ئاخربڵێ من پێم بۆچییە، كاتێك دووباڵم هەبێـت بۆفڕین!
هونەردۆستان و هەوادارانی فریدا كالۆ، هەرچی جارێك چاویان چووبێتە سەر تابلۆی (ئاسكە بریندارەكە) راستەوخۆ هەستیان بەوەكردووە كە هونەرمەندەكەیان زەقو زۆپ و بێ هیچ تەلیسم و پێچاوپێچێك، لەوێدا گوزارشتی لە واقیعی حاڵی خۆی كردووە.
زۆرجاران ناوی فریدا كالۆ بەناوی دیگۆ ریڤێرای هاوسەریەوە پەیوەست دەكرێت، خۆی ئەوە بەشێك لە ڕاستی تێدایە، لێ نامەكانی شتێكی تر دەڵێن
ئەو تابلۆ خەمناك و قەشەنگە، كورتترین و چڕترین پێناسەیەكە بۆ ژیانی پڕ مەینەتی ئەو.
ساڵی 2002 لە رێی فلیمی (فریدا) وە، ئەكتەری ئەمریكی بەڕەگەز مەكسیكی (سەلما حایك )، توانی بەجوانترین شێوە رۆڵی فردا كالۆی هاونیشتیمانی بەرجەستە بكات و لە رێی سینەماوە ئەوەندەی تر شەیدایانی هونەر و ژیانی، پێ ئاشنا بكات. كتێبی (ئەوینی موقەدەس و چەپەڵ) ی خاتوو کلۆدیا شیڤەریش كە بەرهەمی بیست ساڵی گەڕان و پشكنین و ماندووبونە، ئەوەندەی تر بە وردەكاری زۆرەوە ئەو خانمە مەكسیكییە سەرسەختە بەخوێنەران و ئەویندارانی دەناسێنێت.
فریدا كالۆ (1907-1954)، خانمە هونەرمەندێكی فرە بەهرەی مەكسیكییە، نیگار كێش، فێمێنستێکی رادیكال، یاخی و شۆڕشگێڕ و ساڵانێكە بۆتە ئەستێرەیەكی دیاری وڵاتەكەی. ئەو هەرچەندە ژیانێكی پڕ لەدژواریی و مەینەتیی بەڕێكرد، بەڵام سەرسەختانەش بەرخوردی خۆی كرد و توانی ناوی خۆی وەك نیگارکێشێکی بەهرەمەند و بە سەلیقە و فێمنستێكی قۆناغ و سەردەمەكەی بنەخشێنێت.
فریدا كالۆ نەهامەتییە گەورەكەی ژیانی ، لە 17 سێپتەمبەری 1925 دەست پێدەكات،
لەتەمەنی 18 سالێدا دەبێـت كە بەڕووداوێكی هاتوچۆی سەخت سەرتاپای جەستەی تێك دەشكێت و تا ماڵئاویی كردنیشی لە ژیان، بەو دەردەوە دەتلێتەوە؟
لێ ئەوە نەبووە ڕێگر تابە فڵچە و تابلۆكانی، كاری هونەریی ئاست بەرز بەرهەم بهێنێ و ئەوە بكاتە كەناڵ و دەرەتانێك بۆمانیفێستكردنی حاڵی پەژموردەی خۆی.
هاوسەرگیری كردنیشی لەگەڵ دیگۆ ریڤێرای هونەرمەندی بەناوبانگی مەكسیكی، هێندەی تر لەناوەندە هونەریی و جیهانییەكان و كارەكتەرە ئەدەبی و سیاسییەكانی دنیای نزیك دەكاتەوە.
واتە ئەو دەبێتە هۆكارێك بۆ ناسینی كەسانی ناوداری ئەو سەردەمەی، وەك (ئەندرێ بریتۆن) رابەری قوتابخانەی سوریالیزم و (ترۆتسكی) یەكێك لە سەركردەكانی شۆڕشی ئۆكتۆبەر.ئێستا كە حەفتا ساڵی رەبەق بەسەرمردنەكەیدا تێپەڕدەبێت (13 - تەممووزی - 1954)، هونەردۆستان و خوێنەران زیاتر و زۆرتر بە وردەكاریی ژیان و هونەرەكەی ئاشناتردەبن. ئاوەدانكردنەوەی ماڵەكەیان لە كۆیۆكانی مەكسیكۆ سیتی، وەك مۆزەخانەیەكی هونەرییە و ناونانی بە (ماڵی شین)، شوێنەكەی كردۆتە مەزرا و قیبلەگایەكی ڕاستەقینەی هەوادارانی لە ناوخۆ و دەرەوەی وڵاتەكەی.
تابلۆ تایبەت و سوریالیەكانی، بۆ هونەردۆستان و نیگاركێشان، سەرچاوەیەكی گرنگە و بە بایەخەوە باس دەكرێن . هەرچەندە بەشێکی زۆری واقعی حاڵی، لە تابلۆکانیدا رەنگیان داوەتەوە و دەکرێت پانۆرامای ژیانی رۆژانەی لە چوار دیواری ژوورەکەیدا وەک خۆی ببینرێت، بەڵام هێشتا بە ئەندازەی ئەو نامە زۆرانە نین کە لەو رۆژانەدا بۆ دۆست و خۆشەویست و ئازیزانی نووسیوون.
راستە كتێبەكەی كلۆدیا شیڤەر زۆر وردەكارانە و هەمەلایەنە، باس لە چل و حەوت ساڵەی تەمەنی دەكات و پێ بە پێی ساڵەكان تەواوی رووداو و بەسەرهاتەكان دەگێڕێتەوە، بەڵام هێشتا وەك نامەكانی ئەو خەمۆكی و بێزاری و نائومێدی و رەشنبینیمان بۆناگوازێتەوە كە تەوقی ژیانیانداوە .
