عەبدولموتەلیب عەبدوڵڵا
2 - 2
خەیاڵ و جوانیی، مەعریفەی شیعریی
جووڵەی خەیاڵ و جوانیی، چێژ بەڕێوەی دەبات لە رێگەی ستراتیژی مەعریفەی شیعرییەوە، (درككردن و تێگەیشتن و دۆزینەوە). چێژ و جوانیی هەر تەنها لە گەشتكردندا نین، لە حەقیقەتەكانیشدان، بەڵام چێژی داهێنان بەردەوام لە جووڵە و جێگیرنەبوونی جوانییەوەیە، چێژی حەقیقەتەكان لەسەر جێگیربوونی جوانیی وەستاوە.
جێگیرنەبوونی داهێنان و جێگیربوونی حەقیقەت دوو وەزیفەیان هەیە: یەكەمیان دەكەوێتە سەر تێگەیشتن و راڤەكردن و لەوێوە (مامەڵە) لەگەڵ دەسەڵاتدا دەكات. دەسەڵاتیش هەمیشە میكرۆبێكە بە خانەكانی كۆمەڵگەوە نووساوە. دووەمیان لەسەر دۆزینەوە و داهێنان كار دەكات، گەشتی خەیاڵە بۆ شوێنێكی نادیار. ئەگەرچی (دۆزینەوە و داهێنان) بۆ (تێگەیشتن و راڤەكردن) مەترسییەكی گەورەیە، چونكە دۆزینەوە و داهێنان (پرسیار) و كارامەیی دروست دەكات، بەڵام تێگەیشتن و راڤەكردن رازیكردن و (بڕوابوون) دەخاتەوە. جیاوازیی نێوان (پرس) و (باوەڕ) جیاوازیی نێوان(مامەڵەكردن) و (گەشتكردن)ە، كەواتە چێژ جیاوازییشە!.
كێشەكانی سەردەم، درككردن و تێگەیشتنیان دەوێت. فەزای داهێنان، دۆزینەوە و سەیرورە، ئەگەر بشێ مامەڵەكردن كێشەكانی سەردەم لەخۆیدا جێگیر بكات، ئەوە گەشتكردن نەك هەر (نا)یەك رووبەڕووی باسی كۆتاییەكان بەرز دەكاتەوە، بەڵكو لە رێگەی شێوازی (هێشتا-نەگەیشتن) ململانێ لەگەڵ دەسەڵات و پێناسەكانیشدا دەكات. كەواتە پڕۆسێسكردنی شیعریی لە داڕشتنەوەی بەردەوامی گەشتكردنی خەیاڵ و جوانییدایە، ناكەوێتە دەرەوەی مەعریفەوە، چونكە ئەزموونگەرییە!. ئەزموونگەریی جیاوازیش لە دەرەوەی درككردن و تێگەیشتن و مامەڵەكردندا ناژی، بەڵام مەرج نییە داهێنان بێت. وەك چۆن پڕۆسێسكردنی خوێندنەوە لە دەرەوەی درككردن و تێگەیشتن و مامەڵەكردن و داهێناندا ناژی، بەڵام مەرج نییە، بەرهەمهێنانەوە بێت.
دواجار پرۆسیسەكردنی شیعریی (نووسینەوە و خوێندنەوە) لە ئەزموونگەرییدا هەڵدەگرینەوە، وەك چۆن باسی كۆتاییەكان لە سەیرورەدا شیدەكەینەوە. دۆزینەوە و سەیرورەی داهێنان لە رێگەی ئازادییەوە، لە رێگەی گەشتكردنی خەیاڵ و جوانیی بێ سنوورەوە فاشییەتی زمان و سەردەمی پاش حەقیقەت و زیرەكیی دەستكرد دەبڕێت. ئەزموونگەریی شیعریی سروشتی جوانیی لەخۆ دەگرێت، لە مەعریفەی شاعیر و شارەزایی خوێنەر جیانابێتەوە، وەك چۆن لە رێگەی خەیاڵی ئەدەبییەوە لە مەعریفەكانی دیكە جیادەبێتەوە.
