د رێورەسمەکێ دا ل سالا 2005ێ)، رۆمانڤیسێ ئەمریکی یێ وەغەرکری (دەیڤد فوستەر والاس) پەیڤەک بۆ کۆمەکا قوتابیێن زانکۆیەکێ پێشکێش کر. ئەوی ب ڤێ مەتەلێ دەستپێکر: «دو ماسی یێ مەلەڤانیا د ئاڤێ دا دکەن. ماسیەکا بعەمرتر د بەر وان را دەرباز دبیت و سلاڤ دکەتە وان و دبێژتێ، ‹سپێدا وە بخێر گەلی زەلاما. ئاڤ یا چەوایە؟› هەر دو ماسی رێکا خۆ تەمام دکەن، پاشی ئێک ژ وان ل هەڤالێ خۆ دنێریت و ژێ دپرسیت، ‹بەختێ خۆدێ، ئاڤ چیە؟›».
پتریا مە مرۆڤان ژی وەکی ئەڤان هەر دو ماسیانە. ئەم دژین، لێ نزانین ب درستی د چ دا، ب چ تشتا و بوچی دژین. ئەم دچین و دچین، لێ بەرەف کیڤە؟ مەتەلا والاسی ئیشارەتێ ددەتە راستیەکا تەحل: ئەم گرنگترین تشت د ژیانا خۆ دا نابینین – نە بەس نابینین، بەلکو هەر نانیاسین. لەوما والاس مە ڤەدخوینیتە گەشتەکێ بۆ ناخێن خۆ؛ ئایا ئەو چ رەهەندن د ژیانێ دا، ژ بلی خوارنێ و ڤەخوارنێ، دڤێت ئەم سەحکەینێ؛ ئەرێ ئەم چەند هزرا خۆ د هەبوونا مرۆڤی – ڤی بوونەوەرێ سەیر– دا دکەین؟ ئەرێ ئەم چەوا د جیهانێ و کەونی ب هەمی رازێن وێ ڤە دگەهین؟
دا کو بشێین ل بەرسڤێن ڤان پڕسان بگەرین، گەرەکە ئەم دو تشتان بکەین: یا ئێکێ، دڤێت ئەم دانپێدانێ ب نەزانینا خۆ بکەین. یا دوێ، ئەم ل ئازادیا درست بگەرین.
مەتەلا والاسی داخوازێ ژ مە دکەت، ئەم دفنبلندیێ بهێلین و دانپێدانێ ب نەزانینێ بکەین. دفنبلندی و خوە-حەزی دوژمنێن مرۆڤی نە. کەسێن خوە-حەز هزر دکەن کو ئەو تێرا خۆ دزانن و باوەریەکا تەمام یا ب خۆ هەی. لەوما ژی ئەو کەسە، وەکی هەر دو ماسیا دەمێ پرسیار ژ وان دهێتە کرن، بەرسڤا پڕسیاران نادەن، چونکی ئەو حەز ژ پڕسیاران ناکەن و هەر حەز ژ هزرکرنێ ب خۆ ژی ناکەن.
هەروەسا، ئەڤ مەتەلە دخوازیت مرۆڤ ل ئازادیا درست بگەرن. ئازادیا درست ل کیڤەیە؟ د پڕسیارکرنێ و دیفچوونا راستیێ دایە. لەوما ژی، والاس چیرۆکا خۆ ب پڕسیارەکێ ب دوماهیک دئینیت: «ئاڤ چیە؟» ئانکو، دەستپێکا لێگەریانێ پڕسیارکرنە. چ پڕسیار؟ پڕسیارێن گرێدایی هەبوونا مرۆڤی ڤە، مینا، «ژیان چییە؟ مرۆڤ چییە؟» ئەم د جیهانەکێ دا دژین، ئێدی نزانیت کا ئاڤ چییە. لەوما گەلەکا گرنگە ئەم بڤەگەرینە ناخێن خۆ و ل تۆخمێن ژیانێ بگەرینە ڤە، بەلکی هینگێ دلێن مە نەرم ببنە ڤە و ئەم هشیاربین.
هیزل هیدایەت
