ئەمڕۆ هەڵبژاردنی گشتیی ئەڵمانیا بەڕێوەدەچێت

کورد لەبارەی ئەو هەڵبژاردنەوە چی دەڵێت؟

بەلای ئەڵمانییەکانەوە پڕۆسەیەکی چارەنووسسازە 
چارەنووسی پەنابەران بەکوێ دەگات؟

ئامادەکردنی: بورهان ئەمین

ئەڵمانیا لە 16 هەرێم پێکهاتووە، هەر هەرێمێک، پەرلەمانی تایبەت بەخۆی هەیە و پێی دەڵێن Bundesrat. ژمارەی کورسییەکانیان بەپێی رێژەی دانیشتووان دیاری دەکرێت، پەرلەمانی فیدراڵیشی هەیە کە پێی دەوترێت  Bundestag و هەر چوار ساڵ جارێک بە هەڵبژاردن ئەندامەکانی دیاری دەکرێن و ژمارەی کورسییەکانی لەنێوان 630 بۆ 730 کورسیدایە بۆ ئەم خولەش 630 کورسییە.
پەرلەمان لەو وڵاتە بە گرنگترین دامەزراوەی یاسادانان و چاودێریی کارەکانی حکومەت هەژماردەکرێت و بڕیارە ئەمڕۆ 23ی شوبات لە سەرتاسەری ئەڵمانیادا خولی 21-ەمین هەڵبژاردنی پەرلەمان بەڕێوەبچێت.
 خولی ئەمجارە بەهۆی کێشەی نێوان هاوپەیمانیی حزبەکانەوە پێشخراوە دەنا بەشێوەی ئاسایی دەبوو  هەڵبژاردنەکە لە  28ی ئەیلولی داهاتوودا بکرێت بەڵام ئەم پڕۆسەیە بووە هەڵبژاردنی پێشوەختە. ئەمەش یەکەمجار نییە لەو وڵاتەدا هەڵبژاردنی پیشوەختە بەڕێوەبچێت، بەڵکو لە ساڵانی1971، 1983 و2005 هەمان حاڵەت دووبارە بووەتەوە و ئەمە چوارەمین جارە.

هەڵبژاردنی پێشوەختە بۆچی؟
بەپێی بڕگەی دووەم لە ماددەی 68 لە دەستووری ئەڵمانیای فیدراڵ، ئەگەر راوێژکاری وڵات (سەرۆک وەزیران) متمانەی پەرلەمان لەدەستبدات، ئەوا بۆی هەیە داوای هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان بکات و لە دەسەڵاتی سەرۆکی ئەڵمانیای فیدراڵدایە کە لەماوەی دوو مانگدا بڕیاری سازدانی هەڵبژاردنی پێشوەخت بدات. ئەمجارەش ئەوە روویدا، کاتێک لە کۆتایی ساڵی رابردوودا کێشە کەوتە نێوان هاوپەیمانیی کابینەی حکومەتی فیدراڵ، کێشەکە سەرەتا لەنێوان ئۆلاف شۆڵتز راوێژکاری ئەڵمانیا و کریستیان لیندنەر وەزیری ئابووری لەسەر بودجە بەرپابوو، راوێژکار بڕیاری لابردنی  وەزیرەکەی دەرکرد لە پۆستەکەی و ئەو بڕیارەش کاردانەوەی توندی هاوپەیمانییەکەی لێکەوتەوە و بەهۆیەوە دوو وەزیری تری پارتی دیموکراتی ئازاد FDP دەستیان لە پۆستەکانیان کێشایەوە و بەوەش کابینەکە تەنگژەی بۆ دروستبوو، لایەنەکانی هاوپەیمانییەکە داوای دەستلەکاکێشانەوەی راوێژکاریان کرد و ئەویش متمانەی پۆست و کابینەکەی خستەوە بەردەم پەرلەمان، بۆیە لەوێ دەنگی پێویستی بەدەستنەهێنا، کە دەبوو نیوەی کۆی گشتیی کورسییەکانی پەرلەمان بهێنێت، بەڵام نەیتوانی سەربکەوێت، بۆیە لە کۆشکی سەرۆکایەتی بیلیفۆر دیدارێکی لەگەڵ سەرۆکی ئەڵمانیای فیدراڵدا سازکرد و داوای هەڵوەشانەوەی پەرلەمانی لێکرد،» فرەنک ڤاڵتەر شتاینمایەر» ی سەرۆکی ئەڵمانیاش، بەپێی دەستوور پەرلەمانی هەڵوەشاندەوە و بڕیاری پێشخستنی وادەی هەڵبژاردنی دا.
حکومەتی ترافیکلایت
بەپێی ئەنجامی هەڵبژاردنی خولی بیستەمی کابینەی حکومەتی ئێستای ئەڵمانیا لە هاوپەیمانیی نێوان پارتی سۆسیال دیموکراتی ئەڵمانیا SPD بە رەنگی سوور بە 206 کورسی ، پارتی سەوز Die Grüne بە 118 کورسی، پارتی دیموکراتی ئازاد FDP  رەنگی زەرد بە 92 کورسی پێکهاتووە، ئەمانە هەرسێکیان پارتی عەلمانی و چەپن، ناوەکەشیان کابینەی Ampel واتە ترافیک، رەنگی ئەو سێ پارتەی کە هاوپەیمانییەکەیان پێکهێناوە (سوور، زەرد و سەوز)ن و رەنگەکانی رەنگی گڵۆپی ترافیکن.
 سەرۆکی هاوپەیمانییەکە ئۆلاف شۆڵتز کە راوێژکاری ئەڵمانیایە و لە  2021دا کابینەکەی دروستکرد، بەڵام لە مانگی تشرینی دووەمی پاردا بەهۆی ناکۆکییەکانی ناو ئەو سێ پارتە، هاوپەیمانییەکە هەڵوەشایەوە، دواتریش سەرۆکی ئەڵمانیا هەڵبژاردنی پێشوەختەی راگەیاند، بەڵام لەگەڵ ئەوەش هاوپەیمانییەکە لە ئەرکی بەڕێوەبردنی وڵات بەردەوام دەبێت وەک حکومەتی کاربەڕێکەر تا هەڵبژاردنی نوێ دەکرێت، بەردەوام دەبێت.  

