هونەری وتار لە نێوان ئەركی راگەیاندن و ئەركی جوانكارییدا

نــاوی كتێب: المقـــالة بين الـــوظيفة الإعلامــــية والجمالية جريدة (الإتحاد) أنموذجا
نووسەر: پ.ی.د. ژینۆ عەبدوڵڵا
چاپخانەی شەهید ئازاد هەورامی، مەكتەبی ڕاگەیاندنی(ی.ن.ك)2012

خوێندنەوەی: رزگار شێخ ئەحمەد


لە سەردەمی ئەمڕۆماندا میدیا یاخود راگەیاندن بە هەر سێ جۆری خوێندراو و بیستراو و بینراوییەوە بەرەوپێشچوونێكی مەزنی بەخۆوە بینیوە، بە جۆرێك دەچێتە هەموو بوارەكانی ژیانەوە و گەیشتۆتە پایەیەكی مەترسییدار، بە كەم سەیر ناكرێت لە ژیانی مرۆڤ و كۆمەڵگەدا بەو پێیەی ئامرازەكانی میدیا بوونەتە بەشێك لە بوونی كەسێتیی و كۆمەڵایەتیی مرۆڤی مۆدێرن و كۆمەڵگە هاوچەرخەكان. 

ئەم كتێبە هاتووە بابەتێكی هەڵبژاردووە میدیا و ئەدەب كۆ بكاتەوە و رووناكی بخاتەسەر هونەری وتار لە نێوان ئەركی راگەیاندن و ئەركی جوانكارییدا

ئەم بەرەوپێشچوونە كە میدیای هاوچەرخ بینیوێتی، كارێكی وایكردووە پەیوەندیی لە نێوان میدیا و ئەدەبدا بەهێز بێت، بەوەی رۆژنامەگەریی بایەخێكی گەورە دەدات بە وتاری رۆژنامەیی و وتاری ئەدەبیی بۆ بەدیهێنانی ئەركەكانی ئاڕاستەكردن و رێنوێنی و خۆشیی بەخشین. هەرچی ئەركی  قەناعەتپێكردن (قایل كردن)یشە ئەوە رۆژنامەگەریی لە رێی پەنابردن بۆ جوانكارییەكانی زمانی ئەدەبیی و هونەرییەوە بەدییدەهێنێت.
لەم روانگەیەشەوە ئەم كتێبە هاتووە بابەتێكی هەڵبژاردووە میدیا و ئەدەب كۆ بكاتەوە و رووناكی بخاتەسەر هونەری وتار لە نێوان ئەركی راگەیاندن و ئەركی جوانكارییدا، ئەركی راگەیاندن تایبەتە بە میدیا و ئەركی جوانكارییش سەر بە ئەدەبە. بۆ ئەو مەبەستەش ئەو رۆژنامەیەی توێژینەوە لەسەر وتارەكانی كراوە، رۆژنامەی ئەلئیتیحاد (الاتحاد)ە، ئۆرگانی ناوەندیی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان دەریدەکات، ئەوەش بەهۆی ئەوەی رۆژنامەیەكی كوردستانییە و بە زمانی عەرەبیی لە بەغدا بڵاو كراوەتەوە، هەروەها لەبەرئەوەی رۆژنامەكە هەرلە یەكەم ژمارەیەوە رۆڵێكی گرنگ و دیاری بینیوە لە خەبات دژی دیكتاتۆرییەت، بانگەشەكردن بۆ بەهاكانی ئازادی و دیموكراسی و لێبوردەیی و هەموو پرەنسیپەكانی رۆشنگەری و نوێخوازیی لە عیراقدا.
ناوەڕۆكی ئەم كتێبە، دەربارەی پانزە وتارە لە وتارەكانی هەر دوو ستونی رۆژنانەنووسی (رۆژی سێیەم - الیوم الثالث)ی مستەفا ساڵح كەریم و(رستەیەكی بەسوود- جملة مفیدة)ی عەبدولمونعیم ئەلئەعسەم بۆ خوێندنەوە و راڤەكردنی ناوەڕۆكی میدیایی و خەسڵەتە جوانكارییەكانیان. ئەو وتارانەی ئەو دوو ستوونەی ئەلئیتیحاد جیاوازن لە وتارەكانی تر، لەبەرئەوەی لەو وتارانەدا هەر دوو ئەركی میدیایی و جوانكاریی بە شێوەیەكی روون و جێگیر كۆ دەبنەوە.

