چاوپێكەوتن : ئالان محەمەد جەزا
د.خەبات محەمەد بۆکوردستانی نوێ : ئەو پاڵاوگانەی هەولێر، لە ئەنجامی كاركردنیان بە شێوازێكی نایاسایی و بەدەر لە رێنماییە ژینگەییەكان، بوونەتە هۆی دەردانی چەندین گازی زیانبەخش، وەك دووەم ئۆكسیدی كاربۆن و دووەم ئۆكسیدی گۆگرد
د.خەبات محەمەد ئەحمەد مامۆستای پۆلیتەكنیكی سلێمانی بەشی نەوت و وزە، لەسەر زیان و دەرچەكانی پاڵاوگە نایاساییەكان لەسەر ژینگەی كوردستان، بۆ كوردستانی نوێ وتی: پاڵاوگەكان بەگشتی رۆڵی گرنگیان هەیە لە گۆڕینی نەوتی خاو بۆ بەرهەمی دیکە وەک: گازۆیل، بانزین، نەوتی سپی و گاز، هەروەها بەرهەمە پیترۆ كیمیاوییەكان كە گرنگە بۆ بنیادنانی كۆمەڵگەیەكی پێشكەوتوو، بەڵام پێویستە بزانین ئەم پاڵاوگانە كاریگەرییەكی نێگەتیڤی زۆریان لەسەر ژینگە هەیە واتا: دووەم ئۆكسیدی كاربۆن و گازی میسان، دووەم ئۆكسیدی گۆگر ئەو گازانەن کە كاریگەریی نێگەتیڤی زۆریان لەسەر ژینگە و ژیانی مرۆڤایەتی هەیە، لەبەرئەوەی دەبنە هۆی دروستبوونی هەندێ مادەی گیراوەی ئۆرگانی كە بەشدارن لە پیسبوونی ئاو و هەوا و خاكدا، سەرەنجامیش دەبنە هۆی چەندین كێشەی تەندروستیی.
گومانی تێدانییە بوونی ئەو ژمارە زۆرەی پاڵاوگە نایاساییەكان بەو رێژە زۆرە و بەبێ بوونی هیچ مەرجێكی ژینگەیی، بوونەتە هۆكاری پیسبوونی هەوا و ژینگە كە چەندین كێشەی تەندروستی وەك زیادبوونی نەخۆشی دڵ و رەبۆ و شێرپەنجە.
د.خەبات محەمەد لەبارەی ئەوەی لە شاری هەولێر دەیبینین کە چەندین پاڵاوگەی نایاسایی بوونی هەیە، بە وتەی دەزگا فەرمییەكانی ئەو شارە بێت ئەوە هۆكارە بۆئەوەی هەولێر بە زۆنی یەكەم شاری توشبووی شێرپەنجە دابنرێت، دەڵێت: گومانی تێدا نییە ئەو پاڵاوگانە لە ئەنجامی كاركردنیان بە شێوازێكی نایاسایی و بەدەر لە رێنماییە ژینگەییەكان، بوونەتە هۆی دەردانی چەندین گازی زیانبەخش وەك گیراوەی تواوەی كیمیایی دووەم ئۆكسیدی كاربۆن و دووەم ئۆكسیدی گۆگرد، ئەو گازانەش دەبنە هۆی زیادبوونی نەخۆشیی و شێرپەنجە، بەتایبەتی بۆ ئەو خەڵكانەی نزیكن لەو پاڵاوگانەوە، لەوانەش شێرپەنجەی سییەكان، شێرپەنجەی خوێن، هەروەها كاریگەریی لەسەر رێڕەوەكانی هەناسە هەیە وەك رەبۆ و حەساسییەت.