هەڵبژاردنێک کە ئەگەری هەیە چارەنووسی پەیوەندییەکانی داهاتووی  ئەوروپا لەگەڵ ئەمریکا و روسیا یەکلایی بکاتەوە

کۆچ و پەناران، کێشە سەرەکییەکانی ئەڵمانیا 
یەکێک لە کێشە هەرە دیارەکانی ئەڵمانیا، مەسەلەی کۆچ و پەنابەرانە، وەک دیارە لەم ساڵانەی دواییدا بەهۆی جەنگەوە لە وڵاتانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، کۆچبەرێکی نایاسایی زۆر روویان لە ئەڵمانیا کرد، لە وڵاتانی وەک سوریا و ئەفغانستان و عیراق و تونس و مەغریب و تورکیا و ئەفریقاوە، زۆربەشیان گەنج و لاوی موسڵمانن و بەهۆکاری جیاواز  مافی پەنابەرێتیان رەتکراوەتەوە و لە کەمپەکاندا لەبارێکی بێهودەییدا دەژین، کارناکەن و هیچ بەرهەمێکیان بۆ ئەو وڵاتە نییە، بەڵام حکومەت بەناچاری مانگانە نزیکەی هەزار یۆرۆیان تێدا خەرج دەکات بەمەبەستی دابینکردنی شوێنی مانەوە و خواردن و بیمەی تەندروستی و ژیانیان،  هەندێک لە سیاسییەکان دەڵێن ئەو کۆچبەرانە بارێکی گرانن بەسەر شانی دەوڵەتەوە، کرانەوەی سنوورەکان و بانگهێشتنی ئەو کۆچبەرانە بەزۆری لە 2015 ەوە دەستیپێکرد، کاتێک « ئەنجێللا مێرکڵ» راوێژکاری پێشوو بڕیاری واڵاکردنی سنوورەکانی ئەو وڵاتەی دا بۆ لێقەوماوانی شەڕی سوریا.
ئێستا کێشەی کۆچبەران و پەنابەران بووەتە دۆسێیەکی گەرمی ناوەندی سیاسی و حکومەت و رای گشتی و میدیا لەو وڵاتە، لە کۆتایی مانگی رابردوودا پەرلەمانی ئەڵمانیا لە کۆتایی خولەکەیدا پڕۆژە بڕیارێکی پارتی دیموکراتی کریستیانی پەسەندکرد و بەدەنگی زۆرینە بوو بە بڕیار، کە تیایدا یاسا و رێساکانی مافی پەنابەریی توندتر دەکات و رێ لە کۆچبەرانی نایاسایی دەگرێت بێنە ناو وڵاتەکەوە، هەروەها چاودێریی ناوخۆی سەر ئەو کۆچبەرانەش توندتر دەکات کە لەو وڵاتە نیشتەجێن و دەسەڵاتی زیاتر دەداتە دامودەزگاکان تا زانیارییان لەسەر کۆبکەنەوە و ئەوانەی کەتن و تاوان دەکەن، بیاننێرنەوە بۆ وڵاتی رەسەنی خۆیان. ئەوەی مایەی شۆکی لایەنەکانە، ئەو پڕۆژە بڕیارە لەلایەن «فردریش مێرتس» کاندیدی ئێستای پارتەکە بۆ پۆستی راوێژکاری ئامادەکرابوو، بەڵام تەواوی فراکسیۆنی پارتی راستڕەو AFD دەنگیان بۆ داو، سەریان خست، ئەمە مەترسیی خستووەتە سەر لایەنەکان لە هاوپەیمانیی داهاتووی نێوان ئەو دوو پارتە.
ئابووری
ئابووری بە پلەی دووەم دێت، ناردنی پارە بۆ دەرەوەی ئەڵمانیا بۆ هاوکاریی ئۆکرانیا لە جەنگیدا لەگەڵ روسیا، پەیوەندیی ئابووریی لەگەڵ وڵاتاندا، باجی سەر هاووڵاتی و کۆمپانیاکان، هاوکاریی حکومەت بۆ کۆمپانیا بچووکەکان، هاوکاری بۆ پشتیوانیی لە بەرهەمهێنانی ئۆتۆمبێلی کارەبایی، ژینگە و گۆڕانی کەشوهەوا، هاوکاریی خێزاندارەکان، مووچەی خانەنشێنی و... هتد، ئەمانە هەموویان لە ریزبەندیی پێشەوەی دروشم و بەرنامەی پارتە سیاسییەکانن، هەریەکەیان بەجۆرێک پلانی خۆی هەیە و پڕۆژەی تایبەتی بۆ داناوە، سەرباری ئەمانەش هاتنەوەی دۆناڵد ترەمپ بۆ سەرۆکایەتی ئەمریکا، دیسان پێشبینی ئاستەنگی تری لێدەکرێت بۆ ئابووری ئەڵمانیا، چونکە ترەمپ دەیەوێت گومرگی سەر کاڵای ئەڵمانی بەڕێژەی 10 ٪ تا 20 ٪ زیاد بکات، بەمەش هەناردەی ئەو وڵاتە کەم دەکاتەوە و گرانتر دەبێت، چونکە 9,9 ٪ ی هەناردەی دەرەوەی ئەڵمانیا بۆ ئەمریکایە.
 سیاسەتمەدارەکان خۆیان بۆ خولێکی نوێی گرژ و مۆن لەگەڵ ئەمریکادا ئامادە دەکەن، چونکە چاوەڕێی رێکاری توندی ئابووریی و سیاسیی ئەمریکا دەکەن بەرامبەر بە هەموو ئەوروپا و بەتایبەتیش ئەڵمانیا.

