دوو بەرچاوڕوونی بۆ هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنی(یەکێتی)

نیاز سەعید عەلی



پێشەکی
هەموو هێزێکی سیاسیی بەشدار لە پڕۆسەی هەڵبژاردنی گشتی، بەر لە پڕۆسەکە، پێویستی بە داڕشتنی نەخشەڕێگا و پلان و بەرنامە هەیە، لەگەڵ لێکدانەوە و تێڕوانین و جیهانبینیی دیارییکراوی خۆی، لەسەر کۆی پڕۆسەی هەڵبژاردن، بەتایبەتیش، لەسەر بەرنامە و هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن.
هێزی سیاسی پێویستی بە توێژینەوە و هەڵسەنگاندن و شیکردنەوەی ورد و بابەتی هەیە، بۆ ئەنجامی هەڵبژاردنەکانی پێشووی و دەستنیشانکردنی خاڵە لاواز و بەهێزەکانی، تاوەکو لە کاتی ئامادەکاری بۆ هەڵبژاردنی هەنووکە، بەرچاوی روون بکات و سوود لە دەرەنجامەکانی وەربگرێت. 
بەتایبەتی بۆ داڕشتنی بەرنامە‌ و دروشمی هەڵبژاردنی پراکتیکی و هەڵقوڵاو و گوزارشتکراوی ناو هەناوی واقیعی کۆمەڵ، یان بۆ گرتنەبەری رێباز و شێوازی بەڕێوەبردنی هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنی کاریگەر، یان بۆ قایلپێکردنی بایکۆتکەران بۆ پەشیمانبوونەوە لە بایکۆت و هاندانی دەنگدەران، بۆ دەنگدان بە لیست و پاڵێوراوەکانی.
لەم رووەوە گرنگە(یەکێتی)، بۆ زانینی تازەترین هەڵسەنگاندن و فیدباکی کۆمەڵگە لە بەرامبەر خۆی، یان بۆ پیاچوونەوە و تێگەیشتن و تاوتوێی رەوشی رێکخراوەیی، هەڵوێستە لەسەر ئەو کۆسپ و بەرەنگاریانە بکات، کە لە پڕۆسەی هەڵبژاردن بەگشتی و لەکاتی هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردندا، بەتایبەتی رووبەڕووی دەبێتەوە، هەربۆیە وا پێویست دەکات، کار و هەنگاوی جدی، بۆ بەرپێگرتن و لەخۆگرتنیان بگرێتەبەر و بیانگۆڕێت بۆ فاکتەری یاریدەدەر، بۆ نزیکبوونەوە لەسەرکەوتن. 
تێگەیشتن و شارەزابوونیش، لەجیهانبینی و لێکدانەوە و بەرنامەی هێزە سیاسیە رکابەرەکان، هەروەها بەئاگابوون لە میکانیزم و ئامراز و پلان و سیاسەتی هەڵبژاردنی ئەوان، یان دۆزینەوەی کەلێن و لاوازی و شکستەکانیان، بۆ(یەکێتی) دەبێتە فاکتەرێکی یاریدەدەر، بەتایبەتی لەڕووی بەڕێوەبردنی سیاسەتێکی میدیایی ئاڕاستەکراوی کاریگەر، بۆ بەرەنگاربوونەوە و بەرگرتن بە کاریگەرییەکانی هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنی دژە ئاڕاستەی ئەوان و پێچەوانەکردنەوەی ئاڕاستەی بەڕێوەبردنی ململانێکە، لە میدیا و سۆشیال میدیادا، لە دۆخێکی بەرگری نێگەتیڤیەوە، بۆ هەڵمەتی پێچەوانەی پۆزەتیڤیی. 
لەم روانگەیەوە دەتوانین بڵێین، ئەم رەهەندە لە کاری میدیایی تایبەت بە هەڵبژاردن، دەشێت ببێت بە ئەرکێکی سەرەکیی، لەناو سیاسەتی میدیایی (یەکێتی)، بۆ بەڕێوەبردنی بانگەشەی هەڵبژاردن.
لێرەوە دەمەوێت رۆشنایی بخەمە سەر خستنەڕووی دوو بەرچاوڕوونیی پێویست، بۆ گرنگیپێدان و لەبەرچاوگرتن، لە کاتی هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنی(یەکێتی)، یەکەمیان: تایبەتە بە چۆنیەتیی جیاکردنەوەو ریزبەندیکردنی هەڵوێست و کاردانەوەی جیاوازی جەماوەر، لەسەر بەشدارییكردن، یان بایکۆتکردنی هەڵبژاردن، تاکو لێکۆڵینەوە لەسەر لەمپەر و هۆکارەکانی بایکۆتکردن بکرێت، لەگەڵ دۆزینەوەی چارەسەر و دەستپێشخەری و هەنگاونان، لەلایەن(یەکێتی)، بۆ ئاشتکردنەوەی بایکۆتکەران لەگەڵ سندووقەکانی دەنگدان، بە بەرژەوەندیی لیستەکەی خۆی.
