەشەپێدانی عیراق چییە؟
ئەم پڕۆژەیە بریتیە لە پڕۆژەی  هێڵی ئاسنینی شەمەندۆفێری كارەبایی خێرا بۆ گواستنەوەی كەلوپەل و سەرنشینان بە خێرایە 300كم/ لە سەعاتێکدا، كە لە ئێستادا تەنها یەك هێڵی شەمەندۆفێری شەوانە هەیە لە نێوان بەغداد و بەسرەدا كە ئەویش  ماوەی 10-12 سەعات دەخایەنێت و درێژییەكەی تەنها 500كم.  پڕۆژە نوێکە لە قۆناغی یەكەمدا، توانای گواستنەوەی 3.5 ملیۆن تۆنی هەیە و لە قۆناغی دووهەمیشدا دەگاتە 7.5 ملیۆن تۆن و رێگەیەكی وشكانی  و هێڵی گواستنەوەی وزە. ئەمە سەرەڕای دروستكردنی بەندەری فاو، بە درێژایی 1200كم  و بە 10 پارێزگای عیراقدا تێپەڕدەبێت تا دەگاتە سەرسنوری توركیا لە پارێزگای نەینەوا.
ئەم پڕۆژەیە، پڕۆژەیەكی گرنگ و كاریگەریشە بۆسەر ئایندە و بوژاندنەوەی ئابووری عیراق، داهات و قازانجی ساڵانەی دەگاتە 4 ملیار دۆلار و دەبێتە هۆی رەخساندنی  نزیكەی 100هەزار هەلی كار. هەروەها دەبێتە هۆكاری ئەوەی كە عیراق پێگە جوگرافیاكەی ببێتە خاڵی گواستنەوە و تێپەڕبوونی كاڵاو كەلوپەل لە نێوان وڵاتانی كەنداو و توركیا و ئەوروپا و بە پێچەوانەشەوە. هەروەها دەبێتە هۆكاری بوژاندنەوەی ژێرخانی وڵاتیش. 
عیراق لەو چوارچێوەیەدا 15 وێسگەی شەمەندۆفێری گواستنەوەی كەلوپەل و سەرنشینان بە درێژایی رێگەكە دروستدەكات، لەگەڵ چەندین شاری پیشەسازیی و شاری نیشتەجێبوون لە چواردەوری رێگەكە و پڕۆژەكانی دروستكردنی بەندەر و فڕۆكەخانە و رێگەی خێرا و هێڵی شەمەندۆفێری نوێ‌ لە خۆدەگرێت. رێگەكە لەناو خاكی عیراقدا 1200كم درێژە و لەناو خاكی توركیاشدا 2000كم درێژەو پێكەوە كۆی گشتی درێژییەكەی دەگاتە 3200كم .

ئەم پڕۆژەیە، گرنگ و كاریگەریشە بۆسەر ئایندە و بوژاندنەوەی ئابووریی عیراق، داهات و قازانجی ساڵانەی دەگاتە 4 ملیار دۆلار و دەبێتە هۆی رەخساندنی  نزیكەی 100هەزار هەلی كار