ترەمپ وەک کێشە
وەک زۆرێک لە ئەڵمانییەکان دەڵێن: «دۆناڵد ترەمپ سیاسییەکی پۆپۆلیستە و دەیەوێت هەژموونی بەسەر هەموو جیهاندا بسەپێنێت، لە خولی پێشووتری سەرۆکایەتیی ئەمریکادا لەگەڵ یەکێتیی ئەوروپا و بەتایبەتیش ئەڵمانیا، هەمیشە لە ناکۆکیدا بوو، لە بواری ئابووریدا دەیەوێت باج بخاتە سەر کاڵاو شمەکی ئەڵمانی کە چارەکێکی هەناردەی ئەڵمانیا پێکدەهێنێت، هەروەها گوشار دەخاتە سەریان بۆ زیادکردنی بودجەی بەرگریی ناتۆ.
 لەلایەکی دیکەشەوە هەڕەشەی داگیرکردنی دورگەی گریندلاندی دانیمارکی دەکات و ئەم داوایەش هەموو ئەوروپای بێزارکردووە، بەتایبەتی ئەڵمانیا کە وەک کوێخای ئەوروپا ناوی دەرکردووە و بەپرسیارێتی یەکەمی لەئەستۆدایە، هەروەها لێدوانە زبرەکانی لە دژی ئەڵمانیا، هیوایەکی گەش نابەخشنە گەل و حکومەتی ئەڵمانیا، بەتایبەتیش لەم ماوەیەی پێش هەڵبژاردندا «ئیلۆن ماسک» گەورە سەرمایەداری ئەمریکایی و راوێژکاری ترەمپ لە سەکۆی (X)، مێزگردێکی لەگەڵ « ئەلیس فایدل» کاندیدی پارتی راستڕەوی ئەڵمانیا کردو بە ئاشکرا پشتیوانیی خۆی بۆ سەرخستنیان دەربڕی، ئەم سیاسەتە ئەڵمانییەکانی تووڕەکردووە و بە دەستوەردان لە کاروباری ناوخۆی وڵاتەکەیانی دەزانن، بۆیە ناوەندی سیاسیی ئەڵمانیا چاوەڕوانی پەیوەندییەکی باش ناکەن لەگەڵ ئەمریکادا لەسایەی سیاسەتەکانی ترەمپدا، هەموو هێز و پارت و لایەنە چەپ و عەلمانی و سۆسیالیست و پارێزگارەکانیش، هەوڵی بەرەنگاربوونەوەی ئەو راستڕەوانە و پشت و پەناکانیان دەدەن. 

