چاوپێكەوتن: ئالان محەمەد جەزا
سەبارەت بە ئاگركەوتنەوەكانی ئەم دواییانەی سنووری سلێمانی بەتایبەتی چیای گۆیژە و ئەزمڕ و دۆزینەوەی میکانیزمی گونجاو بۆ نەکەوتنەوەی ئاگری زیاتر لەداهاتوودا، تاریق حەمە غەریب قادر بەڕێوەبەری دارستان و پاوانی سلێمانی بۆ كوردستانی نوێ وتی :
بەپێی ئەو راپۆرتانەی بەدەستمان گەیشتووە زیاتر لە 30 جار ئاگر كەوتۆتەوە بە دارستانە دەستكردەكانیشەوە، هۆكاری ئاگركەوتنەوەكانیش زۆرن، بە دەستی ئەنقەست و غەیری ئەنقسەتیشی تێدایە، بۆ نموونە هاووڵاتی هەبووە گەنمەكەی دووریوەتەوە پەرێزەكەی سوتاندووە لە پەرێزەكەوە ئاگر گواستراوەتەوە بۆ دارستانە سروشتییەكان و رووبەرێكی زۆر پاوان سووتاوە.
هەندێك ناوچەش هەیە لە حاڵەتەوە بۆتە دیاردە و دووبارە دەبێتەوە، بۆیە داواكارم لە جوتیاران ئەو كارە نەکەن، چونکە لە زیان زیاتر هیچ سوودێك ناگەیەنێت، جگە لەو پیسییەی دەكەوێتە بەرگەهەواوە و دەبێتە هۆی تێكدانی لانەی چەندین جۆر باڵندە و ئاژەڵی كێوی و سووتانی ئەو دارستانانە.
ئەو بەڕێوبەرە دەڵێت: بەپێی یاسا لەناو دارستانەكاندا یان لە نزیكیانەوە ئاگرکردنەوە قەدەغەیە، لەبەرئەوەی زیانێكی زۆری پێگەیاندوین بە تایبەت دارستانەكانی شاخی گۆیژە و ئەزمڕ وەك دەبینرێت لە رۆژە قەرەباڵغەكاندا شەوانی پێنج شەممە و هەینی و شەوانی شەمەیە، یاخود لە جەژنەکاندا کە گەشتیارێکی زۆر دەچنە گۆیژە و دەبینین لە تەنیشتی سیاجی غاباتەكەدا دانیشتوون و گۆشت دەبرژێنن، نێرگەلە دەكێشن، بەپێی یاسا بێت ئەو کارانە قەدەغەیە.
شایەنی باسە وەک بەڕێوەبەری دارستان و پاوانی سلێمانی باسی لێوەکرد نزیكەی سێ مانگە گشت فەرمانبەركانیان ئێشكگرن بە هێزەكانی ئاسایش بەشی جموجۆڵیشەوە، لیوای پاراستنی 1 ی سلێمانی و بەرگری شارستانی، لیژنەی قائیمقامیەت، پۆلیسی دارستان، هەموو هاوكارن بۆئەوەی دارستانەکانی گۆیژە و ئەزمڕ بپارێزن، بەڵام ئەو دەڵێت: ئەمانە هەمووی بەرامبەر ئەوە ناوەستێتەوە كە هاووڵاتییەك پابەند نەبێت بە رێكارەكانەوە و لەو شوێنانە بۆ کات بەسەربردن ئاگربکاتەوە یان ئەو خۆڵ و خاشاكەی دەبێتە هۆی ئاگركەوتنەوە لەو ناوچەیەدا دووری بخاتەوە.
چۆن قەرەبووی سووتانی ئەو درەختانە دەکەنەوە؟
دەربارەی ئەوەی وەک بەڕێوەبەرایەتی دارستان و پاوانی سلێمانی چۆن قەرەبووی ئەو دار و درەختانە دەكەنەوە كە سووتاون وتی: دارستانە سروشتییەكان سوپاس بۆ خودا ئەگەر رێژەی سووتاوییەكەی زۆر نەبێت، لەجێیان دارە خۆرسكەكان دەڕوێنەوە بۆ نموونە داری بەڕوو، قەزوان، گۆیژ، دەوەن، بەڵاڵوك، ترش ئەمانە خۆیان دەڕوێنەوە، بەس مەترسی ئێمە لە دارستانە دەسكردەكانە بەتایبەت سنەوبەر كە بە رێژەیەك سووتا سەوز بوونەوەی نییە بەتایبەت ئەو ئاگرانەی لەم دواییانەدا روویاندا لەدوای 28 ی مانگی تەمووز -ەوە كە چوارجار ئاگركەوتەوە لەو سنوورە و رووبەرێكی زۆر لە شاخی گۆیژە سووتا، بەو چەند جارە نزیكەی 450 دۆنم و 19 هەزار درەخت سووتاوە، هاوکات (3500 بۆ 4000) بەداخەوە درەختی گەورەن و تەمەنیان نزیكەی سی ساڵە. ئەوانی دیکە درەختی چوار ساڵەن كە كۆمپانیاكان ئیشیان تێداكردووە و ئەو نەمامە چوارساڵییانە زەحمەتە سەوز ببنەوە.