دووەمیان: تایبەتە بە تێگەیشتن و شیکردنەوەی بابەتی، بۆ چۆنیەتیی جیاکردنەوە و ریزبەندیکردنی بژاردەکانی دەنگدانی جەماوەر، تاکو بتواندرێت بە ئاسانی و بە روونی، پاڵنەر و زەمینە و هۆکارەکانی جیاوازیکردنی دەنگدەران، لەبەرامبەر بژاردەی(یەکێتی) دەستنیشانبکرێت، تاکو بتوانین میکانیزم و پاڵنەر و ئامراز و کەناڵی جۆراوجۆر بخەینەگەڕ، بۆ راکێشانی جەماوەری هەڵبژاردن، بۆ دەنگدان بە لیست و پاڵێوراوانی(یەکێتی) 

بەرچاوڕوونیی یەکەم:
ریزبەندی هەڵوێستی جەماوەر لەسەر بەشدارییکردن لە هەڵبژاردن پێش ئەنجامدانی پڕۆسەی هەڵبژاردن، دەتوانین هەڵوێستی جەماوەر لەسەر بەشدارییكردن، لە پڕۆسەی هەڵبژاردندا، لە سێ جۆر هەڵوێستدا دەستنیشان بکەین
یەكەم/ هەڵوێستی بەشدارییكردن
بەشێک لە جەماوەر، كە مافی دەنگدانیان هەیە، بەشداری لە هەڵبژاردن دەکەن و لەو هاووڵاتیانە پێکهاتوون، كە بڕیاری كۆتایی پێشوەختیان هەیە، بۆ بەشدارییكردن و سێ جۆر هاووڵاتیی دەنگدەر لە خۆدەگرێت:
آ/ دەنگدەرە سیاسییەکان: لەو هاووڵاتیانە پێكهاتوون، كە ئینتیمای سیاسییان بۆ هێزە سیاسییە بەشداربووەکان هەیە ‌و بریتین لە لێپرسراوانی باڵا و كادیر ‌و ئەندامانی هێزە سیاسییەکان.
هەرچەندە زۆرینەی رەهای رەگەزەکانی ناو ئەم پێکهاتەیە، رێژەیەكی کۆنکرێتی و نەگۆڕی هێزە سیاسییەکانن، بەڵام ئاست و رێژەی سەدیی ئەم پێكهاتەیە، لەناو پڕۆسەی هەڵبژاردندا، بەهۆی دیاردەی وازهێنان و دابڕان و کەمبوونەوە و خاوبووبەوەی ئینتیمای سیاسیی هاووڵاتیان بۆ هێزە سیاسییەکان، بەرز ‌و بەرچاو نییە، بەڵكو رێژەكەی كەمە، هەربۆیە ئەم پێكهاتەیە بە تەنها ناتوانێت، رۆڵێكی گرنگ و سەرەكی بگێڕێت‌، بۆ مسۆگەرکردنی ئەنجامی سەرکەوتن. 
ئەم پێكهاتەیە لە جەماوەری هەڵبژاردن، ئەگەر سەر بە(یەکێتی)بێت، یان سەر بە هێزە سیاسییەکانی(ركابەر)، هەردوولایان بریتین لەدەنگی جێگیر و یەکلابووەوەی پێشوەختە، بۆ لیستی هێزە سیاسییەکانی خۆیان و هیچیان بۆ راکێشانی دەنگی یەکتری، پێویستیان بە هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنی(ئێمە)‌و(ركابەر)ەكان، نییە لە دژی یەکتر، بەڵكو رەگەزەکانی ناو ئەم پێكهاتەیە لە دەنگدەرە سیاسییەکان، کە خۆی لە چەند هێزێکی سیاسیی جیاوازی بەشداربووی هەڵبژاردندا دەبینێتەوە، خۆیان هەڵدەستن‌ بە ئەنجامدانی هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن، بەسەر 2 پێكهاتە بەشداربووەكەی تردا، کە دواتر ئاماژەیان پێ دەکەم. 
ب / دەنگدەری رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی:  لەو هاووڵاتیانە پێكهاتوون، كە لەسەر بنەمای جیاجیا، ئینتیمای رێكخراوەییان بۆ رێکخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی هەیە، لە نموونەی سەندیکا، یەکێتی و دەستە و رێکخراوە پیشەیی و دیموکراسی و جەماوەریەکان، کۆمەڵە کەلتووری و هونەری و ئەدەبیەکان و... هتد.

هێزی سیاسی پێویستی بە توێژینەوە و هەڵسەنگاندن و شیکردنەوەی ورد و بابەتی هەیە، بۆ ئەنجامی هەڵبژاردنەکانی پێشووی و دەستنیشانکردنی خاڵە لاواز و بەهێزەکانی، تا لە کاتی ئامادەکاری بۆ هەڵبژاردنی هەنووکە، بەرچاوی روون بکات و سوود لەدەرەنجامەکانی وەربگرێت.

لەهەرێمی کوردستان  سێ جۆر لە رێکخراوی کۆمەڵگەی مەدەنی هەیە و بریتین لە:
1- رێکخراوە سەربەخۆکان: ژمارەیان کەمە و زیاتر بریتین لە رێکخراوی کایەی تایبەتمەند و جیاواز لەڕووی چۆنایەتی، کە بۆ بوارێک، یان بۆ تەنگژەیەک و بارودۆخ و ئامانجێکی دیارییکراو پێکهاتوون و لەڕووی سیاسی و ئایدیۆلۆژییەوە، تێکەڵ و هەمە رەنگن، بەڵام خۆیان بەدوورگرتووە لە هەژموون و پاشکۆیەتیی هێزە سیاسییەکان و لەڕووی سەرچاوەی دارایی و بڕیار،خۆیان بە سەربەخۆ دەزانن، بەڵام بەهۆی سروشت و رەهەند و کایەکانی کاری رێکخراوەکانیان، پەیوەندییان بە ئاستی جیاواز، لەگەڵ حکومەت و هێزە سیاسیەکاندا هەیە.
