ئەردەڵان عەبدوڵڵا
فوئاد مەجید میسری یەكێكە لە ناوە دیارەكانی ئەدەب و فیكری كوردی، ئەو لەیەك كاتدا لە كۆمەڵێك بواری جیاجیادا كاریكردووە و جێپەنجەشی لەو بوارانەدا دیارە بەتایبەتی لە بواری « رەخنەی ئەدەبی، شانۆ، فیكری سیاسی»، لەپەنا ئەمانەشدا زوو تێكەڵی ژیانی سیاسی بووە و كەم تا زۆر كاریگەریشی هەبووە. ئەو وەكو نووسەرێك و كەسێكی رۆشنبیر زۆرجار باجی گەورەی لەسەر بەكارهێنانی وشە» نا» داوە، تەنانەت لەسەر ئەم وشەیەش رووبەروی گرتن و سزدان و تەنانەت هەوڵی تیرۆركردنیش بۆتەوە.
لەماوەی پێشوودا كتێبی» مێژوویەكی تر» م خوێندەوەكە كە باسی ژیانی سیاسیی و ئەدەبیی و فیكریی خۆی دەكات. لەم كتێبەدا نووسەر باسی لایەنە ناشیرین و دزێوەكانی مێژوویی سیاسی و ئەدەبی و فەرهەنگی كورد دەكات لە كوردستانی عیراقدا.
هەموو شیعەی عیراق شۆڤێنی نەبوون، بۆ نموونە مەرجەعی گەورەی شیعە « موحسین ئەلحەكیم» فەتوای لەدژی كۆمەڵكوژی كورد دەركرد و دژی رژێمی بەعس وەستایەوە
سلێمانی سەردەمی منداڵی
نووسەر لە بەشی یەکەمی کتێبەکەدا بە شێوەیەکی ئەدەبی باسی ژیانی منداڵی خۆیی و بنەماڵەکەی دەکات، لەپەنا ئەمەشدا وەسفێکی جوانی کۆڵان و گەڕەکەکانی شاری سلێمانی کردووە، هەروەها وەسفی کۆمەڵێک کەسایەتی گرنگی شاری کردووە، لێرەدا سەلیقەی ئەدەبی نووسەر دەردەکەوێت بەتایبەتی لەرووی وەسفکردنی کەسایەتیی و شوێنەکانی شارێکی وەکو سلێمانی.
كودەتای قاسم و بزووتنەوەی چەكداریی كوردی
نووسەر پانتاییەكی باشی بۆ كودەتاكەی قاسم بەسەر رژێمی پاشایەتی داناوە و پێشی وایە ئەمەی كراوە شۆڕش بووە، چونكە لەزۆر رووەوە كۆمەڵگەی عیراقی گۆڕیوە. لەپەنا ئەمانەشدا باسی سیاسەتی خراپی قاسم دەكات كە لە بەرامبەر حزبی شیوعی و كورد پێڕەوی كردووە. دواتریش باسی چۆنێتی سەرهەڵدانی بزووتنەوەی چەكداری دەكات و پێیوایە رژێمی شای ئێران رۆڵی سەرەكی گێڕاوە، ئەو هانی كوردی عیراقی داوە كە چەك بە رووی رژێمی قاسم هەڵگرن چونكە دژ بە سیاسەتەكانی ئێران بووە، لەمەشدا بزووتنەوەی چەكداری سوودی بەو گەیاندووە ئەمەش بە پشت بەستن بە كتێبەكەی عیسا پژمام، كە سیخورێكی دەزگای ساواكی ئێران بووە.
لەبارەی بزووتنەوەی چەكداریی كوردەوە دەڵێت: من ئەمە ناوی نانێم شۆڕش، من پێی دەڵێم بزووتنەوە، بۆچی؟ چونكە شۆڕش دەبێ گۆڕانكاری ریشەیی لەهەموو كایەكانی ژیانی كۆمەڵگادا بەدیبهێنێ، ئێستا ئێمە لەدوای 65 ساڵ بەروبوومەكەی دەچنینەوە، بڕوانە كۆمەڵگای كوردستان بەكوێ گەیشتووە؟ل 131
نوخبەی رۆشنبیریی كورد و بارزانی
نووسەر پانتایی باشی بۆ مێژووی دروستبوون و گەشەسەندنی پارتی دیموكراتی كوردستان داناوە، باسی ناكۆكییەكانی ناو ئەم حزبە دەكات، بەتایبەتی ناكۆكی نێوان نوخبەی رۆشنبیر و عەشائیری ناو حزبەكە. پرسیاری گرنگ ئەوەیە بۆچی هەر لەسەرەتاوە نوخبەی رۆشنبیری سلێمانی رازیبووە مەلا مستەفا ببێتە سەرۆكی ئەم حزبە لەكاتێكدا ئەو لێرە نەبووە؟! لەوەڵامدا دەڵێت: ئەم نوخبەیە متمانەیان بەخۆیان نەبووە، سەربەخۆ وەكو توێژێكی كۆمەڵایەتی تری رابەرایەتی خەباتی جەماوەری بكەن،ل117
تاكی كورد و كاریزما
دواتر زیاتر ئەم مەسەلەیە روون دەكاتەوەو دەیبەستێتەوە بە پرسی كاریزماوەو دەڵێت:
تاكی كورد هەمیشە لە هەوڵی دروستكردنی كاریزمایەكدایە تاخۆی پێدا هەڵواسێ و بە فریادڕەسی خۆی بزانێت، بەپێچەوانەوە لە كۆمەڵگەی مۆدێرندا، چین و توێژی كۆمەڵایەتی بەپێی هەلومەرجی مێژوویی رابەرایەتی بزووتنەوە و شۆڕش دەكەن، هەر ئەم فاكتەرەیشە وا دەكا كۆمەڵگە پێویستی بەهێنانەدی حزب و رێكخراوی سیاسی بێ تا سەركردایەتی و رابەرایەتی خەباتەكەی بكا. ل116
بەڵام نابێت ئەوەشـان لەبیربچێت، كە ئەڵمانیا و ئیتالیا دوو وڵاتی مۆدێرنی ئەوروپا بوون، بەڵام هیتلەر و مۆسۆلۆنی وەكو دوو دیكتاتۆر حوكمیان گرتە دەست، لەكۆمەڵگە مۆدێرنەكانیشدا ئەم كێشەیە هەیە بەتایبەتی لای پارتە فاشیستەكان.