(3500 - 4000) درەختیان گەورەن و تەمەنیان نزیكەی 30 ساڵە
چارەسەرەكان
تاریق حەمە غەریب باسی لەو چارەسەرانە کرد کە بۆ ئاودان و سەوزکردنەوەی گۆیژە خراونەتەڕوو وتی: بە سوپاسەوە لەگەڵ كۆمپانیای دەروازە كاك كاوە و كاك شێخ فاتیح لێپرسراوی پرۆژەکە رێککەوتووین بۆئەوەی ئەو وێستگانە ئاو لە چەمی قەڵاچوالانەوە بۆ بناری گۆیژە بگوێزنەوە، بەڵام كێشەمان ئەوەیە ئەو ئاوە تا مانگی 9 بەردەوامە بەتایبەت ئەو كاتانەی ئاوی بارانمان كەم دەبێت زوو وشك دەكات، بەتەماین بەنداوی زەلان كە بكرێت لەوێوە ئاوێك بێنینەوە بۆ ئەو پرۆژەیەی قەڵاچوالان تا بە بەردەوامی ئاو هەبێت، لە ئایندەدا ئەوپرۆژەیە جێ بەجێ بکرێت بە بەردەوامیی ئاودەبێت.
كێشەو گرفتەكان و كەمیی كرێكار
ئەو بەڕێوەبەرە باسی لەو کێشانە کرد کە رووبەڕووی کارەکانیان دەبێتەوە و وتی: كێشەمان زۆرە هەم لەڕووی داراییەوە هەم لەڕووی توانای مرۆیی و ئامێرەوە، ئێستا هیچ توانایەکی ماددیمان لەبەردەستدا نییە، لەکاتی هەر پێویستییەکدا دەبێت بە نووسراو لە وەزارەتی خۆمان داوابکەین تا بەرزدەبێتەوە و دەچێتەوە بۆ وەزارەتی دارایی کاتی زۆری دەوێت، جگەلەوەی لەڕووی ژمارەوە کرێکارمان کەمە بە 23 هۆبە پێنج نەمامگەی گەورەمان هەیە نزیكەی 94 كرێكارمان هەیە 24 ی بۆ نەمامگەكانە ئەوەی دەمێنێتەوە بەسەر ئەو هەموو هۆبەیەدا دابەش بوون، لەکاتێکدا تەنها گۆیژە و ئەزمڕ نییە، بۆیە ناتوانین ئیدارەی ئەو هەموو رووبەرە بكەین، بەتایبەت قورساییەكی زۆر لەسەر گۆیژە لەلایەن خەڵكەوە هەیە، بۆیە پێویستمان بە كرێكاری زیاترە لەگەڵ توانای دارایی جگە لە هەندێ ئامێری نوێ، چونکە ئامێرەكانمان هەمووی مۆدیلیان كۆنە و تەنكەری ئاوەکان کۆن بوون و زوو زوو پەکیان دەکەوێت، ئەوەش قورساییەكی زۆری لەسەر بەرێوەبەرایەتیەكەمان دروستکردووە، هەروەها كێشەی گواستنەوەی ئاومان هەیە لەناو شارەوە بۆ گۆیژە، ئەمساڵ لە كۆتایی مانگی حەوتەوە لەگەڵ كۆمپانیای شاری ئارامدا لەڕێی كاك ئاواتەوە رێکكەوتوین لەوێووە ئاو بەرین، چونكە بەوشێوەیە دەتوانین چوار كاروان ئاوبەرین بۆ نەمامەكان، داواشمان كردووە لە بەڕێوبەرایەتی ئاوی ژێرزەوی بیرێكی ئیرتیوازیمان بۆ هەڵبكەنن لەڕێی بەرێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی ئاوی ژێرزەوییەوە سوپاسی خومار خان دەكەین، بەوەش لەساڵی 1948- وە كە گۆیژە دارستانە یەكەمجار دەبێت بڕیاری لێدانی بیرێكی ئیرتیوازی بۆ بدرێت، لە دوای لێدانی بیرەکە دەتوانین ئەگەر بۆ ئاودانیش نەبێت بەهۆی زۆریی رووبەرەكەیەوە، بۆ سیستەمێكی ئاگركوژێنەوە بەكاریبێنین تا نەهێڵین ئەو كارەساتانە زیانی زۆر بدەن.