پێکهاتەی ئەم رێکخراوانە، لەڕووی ژمارە و چەندایەتییەوە کەم و سنووردارن، بەڵام لەڕووی چۆنایەتییەوە کاریگەرییان هەیە و زیاتر لە کەسانی دەستەبژێری ناو کۆمەڵگە پێکهاتوون و وەکو گرووپی فشار کار دەکەن و تایبەت نین بە داکۆکیکردن لەبەرژەوەندییەکانی چین و توێژێکی دیارییکراو، بەڵکو زیاتر کار لەسەر کێشە و کەیس و بەرژەوەندیە گشتییەکان دەکەن.
رەگەزەکانی ناو ئەم پێکهاتەیە، باوەڕیان بە بەشداریی لە هەڵبژاردن هەیە و پێیانوایە، ئامانجەکانیان لە رێگەی ململانێی هەڵبژاردنەوە دێتەدی، بۆیە بەشداری لە دەنگدان دەکەن و لە هەندێک حاڵەتیشدا بە پاڵێوراوی سەربەخۆ، یان بە پشتیوانی لەلیستێکی دیاریکراو، دەچنە ناو کێبڕکێی هەڵبژاردن.
2- رێکخراوە وابەستەکان: بریتین لەرێکخراوی پیشەیی و کۆمەڵە و سەندیکا گرێدراوەکان بە هێزە سیاسییەکان، لەنموونەی رێکخراوەکانی خوێندکاران، ژنان، پێشمەرگە دێرین و دانەبڕاوەکان، ڕێکخستنە دێرینەکان، کەم ئەندامانی سەنگەر، زیندانیانی سیاسی و... هتد.
ئەم رێکخراوانە، بەشێکن لە جەستە و پەیکەری هێزە سیاسییەکان، ژمارەی ئەندامەکانیان زۆرە و لەڕووی چۆنایەتیشەوە کاریگەریان هەیە، لەلایەک لەپێناوی ماف و داخوازییە تایبەتیەکانیان، وەکو گرووپی فشار کار دەکەن، لەلایەکی تریش درێژە بە بەشداری لە خەباتی سیاسی دەدەن و پێیانوایە هەردوو جۆری خەباتەکە، بە هاوتەریبی و پێکەوەگرێدراوی، پێویستە لەخزمەتی ئامانجە کۆمەڵایەتی و پیشەیی و سیاسییەکاندا بێت. 
شایەنی باسە رەگەزەکانی ناو ئەم پێکهاتەیە، زۆر باوەڕیان بە بەشداریی لەهەڵبژاردن هەیە و پێیانوایە، داخوازی و ماف و ئامانجەکانیان، لەڕێگەی ململانێی هەڵبژاردنەوە دێتەدی، بۆیە زۆرینەیان بە گەرمی بەشداریی لەدەنگدان دەکەن و پشتیوانی لەلیستی ئەو هێزە سیاسیە دەکەن، کە وابەستەن پێیەوە و لەهەندێک حاڵەتیشدا، لەڕێگەی چەندین پاڵێوراوەوە، لەناو لیستی هێزە سیاسیەکەدا، ئەچنە ناو کێبڕکێی هەڵبژاردن.
3- رێکخراوە تێکەڵەکان:  لەو رێکخراوانە پێکهاتوون، کە بە بڕیاری حکومەت و هێزە سیاسییەکان، یەکخراو و تێکەڵکراون، هاوکات لەسەر بنەمای پیشەیی و پسپۆری، رێژەیەک لەئەندامی بێلایەن و سەربەخۆ لەڕیزەکانیاندا بوونەتە ئەندام،  لەنموونەی یەکێتیی مامۆستایان، زانایانی ئایینی، پزیشکان، کارمەندانی تەندروستی، ئەندازیاران، پارێزەران، ڕۆژنامەنووسان، هونەرمەندان، کرێکاران، جووتیاران و... هتد.
پێکهاتەی ئەم رێکخراوانە، لەڕووی چەندایەتییەوە ژمارەی ئەندامانی زۆرن، لەڕووی چۆنایەتیشەوە کاریگەریان هەیە، لەلایەک وەکو گرووپی فشار کار دەکەن و لەلایەکی تریش، لەڕووی سیاسی و رێکخراوەییەوە، زۆرینەیان گرێدراون بە هێزە سیاسییەکانەوە و بەشداری لەکاری سیاسی و رێکخراوەیی هێزەکانیاندا ئەکەن.. 
لەناو ڕەگەزەکانی ناو ئەم پێکهاتەیەدا، بەهۆی بوونی چەندین چین و توێژی دەستەبژێر، کە زۆر باوەڕیان بە ململانێی سیاسی و پڕۆسەی هەڵبژاردن نییە، بەشێک لەو چین و توێژانە، کەمتر لەرێژەی جۆری پێشوو، بەشداری لەدەنگداندا دەکەن.
ئەم پێكهاتەیە لەدەنگدەران، لەوڵاتە دیموکراسیە پێشکەوتووەکاندا، بەهۆی بێلایەنی و سەربەخۆییان، دەتوانێت‌ رۆڵێكی سەرەکی و یەکلاکەرەوە بگێڕێت بۆ گۆڕینی ئەنجامی هەڵبژاردن، بەڵام لە وڵاتە خۆرهەڵاتییەکان، رۆڵەکەی مامناوەند و هاوکار دەبێت، چونکە زۆرینەی ئەندامەکانیان، ئەندامی دووبارەی هێزە سیاسییەکانیانن.