ئەم كتێبە جەختیكردووە لەسەر ئەركی میدیایی لەڕووی پێناسە و مەرج و ئامانجەكانی، لەوانە وردبینی و روونی و كورتبڕی و چڕوپڕیی، دواجاریش قەناعەتپێكردن لە هونەری وتار نووسیندا

سروشتی وتار
پاشان ئەم كتێبە جەختیكردووە لەسەر ئەركی میدیایی لەڕووی پێناسە و مەرج و ئامانجەكانی، لەوانە وردبینی و روونی و كورتبڕی و چڕوپڕیی، دواجاریش قەناعەتپێكردن لە هونەری وتار نووسیندا، هەروەها چەندین باسی پەیوەندیداری تر لەخۆ دەگرێت، هەر لە پێناسەی وتار و مێژووی سەرهەڵدان و جۆرەكانییەوە تا پەیوەندیی وتار بە میدیاوە و ناساندنی مەرجەكانی ستوونی رۆژنامەیی، لە خستنەڕووی هەموو ئەو بابەتانەشدا كە پەیوەستن بە وتارەكانەوە، رێبازێكی دوو جەمسەریی پەیڕەو كراوە كە هەڵقوڵاوی سروشتی وتار خۆیەتی، رەخنەگران و توێژەران لە رەگەزەكانی گەیاندنكاریی (الابلاغیة)دا دایدەنێن، چونكە بواری زمانەوانی (لغوی) وەبەردەهێنێت بۆ بەدیهێنانی ئامانجی میدیایی راستەوخۆ. دوو جەمسەری رێبازەكەش بریتین لە لێكدانەوە (التفسیر) و راڤەكردن (التحلیل). لێكدانەوەكە پەیوەندیی هەیە بە ئامانجە میدیاییەكانی وتارەكانەوە بە واتای روونكردنەوە و دیارییكردنی سۆنگە و بیرۆكەكانی. هەرچی راڤەكردنەكەشە پەیوەستە بە دیارییكردنی خەسڵەتە هونەری و جوانكارییەكانەوە.
ئەوەی لە راییكردنی ئەم ئەركەشدا هاریكار بووە (گەیاندنكاریی) و جوانكاری (هونەریی)، بوونی چەند مەرجێكن لەوانە، وردبینی و روونی كە دوو خەسڵەتی سەرەكین لە میدیادا، بە شێوەیەكی گشتیی و گرنگییەكەی لە بیرۆكەی وتاری ستوونییدا زیاتر دەبێت. هەروەك كورتبڕی و چڕوپڕیی لەو مەرجانەن كە بوونیان هەیە و لە وتاری ستوونییدا بووەتە خەسڵەتی بنەڕەتیی بۆ جیاكردنەوەی لە جۆرەكانی تری وتاری رۆژنامەیی. لەپاڵ ئەو دوو مەرجەی سەرەوەشدا، مەرجی قەناعەتپێكردن هەیە كە لە گرنگترین ئەركەكانی میدیا و وتاری رۆژنامەییە و مەبەست لێی هاریكارییە بۆ تێگەیشتن لەو رووداو و گۆڕانكارییانەی لە چواردەوری مرۆڤ روودەدەن بە پێی ویستی نووسەر، ئەوەش لە گەیاندن و خستنەڕووی ئەو زانیارییانەی یارمەتیی دەدات لە بڕیاردان.

هەواڵیی – هونەرییە
لەڕووی جوانكارییشەوە، لە بایەخدارترین خەسڵەتەكانی پەخشانی هونەری و وتارە ئەدەبییەكانە و مەبەست لێی ئەوەیە وتارەكە كارتێكردن و خۆشیی بەخشین بە خوێنەر بەدیبهێنێت، لە رێی چەند كەرەستەیەكەوە بەرجەستە بووە، وەك وێنەی هونەریی كە بنەما و رۆحی(الشعریە)یە، هەر تێكستێك لێی بێبەش بێت دەبێتە گێڕانەوە و دوور دەبێت لە ورووژاندن و خۆشیی بەخشین. گێڕانەوەش پرۆسەیەكی هەواڵیی – هونەرییە، یەكێك بووە لەو كەرەستانەی رۆڵی بینیوە، هەواڵییە لەو روانگەیەوە كە زنجیرەیەك لە رووداوەكان دەگوێزێتەوە، واتە ئەركێكی گەیاندنكاریی هەیە كە پێویستی بە نێردەر و پەیامێك و بۆنێردراوێك هەیە، هونەرییە لەو سۆنگەیەوە كە بووەتە شێوازێك بۆ تەونكردنی (نسج)ی ئەو رووداوانە و دارشتنەوەیان و پاشان پێشكەشكردنیان لە قاڵبێكی زمانەوانییدا كە بەها جوانكارییەكەی تێدا رەچاو بكات. پێش و دواخستنیش چوونەتە خانەی ئەو كەرەستانەوە لەبەر ئەوەی بووەتە هۆكارێك و سەرچاوەیەك بۆ دروستكردنی خەسڵەتەكانی جوانكاریی لە وتە یان قسەكردندا، بە تایبەت ئەوەی پەیوەندیی هەیە بە لایەنەكانی پێكهێنانەوە، ئەوەش لەو روانگەیەوە كە (پێش و دواخستن) بڕێكی زۆر لە دەستكراوەیی و ئازادیی دەبەخشێت بە قسەكار یان ئەدیب بۆ ئەوەی قسەكانی پێكەوە بنێت بە پێی مەبەست و ئامانجەكانی.