ئێمە نە لە تابلۆكان و نە لەو فیلمەی لەسەر ژیانی بەرهەم هێنراوە و نە لەكتێبی (ئەوینی موقەدەس و چەپەڵ)دا ، بەسەر رۆڵ و گرنگی كارەكتەرێكی وەك (ئەلیخاندرۆ گۆمیز ئەریاس) دانا كەوین كە یەكەمین ئەویندار و خۆشەویستی سەرەتای تەمەنی هەرزەكارییەتی .
زۆرجاران ناوی فریدا کالۆ بەناوی دیگۆ ریڤێرای هاوسەریەوە پەیوەست دەكرێت و ئەو وەک دیارترین کارەکتەری ژیانی سەیر دەکرێت. خۆی ئەوە بەشێك لە راستی تێدایە، لێ نامەكانی شتێكی تر دەڵێن.
پشكی شێری ئەو نامانەی بە درێژایی چارەكە سەدەیەك نووسیونی و لە كتێبی (نامەكانی فریدا کالۆ) دا بڵاوكراونەتەوە و مارتا زامۆرا ئەركی كۆكردنەوەیانی لە ئەستۆگرتووە، بەرلە ئەلیخاندرۆ گۆمیز ئەریاس دەكەوێـت.
ئەریاس هاوپۆلی خوێندن و هاوڕێ و خۆشەویستی بووە، كوڕی بنەماڵەیەكی خوا پێداو و دەوڵەمەندی مەكسیكۆ سیتی بووە، ئەو رۆژەی دووچاری رووداوە تراژیدییەكەی ژیانی دەبێـت پێكەوەدەبن، ئەریاس بە سوكی بریندار دەبێت و ئەمیش بەنیوە مردوویی رزگاری دەبێت.
ئەو رووداوەی كە دەبێتەمایەی هەلاهەلابوونی جەستەی فریدا و لە نێوان ژیان و مردن دا و لەژێر چاودێریی بەردەوامی پزیشكەكاندا دەبێت، هەرزوو خانەوادەی ئەریاس دێنێتە سەر ئەو قەناعەتەی كوڕەكەیان، لەو پەیوەندییە دووربخەنەوە.
باشترین رێگایەكیش رەوانەكردنیەتی بۆ ئەوروپا بەمەبەستی خوێندن .
نامەكانی پێمان دەڵێن فریدا تا ساڵانێكی زۆریش (دوانامە 1946)، هەر دڵبەستەی ئەریاس و ئەوینە سەرەتاكەی تەمەنی لاوێتی بووە .
ساڵ و چەند مانگێك دوای رووداوە تراژیدییەكەی (10 كانونی دووەمی 1927)، لەنامەیەكدا بۆی دەنووسێت: (هەر وەك خۆی دەردەدارم! دەزانی ئەوە چەند بێزاركەرە؟ نازانم چی بكەم، وا ساڵ زیاترە من بەم حاڵەوەم، تاقەت و بڕستم لێبڕاوە، وەك كەسانی بە ساڵاچوو، تاقەتی زۆرشتم نەماوە. نازانم سەروەختێك دەبمە سی ساڵان، دەبێت حاڵم چۆن بێت . دەبێت پەتویەكی لۆكەم تێوە بپێچیت و بەدرێژایی رۆژ بمكەیتە كۆڵ، ئاخر وەك پێشتریش بۆم باسكردی، ناتوانیت لە جانتایەكدا هەڵمبگری، چونكە دەزانیت جێم نابێتەوە. هەست بە بێزارییەكی زۆر دەكەم. رەنگە بلێی پێویستە كارێكی بەسوود بكەیت و....هتد، لێ تاقەتی هیچم نەماوە، چی بكەم و چارم چییە ؟ چاوەڕوانی و چاوەڕوانی. منێک خەونم ئەوەبوو بمبە گەڕیدە و كەشتییەوان، دەبێت لێرەدا لەم ژوورەدا بمێنمەوە ئەوەش یەكێكە لەگاڵتەجارییەكانی ژیان. كەی دێیت بۆلام ؟ پێموایە پێویست ناكات لەوە زیاتر باسی مەینەتییەكانی خۆمت بۆ بكەم).
لەنامەكانی دیكەدا كە دەزانێت سەفەری ئەوروپای كردووە و چاوی پێی ناكەوێتەوە، تەنها تكاكاری ئەوەیە لەبیری نەكات و بەردەوام نامەی بۆ بنووسێت: (چاوەڕوانی نامەكانتم و بەتاسەوەم بۆیان، ئاخر نامەكانت شیفان بۆم و سەبووریم دەدەن. نەكەی لە نامەنووسین بوەستی، لانی كەم هەفتانە جارێك، وەك ئەوەی خۆت بەڵێنت پێدابووم).
نامەكان زۆرن و زۆرشت باس دەكەن، بۆیە بە بڕوای فریداناسان، گرنگترین دەروازەیەكە بۆ ئاشنابوونی زیاتر بە جیهانە راستەقینەكەی، ئەوەی لە تابلۆكانی و لە فلیمەكەی و لە ژیاننامەكەیدا (بەوەی كلۆدیا شیڤەر و ئەوانی دیكەوە کە هەن)، هێشتا بارتاقای نامە و دەستنووسەكانی نین.
بەو هیوایەی رۆژێك لەكتێبخانەی كوردیدا نامەكانی ببینین، ئەوەش دەرگایەكی گەورە بەسەر ئاشنابوونی قوڵتر بەسەر ژیان و هونەری ئەو خانمە بەئیرادەو كۆڵنەدەر و خێرلەخۆ نەدیووەدا دەكاتەوە كەناوی فریدا كالۆ بوو.