هەرچەندە رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی لە هەرێمی کوردستان، تێکەڵەیەکن لە زۆرایەتییەکی وابەستەی هێزە سیاسییەکان و کەمایەتیەکی سەربەخۆ و بێلایەن، بەڵام ئەمە بەو مانایە نایەت، کە لە چوارچێوەی هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردندا، ئەم پێکهاتەیە فەرامۆش و پەراوێز بخرێت، بەڵکو پێویست دەکات بخرێنە ناو بەرنامە و هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن، چونکە ئەوانەیان کە ئەندام و کادیری(یەکێتی)ن، مەرج نییە ڕادەی پابەندی و دیسپلینی رێکخراوەییان بەهێز و تۆکمە و ئۆرگانی بێت، لەبەرئەوە پێویستیان بە رێنمایی و ئاڕاستەی رێکخراوەیی هەیە، چ بۆ بەشدارییکردن و دەنگدان، چ بۆ بەڕێوەبردنی هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن، ئەمە سەرەڕای ئەوەی کە رێژەیەک لەئەندام و کادیرانی ئەو رێکخراوانە، یان بایکۆتکەری هەڵبژاردنن، یان بێلایەن و دەنگدەری خۆڵەمێشین، پێویستە نادیدە نەکرێن و گرنگیان پێبدرێت، بەتایبەتی کە بەشێکی بەرچاو، لە چین و توێژە دەستەبژێرەکانی ناو کۆمەڵگە و فەرمانگە و دامودەزگا گرنگەکانی حکومەتیان تیایە. 
بەدەر لەبوونی ژمارەیەک رێکخراوی دیارییکراوی کۆمەڵگەی مەدەنیی وابەستە بە(یەکێتی)و هێزە سیاسیەکانی تر، وەک ئاماژەم پێکرد، ژمارەیەکی تر لە رێکخراوی کۆمەڵگەی مەدەنی هەیە، کە تێکەڵ و فرە رەنگە، هەروەها لەناو رێکخراوە یەکخراوەکاندا، رێژەیەک ئەندامی بێلایەن و سەربەخۆ هەیە، بەگشتی دەتوانین لەناو ئەو رێکخراوانەدا، ریزبەندیی ئەندامەکان، لەڕووی ئینتیمای سیاسی و رێکخراوەییەوە، لە(3) جۆردا بخەینەڕوو، ئەندامانی (یەکێتی)، ئەندامانی هێزە سیاسییە(ركابەرەكان) ئەوانیش دابەش دەبن بەسەر چەندین هێزی سیاسیی تردا، ئەندامانی بێلایەن و سەربەخۆ، کە لە هەڵبژاردنەکاندا بە دەنگدەرە خۆڵەمێشییەکان دەناسرێن. 
شایەنی باسە هێزە سیاسییە بەشداربووەکانی هەڵبژاردن، لە هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن، ململانێ و ركابەرێتیی لەسەر مسۆگەركردنی دەنگی ئەندامە بێلایەن و سەربەخۆکانی ناو ئەم رێکخراوانە دەكەن.
چ / دەنگدەرە هاووڵاتیە بێلایەنەكان: ئەم بەشە لە جەماوەر، لەو هاووڵاتیانە پێكهاتووە، كە هیچ ئینتیمایەكی سیاسی و رێکخراوەییان، بۆ هێزە سیاسییەكان ‌و بۆ هیچ رێکخراوێکی كۆمەڵگەی مەدەنی نییە. 
رێژەی سەدیی ئەم پێكهاتەیە، لە ئەگەری بەشدارییکردنی زۆرینەیان لە پڕۆسەی هەڵبژاردندا، لە رێژەی سەدیی هەر دوو پێكهاتەكەی تر زیاترە ‌و لە زۆربەی پڕۆسەكانی هەڵبژاردنی وڵاتە دیموکراسیە پێشکەوتووەکاندا، رێژەکەی لەسەروو %50ی دەنگدەران پێكئەهێنێت.
وەک لە داتا و ئاماری هەڵبژاردنەکانی پێشووی هەرێمی کوردستان و عیراقەوە دەرکەوتووە، ئەم پێكهاتەیە لە جەماوەر لە کوردستان، ئاستی بەشدارییکردنی لە ‌هەڵبژاردنەکانی رابردوودا، زۆر نزم بووە و رێژەی بایکۆتکەران تیایدا، لەئاستێکی بەرزدا بووە.
ئەگەر(یەکێتی) لە هەڵمەتی بانگەشەدا، کار بۆ فراوانکردنی ئاستی بەشدارییکردنی ئەم پێکهاتەیە بکات بە بەرژەوەندیی خۆی، ئەوا ئەو بەشدارییکردنە، رۆڵی یەكلاكەرەوە ‌و سەرەكی ‌و كاریگەر دەگێڕێت،‌ لە دیارییکردنی(یەکێتی)، وەکو هێزێکی سیاسیی براوە و سەرکەوتوو، لەبەرئەوە ئەم پێكهاتەیە زۆر پێویستی بە هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنی چڕ ‌و بەرفراوان ‌و كاریگەر هەیە، چ بۆ بەشداریکردن لەدەنگدان، چ لەدەنگدان بۆ(یەکێتی).

