‎بەفر و دەوڵەمەندیی زمانی كوردی

10:09 - 2025-02-04
کەلتور
108 جار خوێندراوەتەوە

ئەرشەد تەحسین 


‎زمانی كوردی وەك هەر زمانێكی زیندووی جیهان خاوەن فەرهەنگێكی وشەسازی و واتازانیی دەوڵەمەندە، بەچەشنێك بۆهەر بارودۆخێك وشە و دەستەواژە و ئیدیۆمی گونجاو و واتاداری داڕشتووە، هەر بەناوهێنانی وشەكە، یان دەستەواژەكە، تێدەگەین مەبەست و ئامانجی چییە. لەو سۆنگەیەوە، بۆ بارینی بەفر و گوزارشتكردن لەكات و جۆر و شێواز و چۆنییەتی بارینی بەفر، چەندین وشە و دەستەواژەی كوردی رەسەن هەن تاڕادەی فەرامۆشكردن، لەبیرچوونەتەوە و بەكارنایەن، چونكە بەشێوەیەكی گشتی بۆ هەموو دۆخەكانی بەفربارین، تەنها یەك  وشە یان دەستەواژە بەكار دەهێنرێت، ئەویش «بەفربارین»ە، بێ ئاگا لەوەی لەكوردەواریدا و بە پێی تێپەڕبوونی مێژوو، باوباپیرانمان چەندین ناوی جوانیان بە گوێرەی شێواز و ئاست و جۆری بارینی بەفر داتاشیوە و بەكاریان هێناوە، دەتوانین بەكورتی لێرەدا ئاماژە بەچەند وشە یان دەستەواژەیەك بكەین، كە وەك ناوی بەفربارین بەكاردەهێنرێن.
‎كلوو بەفر: بەو دەنكانەی بەفر دەوترێت كە دێنە خوار،  هەروەك بە باران دەوترێت دڵۆپەی باران.
‎دوودانك: بریتییە لە دەستپێكردنی بارینی بەفر و باران پێكەوە.
‎شڵێوە: بارینی بەفر و باران پێكەوە، جیاوازیشی لەگەڵ دوودانك ئەوەیە شڵێوە كاتێك دروست دەبێت كە بارانێكی باش باریوە و لەكاتی باران باریندا كەشێكی سارد دروست دەبێت و بەفریش لەگەڵ بارانەكە دەبارێت و تێكەڵ دەبن، لەبەرئەوەش زەوی تەڕە و بەفرەكە بارانی لەگەڵدایە، بەكەوتنی بەزەوی دەتوێتەوە و دەبێتە ئاو، لەكاتێكدا دوودانك لەكاتی دەستپێكردندا و لەسەرەتاوە باران و بەفر پێكەوە دەبارن.
‎پروشە: بەفری كەم و هێواش و دەنك دەنك یان كلوو كلوو دەبارێت، كەشێكی ئارام و هێمن و خۆش دروست دەكات بەبێ با و باران و سەرمای زۆر.
‎پەپولە بەفر: هاتنە خوارەوەی كلووی بەفرەكانە بەشێوەی پەڕەی پان و گەورە،  بە هێمنی و لەسەرخۆ هەر دەڵێی بەهەوادا سەما دەكەن، كەشێكی جوان دروست دەكات بای لەگەڵدا نییە.
‎ژیلە: بارینی بەفری دەنك ورد بە شێوەی لەسەرخۆ، ئەمیش بای لەگەڵدا نییە، بەڵام كەشێكی ساردتر دروست دەكات.
‎كڕێوە: بارینی بەفری دەنك ورد، کە بای لەگەڵدایە و  بەشێوەی توند دەبارێت، دۆخێكی سارد دروست دەكات، لەناوچە چۆڵەكان گێژەڵووكە دروست دەكات، بەهۆی ئەوە رێی كاروانچییەكان ون دەكات و سەریان لێدەشێوێنێ، لەكڕێوەدا مرۆڤ و زیندەوەرانیتر رەق دەبنەوە.
‎بۆران: كاتێك بارانێكی بەخوڕ و بە لێزمە دەبارێت و بای بەهێزی لەگەڵدایە، لەپڕ دۆخی بارانەكە دەگۆڕێت بۆ بەفر، لەگەڵ با بەهێزەكە هاوتەریب كلووبەفری گەورە دەبارێت و دەكەوێت، لەكوردەواریدا با و بۆران پێكەوە وتراوە.
‎كەڕەبەفر: بارینی بەفری زۆر ورد لەگەڵ سەرمای بەهێز، ئاستی سەرما توندە و گەیشتووەتە چەند پلەیەك ژێر سفری سەدی. 
‎لەگەڵ هەموو ئەوانەدا كە دۆخی دابارینی بەفرن دەستەواژەیەكیتر هەیە پێی دەوترێت «زوقم»، ئەگەرچی ئەمیش بەفرە، بەڵام دابارینی لەگەڵدا نییە، بەڵكو كاتێك كەش لەشەواندا زۆر ساردە ئاسمان ساماڵ و سایەقەیە، لەسەر زەوی و كەلوپەلەكانی سەر زەوی كە هیچ نوایەكیان نییە،  چینێك بەفری سپی دەكەوێت.
‎بەواتایەكیتر، كاتێك ئاسمان سایەقەیە و بەفر و شەختە زەوی داپۆشیوە پێی دەوترێت زوقم،  شایانی باسە  لەبەهاراندا پێی دەوترێت ئاونگ یان شەونم، بەڵام لەبەرئەوەی لەزستاندا كەش ساردە و دەیبەستێت دەبێتە زوقم.
‎ماوەتەوە بڵێین: لە كوردەواریدا بە هەزاران وشەی جوان و ناوازەمان هەیە بۆ بارودۆخ و كاتە جیاوازەكان، بەڵام لەبەرئەوەی بەتەواوی فەرامۆشكراون و رۆژ بە رۆژ لە بیر دەچنەوە، لەئێستادا سەردەمی تەكنەلۆژیا و پێشكەوتنە نوێیەكانی ژیانە، كاتی خۆیەتی كوردپەروەرانە قۆڵی لێهەڵماڵین و  ئەو وشە و دەستەواژە كوردی و رەسەنانە بهێنینەوە ناو ئاخاوتنی رۆژانە و لەكاتی قسەكردندا بەكاریان بهێنین كە لە لێواری فەوتان و لەناوچووندان.

بابەتە پەیوەندیدارەکان