دژی پڕۆژەکەی هیندستانە  
ئەم پڕۆژەیە ركابەری پڕۆژەی رێڕەوی ئابوورییە كە لە هیندستانەوە دەستپێدەكات و بە ئیمارات و سعودیە و ئەردەن و ئیسرائیلدا دەپەڕێتەوە بۆ ئەوروپا كە درێژییەكەی 7000 كم دەبێت كە لە كۆنگرەی لوتكەی وڵاتانی 20دا لە هیندستان بڕیاری لەسەردراوە. ئەم پڕۆژەیەی عیراق بەهەمان شێوە ئامانجی بەستنەوەی خۆرهەڵات و خۆرئاوای جیهانە بە یەكەوە و ماوەی گەشتی دەریایی لە ئاسیاوە بۆ ئەوروپا لە 33 رۆژەوە كەمدەكاتەوە بۆ 15 رۆژ،بەمەش دەبێتە رێگەیەكی كورت و كەم تێچوو.
تێچووی پڕۆژەكە
 ئەم پڕۆژەیە  تێچووەكەی تەواو عیراقییە  و لەناو خاكی عیراقدایە و بڕی 17 ملیار دۆلاری بۆ تەرخانكراوە. بە درێژی 1200كم لەناو عیراقدا. ئەویش بە سێ‌ قۆناغ جێبەجێدەکرێت .
قۆناغی یەکەم: تەرخانکردنی 10ملیار دۆلار بۆ كڕینی نوێترین و خێراترین شەمەندۆفێری كارەبایی بۆ گواستنەوەی كەلوپەل لە ماوەی 16 سەعاتدا و ماوەكەشی بۆ راكێشانی هێڵێكی ئاسنینە بە درێژی 1200كم.
 قۆناغی دووەم: بریتیە لە دروستكردنی رێگەیەكی مۆدێرن و خێرای وشكانی كە لە بەسرەوە دەستپێدەكات و بە پارێزگاكانی (ناسریە و قادسیە و حلە و نەجەف و كەربەلا و بەغداد و سامەڕا و تكریت و بێجی و نەینەوا) تێدەپەڕێت.
قۆناغی سێیەم: دواتر  دەچێت بۆ رەبیعە(لەسەر سێ‌ سنوری عیراق و سوریا و توركیا) و لە خاڵی فیشخابورەوە دەچێتە ناو توركیاوە بۆ داڕێژراوە. بەپێی پلانی نەخشەبۆكێشراو لە ماوەی نێوان 3-5 ساڵدا تەواو دەكرێت ، واتا لە 2024 بۆ 2029.
 
هەرێمی كوردستان لە كوێی ئەم پڕۆژە گرنگەدایە؟ 
بەداخەوە ئەم پڕۆژە گرنگە بە هیچ یەكێك لە پارێزگاكانی كوردستان لە كەركوك و هەولێر و دهۆك تێپەڕنابێت، ئاشكراشە ئەمەش بە مەبەستە و دەستی چەند دەوڵەتێکی ئیقلیمیش لەمەدا هەیە،  بۆئەوەی كوردستان نەبێتە بەشێك لە پڕۆژەكە و سوود و قازانجی لە رووی داهات و هەلی كارەوە دەستنەكەوێت و جارێكی تر نەتوانێت وەك كارتی فشار بەرامبەر توركیا و عیراقیش بەكاریبێنێت. بۆیە هەرێمی كوردستان كەوتۆتە دەرەوەی رێڕەوی ئەم پڕۆژەیە. هەربۆیە كاریگەریی خراپی دەبێت لەسەر هەرێمی كوردستان. 
 پڕۆژەكە گرنگیەكی گەورەشی بۆ توركیا دەبێت و لەناو خاكی توركیادا زیاد لە 3 هەزار كم درێژدەبێتەوە تا دەگاتە ئەوروپا. بەم شێوەیە ئەم پڕۆژەیە لە بەرامبەر پڕۆژەی رێڕەوی ئابووری هیند-ئەوروپادا، هەم  رێگەیەكی كورت و ناوقەدبڕە، هەمیش زۆر سەلامەتترە، چونكە تەنها بە دوو وڵاتی ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا تێپەڕ دەبێت كە عیراق و توركیایە.
لەكۆتایدا هەرێمی كوردستان وەك چۆن لە رووی سیاسیەوە گەمارۆدراوە، ئاوهاش بەپیلانێكی ناوچەیی،  گەمارۆی ئابووریی و بازرگانیشی دەخرێتە سەر بۆ زیاتر بچووكبونەوە و لێكهەڵوەشاندنەوە. هەربۆیە ئەركی حكومەتی هەرێمی كوردستان و دەسەڵاتدارە سیاسییەكانیەتی كە شێلگیرانە و بە وریایەوە مامەڵە لەگەڵ گۆڕانكاریە ناوچەیی و جیهانیەكاندا بكەن و بكەونە خۆ بۆ دەربازبوون لەو تەنگژە گەورەیەی لە ئایندەدا روودەكاتە هەرێمەكەمان.