كۆمەڵە و یەكێتی
لەپاش ئەوەی لە ساڵی 1967 بە یەكجاری واز لە باڵی جەلالی دەهێنێت، لێرەوە قۆناغێكی نوێی فیكریی و سیاسی و ئەدەبی لەلای نووسەر دروست دەبێت. زیاتر لە هزری ماركسیی و چەپ قووڵ دەبێتەوە، پاشان لەگەڵ دروستبوونی كۆمەڵەی ماركسی لینینیدا، بەشدار دەبێت و لە نزیكەوە ئاگاداری چۆنێتی دروستبوونی بووە. بەڵام هەر زوو واز لە كۆمەڵە و یەكێتی دەهێنێت، لەم كتێبەدا بەدرێژی باسی هۆكاری وازهێنانەكەی دەكات و دەڵێت:
لەناو كۆمەڵەدا ناكۆكی لەگەڵ ئیمپریالیزم دەبێتە سەرەكی و لەگەڵ دەسەڵات دەبێتە لاوەكی، ئەم تێزە لە بنەڕەتدا رێخۆشكەر بوو بۆ ئەوەی، كۆمەڵە وەكو ئۆرگانێك سیاسی ببێتە لایەنێك لە بەرەی نیشتمانی پێشكەوتنخواز كە بەعس و حزبی شیوعی دایانمەزراندبوو. من بە ئاشكرا ئەو بیرۆكەیەم رەدكردەوە و بە هەنگاوێكی هەڵە و كوشندەم دەزانی. ل281
هۆیەكەی تریش باس دەكات و دەڵێت:
من باوەڕم وابوو كە سەرەڕای رێكەوتنامەی جەزائیر و كۆتایی هێنان بە بزووتنەوەی چەكدارییەكەی كورد، ئێران دەستبەرداری (پارتی) نابێ وەكو هێزێكی چەكدار بۆ دژایەتییكردنی هێزێكی نوێی چەكدار بەكاری دەهێنێ، ئێرانێك لەو سەردەمەدا هەموو توانای سەربازی خۆی تەرخانكردبوو بۆ لەناوبردنی شۆڕشی (زەففار) كە لە باشووری نیمچە دوورگەی عەرەبستاندا، ئێستا چۆن ماوە ئەدا لەبندەستی خۆیەوە بزووتنەوەیەكی چەپ سەرهەڵبدا؟ل303
لایەنەی ئەدەبی
هەرچەندە فوئادی مەجید میسری زیاتر وەكو نووسەرو ئەدیبێك ناسراوە، بەڵام سێ بەشی كتێبەكەی بۆ مێژوویی سیاسیی تەرخانكردووە، تەنها بەشێكی كە دەكاتە چارەكی كتێبەكە بۆ مێژوویی ئەدەبی و فیكری تەرخانكردووە، لێرەشدا باسی چەند لایەنێكی دزێو و ناشیرینی مێژووی ئەدەبی و پەیوەندی نووسەران دەكات، كەبەداخەوە لەژێر كاریگەری سیاسیی بوون. بۆ نموونە پانتایی باشی بۆ جەنگ و ململانێی نێوان ئەدیب و نووسەران تەرخانكردووە كە بەداخەوە بەرێژەی ململانێی سیاسییەكان توندتر بووەو كار گەیشتۆتە سەر یەكتر بە گرتن دان و ئازارادانی یەكتریی و تەنانەت هەوڵدان بۆ كوشتن و تیرۆركردنیش. نووسەر باسی چۆنێتی زیندانیكردنی لەلایەن پاراستنەوە دەكات، چونكە دژی ئێران قسەی كردووە، ئەو كەسەشی كە ئەم شكاتەی كردووە « حەمەی حەمە باقیی» یە، ئەمەش چونكە پێشتر رەخنەی لە شیعرێكی گرتووە. ئەم كەسە پاش نسكۆی 1975 دەبێتە یەكێتی و ئەمجارەش لەلای سەرانی نوێی یەكێتی شكاتی لێدەكات و داوا دەكات تێزاب بكەن بە دەموچاویدا. هەروەها بەوردیش باسی هەوڵەكانی تیرۆركردنی باسكردووە.