شایەنی باسە چارەنووسی لیستی(یەکێتی)‌ و لیستی(ركابەر)ەكانی تری هەڵبژاردن، ئەكەوێتە ژێر رەحمەتی بەشداریکردن و دەنگدانی ئەم پێكهاتەیە، کە دەتوانین دابەشی بکەین بەسەر دوو جۆر هاووڵاتییدا:
1- هاووڵاتیی دەنگدەری بێلایەنی گرنگیدەر بە پڕۆسەی سیاسی:  بریتین لەو هاووڵاتیانەی کە سەرەڕای نەبوونی هیچ ئینتیمایەكی سیاسی ‌و رێکخراوەیی، هاوکات بێ ئەوەی ئەندامی رێکخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنیش بن، بەڵام خاوەنی هوشیاریی سیاسیین و بە بەردەوامی گرنگی بە کاروباری سیاسی دەدەن ‌و خولیای بەدواداچوونی هەواڵ ‌و پێشهات ‌و رووداو و گۆڕانكاریە سیاسییەكانن.
ئەم هاووڵاتیانە لەسەر بنەمای پێکەوەگرێدانی بەرژەوەندیی بژێوی و باروگوزەران و چارەنووس و چارەسەری كێشەكانیان، بە پەیام و بەڵێن و بانگەشەی هەڵبژاردنی هێزە سیاسییەکان، یان بە لەبەرچاوگرتنی فاکتەری ئایدیۆلۆژی و سیاسی، هەڵوێست و ویستی ئامادەییان بۆ بەشداریکردن، لە پڕۆسەی هەڵبژاردندا، بەجۆش و خرۆشەوە، تیا دروست دەبێت.   
ئەم جۆرە لە هاووڵاتی، پڕۆسەی هەڵبژاردن بە پڕۆسەیەكی نەخشێنەر و كاریگەر، لەسەر رەوشی خۆی ‌و خێزانەكەی دەزانێت‌، پێیوایە جیاوازی و ناكۆكی ‌و ململانێی نێوان هێزە سیاسییەكان، لەسەر دەسەڵات‌ و سیستەمی بەڕێوەبردن، بە باش ‌و بە خراپ، رۆڵ و كاریگەریی هەیە لەسەر گۆڕانكاریی ناو کۆمەڵگە و سەرهەڵدانی دەرهاویشتە و لێکەوتە و روودانی بەریەککەوتن، لەنێوان دەسەڵات و هاووڵاتی.
2- هاووڵاتیی دەنگدەری بێلایەنی خەمسارد لەپڕۆسەی سیاسی:  بریتین لەو هاووڵاتیانەی كە بڕوایان بە بەشدارییكردن لە پڕۆسەی هەڵبژاردندا هەیە، بەڵام بە چەشنی جۆری پێشوو، بە قووڵی و بە گرنگی، ناڕواننە کاروباری سیاسی و ناکۆکی و ململانێ سیاسییەکان، پێیانوایە ئەنجامی هەڵبژاردن، گۆڕانکاریی زۆر گەورە و کاریگەر و ریشەیی لەسەر ژیانی ئەوان دروست ناکات.
ئەم جۆرە لە هاووڵاتیان، زیاتر لەژێر كاریگەریی فاكتەری سایكۆلۆژیی و نۆستالۆژیی و کۆمەڵایەتیدا، بەشداری هەڵبژاردن دەكەن و لەسەر بنەمای سۆزداری، نەک لۆژیکی دەنگ دەدەن.
 
دووەم / هەڵوێستی بایكۆتكردن 
 بەشێك لە جەماوەر، لەبەر هۆكاری جیاجیای گشتی ‌و هۆكاری تایبەتی، پێشوەخت و بەر لە ئەنجامدانی پڕۆسەی هەڵبژاردن، بڕیاری بایكۆتكردنی پڕۆسەی هەڵبژاردن دەدەن.
یەکێک لە ئامانجە سەرەکییەکانی هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن، بریتییە لە کارکردن بۆ کەمکردنەوەی بایکۆتکەران و بەرزکردنەوەی رێژەی بەشداربووان لە هەڵبژاردن، لەم سۆنگەیەوە هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن، بۆ ئەم بەشە لەناو جەماوەر، هەرچەندە قوورس و ئاڵۆزە، بەڵام زەمینە و دەرفەتی هەیە و زۆر پێویستە، تاكو پاشگەزببنەوە ‌و بڕیاری بەشدارییكردن بدەن.
ئەگەر هەیە رێژەیەك لەم بەشە، لەژێر كاریگەریی هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن، لە هەڵوێستی بایكۆتكردنی پڕۆسەی هەڵبژاردن، پاشگەزببنەوە و بڕیاری بەشدارییكردن بدەن، بەتایبەتی ئەو کاتەی کە بەرنامە و هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنی هێزە سیاسییەکان و ململانێ‌‌ و ركابەرێتیی نێوانیان، لەسەر بابەتی واقیعی‌ و چارەنووسساز، یان ‌لەسەر بابەتی گرنگ و وروژاو و زیندووی پەیوەست بە بارو گوزەران و بژێوی، لە میدیا و سۆشیال میدیادا گەرموگوڕ دەبێت، ئەوا رێژەی بەشدارییكردنیان زیاتر دەبێت، بە پێچەوانەوە ئەگەر هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن، سست و لاواز، یان سارد ‌و خاو بێت، یان ئەگەر جیاوازی لە نێوان بەرنامە و دروشمەکانی هێزە سیاسییەکاندا لەئارا نەبێت، یان ئەگەر تەنگژەی نەمانی متمانە و دڵنیایی، لەنێوان جەماوەر و هێزە سیاسییەکاندا تەشەنەی سەندبێت، ئەوا كاریگەری دروست دەكات، لەسەر كەمبوونەوەی رێژەی بەشداربووان، لە پڕۆسەی هەڵبژاردندا.
