خوێندنەوەی: شێرزاد حەسەن
2 – 3
- هەر لە سەرەتاوە، ژن هەبووە:
هیچ خوێندنەوە و لێکۆڵینەوە و توێژینەوە و هەوڵێک نییە کە بە چالاکیی مرۆیی ناسرابێت و جێکەوتە بووبێت، لەنێو کایەی رامیاری و ئابووری و کۆمەڵایەتی و ئایینی و فیکری و فەرهەنگی و مەزهەبزەدەییدا، لەسەر ئاستی هەموو دونیا و گڵۆباڵ، کە بۆ هەمیشە پردی پەیوەندی و رایەڵێکی تۆکمە و بەهێزی نەبووبێت لەگەڵ رۆحی مەزن و پیرۆزی دایکەکان و ژنان بە گشتی، هەڵبەتە پتر بە دیوە پۆزەتیڤ و ئەرێنییەکەی، هەروەها بە دیوە نێگەتیڤ و نەرێنییەکەی، بەڵام کەم و کاڵترە بە بەراورد بە پێگە و رۆڵی باوکەکان کە دیوە نێگەتیڤ و نەرێنییەکەی زاڵتر و کوشندەترە، ئەم روانگەیەی من گشتگیر و رەها و ئابسلوت و ئابستراکت نییە، چونکە رێژەییە و بە گوێرەی جوگرافیا و مێژوو و قۆناغە جیاوازەکانی دەگۆڕێت، لە دێر زەمانەوە، چ بەر لە مێژوو و چ لە دوای سەرهەڵدانی خودی مێژوو، خۆ ئەگەر وردەکار و زانستخوازانە قسان بکەین، پێویستیمان بە داتا و ئامارە کە پەیوەستە بە قۆناغە جیاوازەکانی مێژوو و میراتی مرۆڤایەتی، کە بە دیوە کردەیی و پراکتیکییەکەی ئاسان نییە؛ دیارە کۆی ئەم مەزەندەیەی من پەیوەستە بە تەمەن و ئەزموونی خۆم وەک هەر یەکێک لە ئێوە، سەرباری خوێندنەوە و ئاوڕدانەوە لە مێژووی مەردمگەل لە دێر زەمانەوە تا هەنووکە؛ لەوەشدا ژینگە و خوێن رۆڵیان هەیە کە وا دەکات لەنێو دۆخ و هەلومەرجەکانی زیندەگی کاریگەریی لەسەر هەموومان دابنێت و دایناوە، چ مێینە بین یان نێرینە. من بۆ خۆم ناحەز و دڕدۆنگم لە بەرامبەر چەمکی ‹پیرۆزی› ئەوکاتەی عەقڵ و ئاوەز دادەخات و ناهێڵێت ئازادانە بیر بکەینەوە، بەڵام تاکە بوونەوەرێک کە شایستەی پیرۆزیی پێگەدارانە بێت دایکە، وەلێ تەنها بە مانا ئایینییەکەی نا، بەڵکو بە مانا شارستانییەکەی، بە دایکە بەدکارەکانیشەوە کە هەمیشە ستەمدیدەیی و چەوساندنەوە وایکردووە ژمارەیەک لە دایکەکان بە بەدکار و شەڕانگێز لەقەڵەم بدرێن. دواجار ئەوان لە دێر زەمانەوە و بگرە لە سەردەم و قۆناغەکانی بەرلە مێژوو لە ئاستی خوداوەندە میهرەبانەکانی ناو ئەفسانە و داستانەکان بوون، مانەوە و زیندەگی و بوونی ئێمە بەوانەوە پەیوەستە.