یەكێتیی نووسەران
لە زۆرشوێنیشدا نووسەر باسی پەیوەندی نووسەران و رێكخراوی یەكێتیی نووسەران دەكات و بۆچوونی خۆی دەربارەی ئەم رێكخراوە خستۆتەڕوو.
نووسەر دەڵێت: یەكێتیی نووسەران جەستەیەكی نیوە مردووە و ناتوانێ ئەو ڕۆڵە بگێڕێ كە پێشتر لە پێناویدا دامەزرا بوو، بۆیە بەرای من ئەم یەكێتیی نووسەرانە هەڵبوەشێتەوە، نووسەران بۆ خۆیان رێكخراوێكی سەندیكایی دابمەزرێنن و ئەركی سەندیكایی پێ بسپێردرێ،چونكە یەكێتی نووسەران هەرگیز ناتوانێت ئەو یەكێتییە بێ كە لە سەردەمی رژێمدا بوو. 377
دواتریش دەڵێت: هەرچی پارەی دنیا هەیە بیدە بەو رێكخراوەی ناوی (یەكێتیی نووسەری كورد)، ناتوانێت یەك ژمارە هاوشێوەی یەكێك لە ژمارەكانی ‹ نوووسەری كورد» ئەوكاتە دەربكات، ل390
دزینی ئەدەبی
خاڵێكی دزێوی تر كە بەداخەوە لەناو بازنەی ئەدەبی كوردیدا بڵاوە مەسەلەی دزینی ئەدەبیە. لێرەدا نووسەر باسی شانۆگەرییەكی خۆی دەكات، كاتی خۆی لەبەرئەوەی ناتوانێت بە ئاشكرا بڵاویبكاتەوە چونكە دەزگا ئەمنییەكان لەهەوڵی گرتنیدان، شانۆگەریەكە دەداتە دەستی شانۆكار ئەحمەد سالار، دواتر ئەویش دەیداتە كامەران رەئوف، ئەویش دەقە شانۆیەكە بەناوی خۆیەوە نمایش دەكات، دواتریش كاتێك دەگەڕێتەوە بۆ كوردستان، سەرەتا هەوڵی رێككەوتن دەدەن، بەڵام دواتر لەسەر ئەم بابەتە دەكەونە دادگاوە. من پێشتر كەمێك زانیارییم لەبارەی ئەم كێشەیەوە هەبوو، بەڵام وردەكارییەكانیم نەدەزانی، نووسەر لەم كتێبەدا بە درێژی باسی ئەم مەسەلەیە دەكات.
شیعەی عیراق
نووسەر لە زۆر شوێندا رەخنەی توند لە حوكمی ئێستای عیراق دەگرێت، كەزیاتر لایەنی شیعەكان بەسەریدا زاڵن.
نووسەر دەڵێت:
شیعەی عەرەب لە عیراقدا جیاوازن لە شیعەی شوێنەكانی تر، شیعەی عەرەب لە عیراقدا ، شیعەیەكی عەرەب باوەڕی بە مەسەلەی نەتەوەیی نییە و ئامانجی توانەوەی گەلانی غەیرە عەرەبە لە بۆتەی نەتەوەیی ئیسلامیدا.ل96
بە بڕوای من ئەمە حوكمێكی گشتگیرانەیە، چونكە هەموو شیعەی عیراق شۆڤێنی نەبوون، بۆ نموونە مەرجەعی گەورەی شیعە « موحسین ئەلحەكیم» فەتوای لەدژی كۆمەڵكوژی كورد دەركرد و دژی رژێمی بەعس وەستایەوە. شیعەی عیراق نووسەرو رووناكبیری وەكو هادی عەلەویی و عەلی وەردیی سەدانی تری تێدایە، بەبروای من ئەمە حكومێكی گشتگیرانەیە نەدەبوو نووسەرێك بەم شێوەیە قەزاوەتی لەبارەی گەورەترین پێكهاتەی عیراق بكردایە.
دەرەنجام
بەدڵنیاییەوە فوئادی مەجیدی میسری كەسێكی فرە بەهرەیە، ئەزموونی ئەدەبی و فیكریی و سیاسی ئەو بۆ ئێمە زۆر گرنگە بۆئەوەی ئاگاداری مێژووی خۆمان بین و بزانین هەڵە و كێشەكان چۆن دروستبوون و ئێمەش هەمان هەڵەی نەوەی پێشتر نەكەینەوە.