ئەگەر رێژەی بایکۆتکەران بەرز و زیاتر بوو لە بەشدار بووان، ئەوا دەتوانین بڵێین هۆکاری سەرەکی بۆ بردنەوە و سەرکەوتن، یان بۆ دۆڕاندن و شکست، چ بۆ هێزە سیاسییە فەرمانڕەواکان، یان بۆ هێزە سیاسییە ئۆپۆزسیۆنەکان، دەگەڕێتەوە بۆ هەڵویستی بایکۆتکەران، هەربۆیە دەیان هێزی سیاسیی فەرمانڕەوا، لەسەر دەستی بایکۆتکەران، کە لەڕابردوودا بەشێکی بەرچاویان، پشتیوانیکەر و دەنگدەریان بوون، ئەنجامی دۆڕاندن و شکستیان لە هەڵبژاردنەکاندا بەسەرهاتووە، یان چەندین هێزی ئۆپۆزسیۆن، بەهۆی بایکۆتی دەنگدەرەکانی رابردوویان، خۆریان ئاوابووە و لە پڕۆسەی سیاسی بەجێماون و کەوتوونەتە پەراوێز. 
 
بەگشتی دەتوانین ئاماژە بە (2) جۆر، لەبایكۆتكردنی پڕۆسەی هەڵبژاردن بکەین:
‌آ / بایكۆتكردنی رێکخراو: بریتییە لە بایكۆتی ئەو هاووڵاتیانەی، كە ئینتیمایان بۆ هێزێکی سیاسیی دیارییکراو، یان رێکخراوێکی کۆمەڵگەی مەدەنی هەیە، یان لایەنگر ‌و سۆزداریانن، لەبەر هۆكاری جیاجیا، ئەو هێزە سیاسییە، یان ئەو رێکخراوەی کۆمەڵگەی مەدەنی، بڕیاری بایكۆتی پڕۆسەی هەڵبژاردنی داوە، لەبەرامبەردا لێپرسراوانی باڵا و كادیر‌ و ئەندامانی هێزە سیاسیەکە، یان رێکخراوەكە، پاپەند دەبن بە بڕیاری بایكۆتكردنی هەڵبژاردن ‌و لەڕۆژی دەنگداندا بایكۆتی  هەڵبژاردن دەكەن، جێی ئاماژەیە ئەم جۆرە بایکۆتکردنە، زۆر بە کەمی لە هەرێمی کوردستاندا روویداوە، ئەگەر رووشی دابێت، پاڵنەر و هۆکارەکەی لەناو هێزە سیاسییەکە، یان رێکخراوەکەی کۆمەڵگەی مەدەنیدا، هۆکاری خۆیی بووە و کاریگەرییەکی درکپێکراوی لەسەر گۆڕینی ئەنجامی هەڵبژاردن نەبووە.
ب / بایكۆتكردنی خۆڕسك: بریتییە لە بایكۆتی ئەو هاووڵاتیانەی، كە هیچ ئینتیمایەكیان بۆ هێزە سیاسییەکان و رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی نییە، بەڵكو خۆڕسكانە، لەبەر هۆكاری جیاجیای تایبەتی و گشتی، بە بریاڕی سەربەخۆی خۆیان، لەڕۆژی دەنگداندا بایكۆتی هەڵبژارد دەكەن، شایەنی باسە ئەم جۆرە بایکۆتکردنە، بەهۆی پاڵنەر و هۆکاری بابەتیەوە، بە فراوانی لەهەڵبژاردنەکانی رابردووی عیراق و هەرێمی کوردستاندا روویداوە و کاریگەریەکی بەرچاوی هەبووە، لەسەر گۆڕینی ئەنجامەکانی هەڵبژاردن.
سێیەم /هەڵوێستی راڕایی لە نێوان بەشدارییكردن و بایكۆتكردن:
بەشێك لە جەماوەر، بەر لە ئەنجامدانی پڕۆسەی هەڵبژاردن، لە نێوان بەشدارییكردن، یان بایكۆتكردن، راڕاو و دوودڵن.
ئەم بەشە لە هاووڵاتیان، دەكەونە ژێر كاریگەریی بەرنامە و هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن و جەنگی دەروونی تایبەت بە هەڵبژاردن، لە میدیا و سۆشیال میدیادا، سەرەنجام ڕۆژی دەنگدان، هەڵوێستی خۆیان لە نێوان بەشدارییكردن، یان بایكۆتكردن یەكلادەكەنەوە.

بەشێك لە جەماوەر، لەبەر هۆكاری جیاجیای گشتی ‌و هۆكاری تایبەتی، پێشوەخت و بەر لە ئەنجامدانی پڕۆسەی هەڵبژاردن، بڕیاری بایكۆتكردنی پڕۆسەی هەڵبژاردن دەدەن

بەرچاوڕوونیی دووەم: ریزبەندیی هەڵوێستی دەنگدەران لەپێش پڕۆسەی دەنگدان
بەشێك لە جەماوەر، لە ژێركاریگەریی چەندین هۆكار و پاڵنەری جیاجیا، بەشداری لە پڕۆسەی دەنگدان دەكەن‌ و دەنگەكانی خۆیان، بەسەر لیست و پاڵێوراوەكاندا دەبەخشنەوە.