لە ناو کۆمەڵگە داخراوەکان و نەریتپەرست و مەزهەبزەدەی توندڕەودا، پیاوەکان بڕوایان وایە کە هەموو دونیا ماڵی ئەوانە، بەڵام تاکە شوێنی شیاو بۆ ژنان و کچان بەتەنها ماڵەکانی خۆیانە و بەس
- زاڵبوونی پاتریارک و فێمی - فۆبیا
بڕێکی زۆر و کۆی کولتوورەکە هی نێرەکانە، هەر لە میانە و لە سۆنگەی هەمان رۆحی زاڵ و خواهانەی باوکە ئەبەدییەکانەوەیە کە کچان و ژنانیش، زۆر جاران بیریان دەچێتەوە کە لە دامەنی دایکانی خۆیانەوە کەوتوونەتە خوارێ، بگرە وا پەروەردە دەکرێن وەک بوونەوەری ناڕەسەن و بەدکار و فیتنەباز یەکتری ببینن کە ئەوەش نیگای نێرینەکانە، نەک هی خودی ژنان و کچان، بەڵام کە دڵ و رۆح و عەقڵیان داگیرکرابێت، ئیدی ناتوانن بۆ خودی خۆیان سەربەست بن، چیدیکە خاوەنی خۆیان نین. لەباری رۆحی و جەستەییەوە، کە ئیدی ئەوان زمان و چاو و گوێچکە و هەست و نەستیان لێدزراوە، هەر دەبێت بە زمان و گوێ و چاو و هەست و نەستی پاتریارکە چەوسێنەرەکانەوە لەخۆیان و دونیا بڕوانن و ببیستن و بدوێن و هەناسە بدەن. بڕێکی زۆری شەڕانگێزی و کینەبازی نێوان ژنان و کچان بەرامبەر یەکتری زادەی کولتوورێکە کە نەخشەی ژیانی رامیاری و ئابووری و کۆمەڵایەتییەکەی دەستکردی پیاوەکانە. هەڵبەتە لەناو شانشینی نێرگەل و خاوەن رۆحی زاڵ و قۆرغکارانەی پیاوەکانەوەیە کە کۆی بوون و رەگەزەکان و سەرچاوەکانی ژیان دەخەنە ناو چنگی خۆیانەوە، ژنان و کچان بە بەختی ناپوخت و چارەنووسی رەشی خۆیانی دەزانن کە بۆ هەتاهەتایە ئاوەز و عەقڵی خۆیان تەڵاق بدەن و ملکەچی یاسا و رێسای باوکە ستەمکار و پاتریارکە نەمرەکان بن، نەمریی بە مەرجی زۆردارەکی و قۆرغکردنی کۆی بەهاکان و ئایدیا و کۆی کولتوور و کەلەپووری کۆن و نوێ!
لەناو کۆمەڵگە داخراوەکان و نەریتپەرست و مەزهەبزەدەی توندڕەودا، پیاوەکان بڕوایان وایە کە هەموو دنیا ماڵی ئەوانە، بەڵام تاکە شوێنی شیاو بۆ ژنان و کچان بەتەنها ماڵەکانی خۆیانە و بەس. لە ئاکامی بوونی دۆخێکی وادا کە پیاوەکانی کۆنەپارێزن و زەندەقیان لە ژنان چووە، گوایە کچان و ژنان عەییار و فریودەرن وەک دایکە «حەوا» و «زلێخا»ی شەیدا بە «یوسف»، کە پیاوەکانی کێوی و شێتانە هەوەس و ئەتک -کەر و پەلاماردەر و لاقەکەرن، کەچی ژنان و کچانی ژیر چەتر و سێبەری وەها دۆخ و کولتوورێک، وایان لێکراوە هەست بکەن کە گوناهبارن، بەتایبەتی گەر هۆشیار نەبن بە مافەکانی خۆیان و وەک مرۆڤگەلی سەربەخۆ و ئازاد لە خۆیان نەڕوانن، ئەوسا ناچارن بە پۆشینی نیقاب و بورقا خۆیان بشارنەوە لەژێر پێچە و عەبا و رووبەند و مانتۆ و پۆشاکی باڵاپۆشدا، جا چ شەوبێت و چ رۆژ، بۆیە لە ترسی پەلاماردان و ئەتککردن ناوێرن بەتەنیا بێنە دەرەوە و بگەڕێن، بۆتە مەرج و فەرمان کە بەرلەوەی دونیا تاریک دابێت، مەرجە وەک زیندەوەر و گیاندار و مەلەکان کە دەچنەوە ناو هێلانە و کولانەکانی خۆیان، ئەوانیش ناچارن بچنەوە ماڵەکانیان!