دەمەوێت بڵێم داهێنانی شیعریی، درككردنی فاشییەتی دەسەڵات و تێگەیشتنی ونبوونی حەقیقەت و رەتكردنەوەی پێناسەكان و دۆزینەوەی مۆدیلێكی جیاوازی دیكەی مەعریفە و كارامەییە. بەو مانایەی كە جیهانبینیی شیعریی و مەعریفەی شیعریی پابەندی جوانیی راگوزەر و گەشتكردنی خەیاڵە. بەو مانایەی جیهان لەنێو جوانی و خەیاڵدا بە شیعركردنی دنیایە، دنیای شیعریی هەرگیز لەو شوێنەوە دەست پێناكات كە خەیاڵ و جوانیی تێیدا كۆتایی دێت، بەڵكو لە سەیرورەی داهێناندا خۆی دەدۆزیتەوە. مەرج نییە مەعریفەی شیعریی حەقیقەتی جیهان بهێنێتە نێو گوتارەوە، بەڵام پێویستە حەقیقەتەكانی جوانیی بخاتە نێو گوتارەوە. خەیاڵ هەمیشە داهێنان بەڕێوە دەبات، هیچ كاتێ خەیاڵ نامرێ، وەك چۆن جوانیی رێگایەكی گرنگی ئازادییە، ئەوەی دەگۆڕێ لە حەقیقەتدا شیعرە.
لەو لێكدانەوەیەدا چەمكی (مامەڵەكردن) و (گەشتكردن) لە هەردوو چەمكی شیعرییەتی دەق و شیعرییەتی خوێندنەوەدایە، لەوێوە جووڵەی سەیرورە دەنووسینەوە!، بەڵام گەشتكردن جەوهەری داهێنانە، گرنگ نییە تۆ مامەڵە دەكەیت، یان نا. دەشێ گرفتی ئەو رستەیە لەوێوە بێ كە رەهەندەكانی داهێنان هەر پەیوەندیی بە جوانیی و خەیاڵەوە نییە، بەڵكو بەشێكی پەیوەندیی بە رووەكانی حەقیقەتەوە هەیە. هێشتا پڕە لەو یادەوەرییانەی پێش خۆی، ئەو كاتەی كە یادەوەرییەكان لە جێگیربووندا دەبنە سەیرورە، داهێنان یادەوەرییەكان دەبڕێت! ئەگەرچی زمان هەرگیز بێ لایەن نییە، بەڵام لەگەڵ هەموو ئەوەشدا داهێنان بەبێ خوێندنەوەی بەردەوام و سەیرورەی بەردەوام هیچ رەهەندێكی حەقیقی جێگیر ناناسێت.
(بەختیار عەلی) لە كتێبی (وەك باڵندەی ناو جەنگەڵە ترسناكەكان- ناوەندی رۆشنبیریی و هونەری ئەندێشە- سلێمانی، 2012)دا بە شێوەیەكی دیكە دەڵێ: "ئەگەر فریوی جوانیی، لە فریوی حەقیقەت گەورەتر نەبێت، مرۆڤ هەرگیز ئەفسانە و شیعر و چیرۆكی نەدەنووسی، ئەگەر فریوی حەقیقەت فریوێكی بەهێز نەبایە، مرۆڤایەتی ئایین و زانستی بەرهەم نەدەهێنا".
ئەوەی (بەختیار عەلی) جەختی لێدەكاتەوە، هونەر و حەقیقەتە. دەشێ بەشێكی گەورەی بیرهێنانەوەی تێزی (زمان هەرگیز بێ لایەن نییە)ی (رۆلان بارت) بێت. بەڵام ئەوەی لەو لێكدانەوەیەی سەرەوەدا جەختی لێدەكرێتەوە، هەر تەنها ئەوە نییە كە مرۆڤ دەتوانێ جوانیی بێ بۆ حەقیقەت، مرۆڤ دەستبەرداری حەقیقەت بێ بۆ جوانیی!.
بەڵكو بە كورتی ئەوەیە كە دەسەڵاتی زمان و سەردەمی پاش حەقیقەت و زیرەكیی دەستكرد، چۆن پرسیار و گومان دەخەنە دانوستانی رووەكانی حەقیقەت و جوانییەوە، تا واقیع نەبێتە پردێك بۆ خەیاڵ.