لە قۆناغی پێش پڕۆسەی دەنگدان، دەتوانین بەم شێوەیەی خوارەوە، ریزبەندیی بۆ دیارییکردنی جۆرەکانی دەنگدەر بکەین: 
1- دەنگدەرانی كۆنكرێتیی (یەکێتی): ئەم جۆرە لەو دەنگدەرە مسۆگەرانە پێكهاتووە، كە ئەندامی (یەکێتی)ن و لە سەرۆکی(یەکێتی)ەوە بە زنجیرەی ئۆرگانی شۆڕدەبێتەوە بۆ ئاستەکانی خوارەوە، هەروەها هەموو ئەو کەسانەی تریش دەگرێتەوە، كە بە هۆی كەناڵ ‌و ئامراز و میكانیزمی ترەوە،   پەیوەندیی ئۆرگانی، یان پەیوەندیی ناڕاستەوخۆیان، بە(یەکێتی)ەوە هەیە.
ئەم پێكهاتە سیاسییە دەنگدەرەی ناو كۆمەڵگە، لەلایەن ئۆرگانە باڵاکانی (یەکێتی)ەوە، پێویستی بە سازدان و ئاڕاستەکردن و بەگەڕخستن هەیە، بۆ کۆکردنەوەی دەنگ و داکۆکیکردن لە لیستەکە و بەرپەرچدانەوەی پروپاگەندەی نەیار و رکابەران، شانبەشانی بەشدارییکردن لە بەڕێوەبردنی هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن، لەناو هاووڵاتیە بێلایەنەكان و ئەندامانی رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و بایکۆتکەرانی هەڵبژاردن.
ئەرکێکی تری هەڤاڵانی ئۆرگانە باڵاکان لەم هەڵبژاردنەدا، بریتییە لە ئاشتکردنەوەی دەنگدەرە زویرە(یەکێتی)ەکان، چونکە وەک دانپیانان بە راستیەک، ئەندام و لایەنگر و دەنگدەری زویر و دابڕاو و بایکۆتکەری(یەکێتی)، ژمارەیان بە سەدان هەزار دەنگدەر دەخەمڵێنرێت، ئەگەر زۆرینەشیان نەبێت، ئەوا بەشداریی دەیان هەزار لە ئەوان، رۆڵی دەبێت لەسەر بەرزکردنەوەی رێژەی دەنگەکانی(یەکێتی)، بەرەو گۆڕینی هاوسەنگیی هێز.
زویر و دابڕاوەکان، لەڕابردوودا لەبەر چەندین هۆکاری ناوخۆیی، رێکخراوەیی، سیاسی و کێشە و گیروگرفتەکانی حکومەتی هەرێم و... هتد، بایکۆتی هەڵبژاردنەکانی پێشوویان کردووە و لەئێستادا ژمارەیان (2) تا(3) هێندەی ئەو ئەندام و جەماوەرەی ئێستا دەبن، کە لەژێر چەتری (یەکێتی)دا کۆبوونەتەوە.
جێی ئاماژەیە ئەوانی زویر و دابراو و بایکۆتکەری (یەکێتی)، گلەیی و رەخنە، یان داواکاری و سکاڵای زۆریان هەیە، دەتواندرێت کار لەسەر ئاشتکردنەوە و دڵنەوایی و گەڕانەوەی بەشێکیان بکرێت، بەتایبەتی ئەوانەیان کە هۆکاری زویری و رەخنە و گلەییەکانیان، پەیوەندیی بە ناکۆکی و ململانێ و کێشە و بەریەککەوتنە  ناوخۆییەکانەوە هەیە، یان دوورکەوتنەوەیان، دەرهاویشتەی مامەڵەکردنێکی نادادپەروەرانە بووە کە لە دژیان پەیڕەوکراوە و بەهۆیەوە نادیدە و پەراوێزخراون، یان دابڕانەکەیان پەیوەندیی بە ناڕەزایەتی و هەڵوێست وەرگرتنیانەوە هەبووە، لە دژی سیاسەتی(یەکێتی)، یان پەیوەندیی بە رەخنە و گلەیی و پرسیار و تێبینیەکانیانەوە هەبووە، لەسەر شێوازی رۆڵ و بارستایی بەشداریی(یەکێتی)، لە حکومەتی هەرێمی کوردستان و پێیانوایە(پارتی)، بە قۆرخکاری و تاکڕەوی باڵادەست بووە بەسەر بڕیار و جومگە بەهێز و ستراتیژەکانی حکومەتدا و بۆچی(یەکێتی) ئەمەی پەسەندکردووە و رەتی نەکردۆتەوە.
ئەگەر لەبەرنامە و هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردندا، گرنگی بدرێت بە روونکردنەوە و شیکردنەوە و بەراووردکردنی سیاسەت و رێبازی کارکردنی(یەکێتی)ی نوێی قۆناغی تازە، یان ئاماژەبکرێت بە چەندین دەستکەوتی رێکخراوەیی و نەتەوەیی، یان ئەگەر جیهانبینی و تێڕوانین، بۆ چۆنیەتیی بەڕێوەبردنی ناکۆکی و ململانێ لەگەڵ نەیار و رکابەرەکان و میکانیزم و چۆنیەتیی چارەسەری کێشە و قەیرانەکان بخرێتەڕوو، یان ئەگەر بتوانین بیانهێنینە سەر بڕوا و پشتگیرییکردن لەگرنگی و پێویستێتیی گۆڕینی (هاوسەنگیی هێز) و ئەنجام و دەستکەوتە باش و بەسوودەکانی بۆ هاووڵاتیان بسەلمێنین، ئەوا رێژەیەکی بەرچاو، لەهەڤاڵ و دۆستی زویر و هاووڵاتیانی تری بایکۆتکەر و بێلایەن و خۆڵەمێشیی، دەنگ بە(یەکێتی) دەدەن.