بەكارهێنانی تەكنۆلۆژیای نوێ
د. خەبات محەمەد لەبارەی ئەوەی چۆن رێگریی بكرێت لەو پاڵاوگە نایاساییانە كە نەبنە هۆكاری پیس بوونی ژینگە و مەرجەكان چییە كە پێویستە بكرێ؟ وتی: رێگریی كردن لە گازە زیانبەخشەكان بۆ سەر ژینگە و مرۆڤایەتی و كۆمەڵگە پێویستی بە ئاوێتەبوونی چەندین تەكنۆلۆژیای پێشكەوتوو هەیە، بۆئەوەی ژینگەیەكی پاك و خاوێن هەبێت، لەوانە چاككردن و بەرەوپێشبردنی سیستەمی هەڵمژینی گازە زیانبەخش و قورسەكان، چاوخشاندنەوە و توندكردنی یاسا و رێساكانی حكومەت وەك یاسا ژینگەییەكان تا بتوانرێت هەوایەكی پاك و دوور لە هەر مادەیەكی زیانبەخش دەستەبەر ببێت، هەروەها گۆڕینی ئەو گازە قورسانە بۆ وزەی نوێبووەوە، بەكارهێنانی تەكنۆلۆژیای نوێ و گرتنی سەردەمیانە بە تەكنەلۆژیای كردنی كاربۆن كە دەبێتە هۆكاری كەم بوونەوەی كاریگەریی هەڵمژینی گرین هاوس گاز.
پێویستیشە بەردەوام چاودێریی پاڵاوگەکان بكرێت تا ئاگاداربن و بەدواداچوونیان بۆ بكەن بۆ جێبەجێكردن و پەیڕەوكردنی رێسا و یاساكان و بەكارهێنانی تەكنۆلۆژیای سەردەمیانە تا كەمترین كاریگەریی هەبێت لەسەر ژینگە و مرۆڤایەتیی.
ئەو تەكنۆلۆژیانەی پێویستە جێبەجێ بكرێت بۆ كەمكردنەوەی كاریگەری گازە زیانبەخشەكان بریتین لە:
*لابردنی گۆگرد و هاوێنەكانی (H2S).
*لابردنی دووەم ئۆكسیدی كاربۆن (CO2).
*لابردنی ئۆكسایدی نایترۆجین و هەندێك مادەی تر (NOX).
*لابردن و گرتنی مادەی (VOCs).
*گرتن و لابردنی گازی زیانبەخشن بە گازێک توانای سووتاندن و بڵێسە کەمتر و دەردانی گازی ژەهراویی کەمتری هەبێت.
دەبێتە هۆی رێگریی كردن
د. خەبات محەمەد سەبارەت بەوەی چۆن چاكسازی لەو بوارەدا بكرێت بۆئەوەی کەمتر ژینگە پیس بکەن؟ وتی: دەتوانرێت چاكسازی بكرێت لە كێڵگە نەوتیی و پاڵاوگە نایاساییەكاندا بە سەپاندنی رێسا و یاسای توند بەسەریاندا، لەلایەن حكومەت و لایەنە پەیوەندیدارەكان و بە بەردەوامی چاودێریی كردنیان بۆ دڵنیابوون لە پەیڕەوكردنی رێسا و یاساكان .
دووەم بە زۆرەملێ وا لە كۆمپانیا نێودەوڵەتییەكان بكرێ لە كێڵگە نەوتییەكان و پاڵاوگەكاندا كار دەكەن ئەو تەكنۆلۆژیا سەردەمییانە بەكاربهێنرێت و چاودێریی لە بەكارهێنانیاندا بکرێت.
جگە لەوەی ناوەندە ئەكادیمییەكانیش دەتوانن رۆڵی كاریگەریان هەبێت، لەو كایەیەدا بەردەوام بن لە توێژینەوە لەو ناوچانەدا وەك چاودێریكردنی ئاو هەوا و خاكی ئەو شوێنانەی كە لەو كێڵگە و پاڵاوگانەوە نزیكن.
هاوکات كاری ژینگە دۆستان و رێكخراوە ناحكومییەكان بەردەوامن لە كار و چالاكییەكان، بە وشیاركردنەوەی خەڵك، هەروەها حكومەت و ئەو رێكخراوانە هەوڵبدەن بۆ سەوزكردن و چاندنی درەخت و سەوزایی لە نزیك ئەو پاڵاوگە و كێڵگە نەوتیانەوە.
* مامۆستا لە زانكۆی پۆلیتەكنیكی سلێمانی، بەكالۆریۆسی جیۆلۆجی لە زانكۆی سلێمانی، ماستەر لە ئەندازیاریی جێۆتەكنیكەڵ لە زانكۆی مانچستەر لە بەریتانیا، دكتۆرا لە ئەندازیاری نەوت لە زانكۆی میشكۆڵس لە هەنگاریا