بە کوردی و پوختی بۆ هەمیشە وا دەکەوێتەوە کە ژنان و کچان گەر سەربەدەرەوە و گەشتوگوزار و بازاڕ بن بەبێ پاسەوانیی نێرینەکان، بەبێ چەند و چوون نێرینەکان گومانی ئەوەیان لێدەکەن کە بەنەخوێن و دۆخین شل بن، ئەتک -کردنی خانمان زادەی وەها روانینێکە کە پیاوانی ئەتک -کەر بۆ هەمیشە گەڕاون بۆ خوداوەندێک و ئایینێک و هەنجەت و بڕوبیانوویەک کە بە دەستەجەمعی بێت یان لەسەر ئاستی تاکەکەسی ئەو سزا و تیرۆر و کوشتن و بڕینە دەرهەق بە ئافرەتان، بکەن بەیاسا و رێسایەک بۆ رەوایەتیدان بەو قەسابخانەیەی دژبە ژنان و کچان ساز و ئامادەکراوە، کە تەنها مەردمگەل دەیکەن، گیاندارە کێوییەکان و دڕندەکانی ناو جەنگەڵ هێور و ئارامترن لە نێرگەلی کەڵەگا ئاسا کە دابڕاون لە هەست و نەستی ئینسانی، کەچی دیاردەی رەیپ و ئەتک -کردنی مێییەکانی گیانداران لەلایەن نێرەکانی خۆیانەوە، دەچێتە خانەی کارێکی دەگمەن و مەحاڵەوە، گەر بەراوردی بکەین بە پیاوان و مەردمگەلی خۆمان، لەنێو جەنگە دنیایی و هەم ئاسمانییەکانیشدا، رەیپ و ئەتک کردنی کچان و ژنان رەوا و رەها بووە لەلایەن جەنگاوەرەکانەوە، داعش وەک نموونە.
- مێینە وەک دیزاینەری کولتوور:
هەڵبەتە لەنێو ماجەرای ئەم تراژیدیا و کارەساتانەدا، دایکەکان قوربانیی یەکەمینن بە هەر بارێکدا بێت، باوکەکانیش خەمزەدە دەبن و وەک سەرشۆڕێک لە خۆیان دەڕوانن کە خەمی دۆڕانی «شەرەف»ی بنەماڵە و خێڵ و هۆز و تیرە لای کچەکانە و بەس، کە ئەمەیش زێدە نامرۆڤانەیە!
بە درێژایی مێژوو ژنان وەک دایک و خوشک و کچ و ژن و میمک و نەنک و پلکەزا و خاڵۆزا و ئامۆزا و کچانی دراوسێ و خزم و کەسی دوور و نزیک رۆڵیان هەبووە لە بەخێوکردن و گەورەکردن و پەروەردەکردنی ئێمەدا، ئەگەر کچ بین یان کوڕ، سۆز و میهر و خۆشەویستی ئەوان لە ژیانی هەمووماندا رەنگی داوەتەوە، خۆ ئەگەر لەبەر هەر هۆیەک و بیانوویەک بێت کە وای کردبێت لە سۆز و جوانی و میهر و خۆشەویستیی ئەوان بێبەش بووبین، هەڵبەتە بەدیوێکی نەرێنی و خراپ کاریگەریی خۆی لەسەر تێکچوونی باری دەروونیی ئێمە داناوە و بگرە نەخۆش و -دەروون بیمار - بووین، هەر پیاوێک گەر لە قۆناغی منداڵی و تافی لاوێتیدا دەوری ئاوەدان بووبێت بە کچان و ژنانی میهرەبان و سۆزیار و رۆحپەروەر، ئەگەری ئەوە پترە لەباری دەروونی و سایکۆلۆژییەوە کەسێکی ساغڵەم و تەندروست و بێ گرێ و گواڵ بێت، دیارە پێچەوانەکەشی ئەنجامی ناجۆر و خراپ بەدەستەوە دەدات.
لە هەموو سەردەمەکاندا، ژنان لەناو خۆیاندا کۆمەکیان بە یەکتری کردووە، لە میانەی سکوزا و منداڵبوون و بەخێوکردن و نەخۆشی و مەمک بەخشین و شیردان بەو منداڵانەی دایکانیان کەم شیر بوون، یان لە دوای مەرگی ئەو خانمانەی کە بەسەر منداڵبوونەوە گیانیان دەسپارد، بۆ هەمیشە خانمانی دیکە فریای کۆرپەلە ساواکان کەوتوون، ئەو چیرۆکانەش کەم نین کە خانمی شیردەر جیاوازیی لەنێوان منداڵەکانی خۆی و کۆرپەلە بێ دایکەکاندا نەکردووە. هەڵبەتە لێرەدا گرنگە ئاماژە بەو پیاوانەش بدەین کە بەدیووە مرۆڤپەروەرییەکەی، ژنانی خۆیان هانداوە لەمیانەی دۆخی تەنگژەباردا فریای دایکانی لێقەوماو بکەون، لە پای هەر کارەساتێک کە دووچاری دەبن.
دایکەکان پێویستیان بەوە نییە ئێمەی مەردمگەل گوزارشت لەو هێز و جوانی و ئازایەتییەیان بکەین، ئەوان خۆیان رۆح و بەرجەستەی خۆشەویستی و میهر و جوانیی بوون بۆ هەمیشە، ئەوان چڕبوونەوەی کریستاڵی مرۆڤدۆستی و رۆحپەروەرین.