لەڕاستیدا ئەوە زویر و دابڕاو و بایکۆتکەرەکان بوون، لەچەندین پڕۆسەی هەڵبژاردنی پێشوودا، بوونە هۆکاری  سەرەکی و یەکەم، بۆ بەدەستنەهێنانی سەرکەوتن و کەمبوونەوەی ژمارەی دەنگەکان و کورسیەکانی (یەکێتی)، لەبەرامبەر(پارتی) و گۆڕینی هاوسەنگیی هێز، بە بەرژەوەندیی ئەو هێزە.
لێرەوە بە پێویستی دەزانم، بەڕێز سەرۆکی (یەکێتی)، بانگەواز بۆ ئاشتکردنەوە و سازدانەوەی ئەو رێژە بەرفراوانە لە زویر و دابڕاوەکان بکات و بە هەوڵ و کۆششی هەموو ئۆرگانەکان، کۆششی جدی بکرێت بۆ گەڕاندنەوەیان، بۆ بەردەمی سندوقی دەنگدان و دەنگبارانکردنی پاڵێوراوانی(یەکێتی). 
2- دەنگدەرانی كۆنكرێتیی پارت و رێکخراوە سیاسییە (ركابەر)ەكان: ئەم بەشە لەو دەنگدەرانە پێكهاتووە، كە ئەندامی هێزە سیاسییە(رکابەر)ەکانی ترن و بە لیستی جیاجیا، بەشداری پڕۆسەی هەڵبژاردن دەكەن. 
دەنگدەرانی کۆنکرێتیی هێزە سیاسیە(ركابەر)ەكانی تر، بە هەمان شێوەی(یەکێتی)، لە لێپرسراوی یەکەم و كادیر ‌و ئەندامان و کەسانی تری پابەند و وابەستە و گرێدراو، پێكهاتووە.
هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنی(یەکێتی)، زۆر بە ئەستەم و سنووردار، دەتوانێت كاریان لێبکات‌، چونکە زۆرینەی رەهایان ئامادەنین، دەستبەرداری پێگە و بەرژەوەندیی هێزە سیاسیەکانیان ببن، بگرە خۆیان بە ركابەری سەرەكیی (یەکێتی) ئەزانن، هەوڵ و کۆششی جدیی دەدەن، بۆ بردنەوەی هەڵبژاردن، بەسەریدا.
3- دەنگدەرانی بێلایەن(خۆڵەمێشی): ئەم بەشە لەجەماوەر، رێژەی زۆرایەتی لە کۆی گشتیی ژمارەی دەنگدەران پێكدەهێنن و هیچ ئینتیمایەكی سیاسی ‌و رێکخراوەیی و ئۆرگانیان بۆ(یەکێتی) و هێزە سیاسیە (رکابەر)ەکانی تر نیە.
ئەم پێكهاتەیە لەناو جەماوەر، دەكەوێتە ژێر كاریگەریی کەناڵەکانی میدیا و سەکۆکانی سۆشیال میدیا و هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن و جەنگی دەروونیی نێوان هێزە سیاسییەکان، لەم پێودانگەوە ئەو هێزانە هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن، بە چڕی دەبەنە ناو ئەم دەنگدەرانە و لە خۆڵەمێشیەوە دەیانگۆڕن بۆ دەنگدەری خۆیان.
ئەم پێكهاتە نا سیاسییە، بەشداری دەکات  لە نواندنی رۆڵی سەرەكی‌ و كاریگەر‌، بۆ یەكلایكردنەوەی ئەنجامی گشتیی هەڵبژاردنەكان و دیارییکردنی هێزی سیاسیی براوە. 

دەنگدەرە سیاسییەکان لەو هاووڵاتیانە پێكهاتوون، كە ئینتیمای سیاسییان بۆ هێزە سیاسییە بەشداربووەکان هەیە ‌و بریتین لە لێپرسراوانی باڵا و كادیر ‌و ئەندامانی هێزە سیاسییەکان

ئەنجام
لەکۆتایدا دەگەینە نەخشە رێگایەک بۆ کۆکردنەوەی دەنگی پێویست و دۆزینەوەی رێگاکان و گەیشتن بە سەرکەوتن لە هەڵبژاردن، بەم جۆرەی خوارەوە:
1- پشتبەستن بە رادەی بەخشش و درەوشاوەیی هێزی سیاسی، لەلای جەماوەر و پێویستێتیی ئەو  هێزە، بۆ پڕۆسەی سیاسی و فەرمانڕەوایی.
2-بوونی پاڵێوراوی هەڵکەوتە و هاوسەنگ و شایستەی خاوەنی کەسایەتیی بەهێز و هەڵگری خەسڵەتی وردە کاریزمایی.
3-سازدان و بەگەرخستنی هەموو سەرچاوە مرۆیی و میدیاییەکان و تەرخانکردنی توانا دارایی و  مەتریالیەکان، لەخزمەتی پڕۆسەکەدا.
4-بوونی بەرنامە و پلانی هەڵمەتێکی بانگەشەی هەڵبژاردنی کاریگەر و جێگە متمانەی جەماوەر. 
5- کارکردن بۆ ئاشتکردنەوەی بایکۆتکەران و بووژاندنەوە و جۆشدانی ورەی دەنگدان لەناویاندا و هەوڵدان بۆ دروستکردنی کاریگەریی پۆزەتیف، لەسەر دەنگدەرە بێلایەنەکان.