لە کاتێکدا سەرۆک ترەمپ هەڕەشەی داگیرکردنی دورگەی گریندلاندی دانیمارکی دەکات، ئەم داوایە هەموو ئەوروپای بێزارکردووە، بەتایبەتی ئەڵمانیا کە وەک کوێخای ئەوروپا ناوی دەرکردووە و بەپرسیارێتی یەکەمی لە ئەستۆدایە بۆ رێگریی لەو داوایە

ئیسلامی توندڕەو و راسیزم
بە تێڕوانینی زۆربەی ئەڵمانییەکان، «ئیسلامی رادیکالی لەسەر دەستی کۆچبەرانی ئەڵمانیادا، بە دەسیسەی رێکخراوە تیرۆریستییەکانی دونیای عەرەبی و بەناو ئیسلامی دروستبوون و کاریان ئاژاوەنانەوە و تێکدانی ئاسایش و ئارامیی ئەو وڵاتەیە، ئەمانە جگە لەوەی بە تێری لەسەر جەستەی ئابووریی ئەڵمانیا و لەسایەی دیموکراسیەکەیاندا خۆیان قەڵەو و تۆکمە کردووە، سەرەڕای ئەوەش ناهێڵن هاووڵاتیانی ئەڵمانیا بە ئارامی و هێمنی ئۆقرە بگرن، بۆیە بە تەقاندنەوە و کاری تیرۆر و دزی و راووڕوت و ترساندنی خەڵک کێشەیان بۆ دروستدەکەن. لە رۆژانی جەژنی لەدایکبونی حەزرەتی مەسیحدا دوو سێ رووداوی جەرگبڕ  روویاندا، کاتێک گەنجێکی ئیسلامی توندڕە و بە ئۆتۆمبێلی کرێ بە خێراییەکی زۆرەوە خۆی کرد بەناو حەشاماتێکی هەفتەبازاڕی سەری ساڵدا و بەو هۆیەشەوە ژمارەیەک کەسی کوشت و بریندار کرد، مانگی رابردووش لە شارۆچکەی ئەشافنبۆرگی باشووری وڵات لە هەرێمی باڤاریا، گەنجێکی ئەفغانی هەر بەبی هۆ، دوو کەسی بە چەقۆ کوشت و ژمارەیەکیشی بریندارکرد، هێڵی شەمەندەفەری شارۆچکەکە بۆ ماوەیەک داخرا و هاتوچۆ لە شارەکەدا پەکیکەوت، خەڵکی بەو رووداوانە زۆر ناڕەحەت بوون کە ساڵانە چەند جارێک لەم وڵاتەدا ئەم جۆرە رووداوانە لەلایەن بێگانەکانەوە روودەدەن. لەکاردانەوەی ئەمەشدا گروپ و رێکخراو و پارتە سیاسییە توندڕەو و راسیستەکان ناڕەزایی دروست بووە و لەسەر ئاستی وڵاتدا گەشەی بەرچاویان کردووە، داوای سەرەکیشیان دیپۆرتکردنەوەی ئەو کۆچبەر و پەنابەرانەیە و دژایەتیکردنی میللەتە بێگانەکانی ناو ئەڵمانیایە بە پاساوی ئەو کارە تیرۆریستییانەی کە لەڕێی ئەو کۆچبەرانەی ناو وڵاتەکەوە دەکرێن، ئەمانە تائێستا لە دژی دەسەڵات خەبات دەکەن بۆ توندکردنی یاسای پەنابەرێتی، داخستنی سنوورەکان و ژمارەیەک رێکاری توند لە دژی موسڵمانان و بێگانەکانی ناو ئەڵمانیا.  
پارتە سەرەکییە رکابەرەکان
لە هەموو هەرێمەکان 25 پارت و قەوارەی سیاسی لە رکابەرێتیدان بۆ هێنانی زۆرترین کورسی پەرلەمان، لەوانە پارتی دیموکراتی کریستیان CDU، کۆمەڵایەتی کریستیان CSU، پارتی سەوز Die Grüne، پارتی چەپ Die Linke، پارتی جێگرەوە بۆ ئەڵمانیا AFD ، پارتی دیموکراتی ئازاد FDP، پارتی مارکسی لینینی ئەڵمانیا LMPD ژمارەیەکی تریش.
پارتی سۆسیال دیموکرات SPD
مێژووی دروستبوونی ئەو پارتە بۆ ساڵی 1848 دەگەڕێتەوە، لە یەکگرتنی یەکێتیی کرێکارانی ئەڵمانیا و پارتی دیموکراتی کرێکاران دروستبووە، لە 1894 ناوەکەیان کردووەتە سۆسیال دیموکرات، خەبات دەکات بۆ دامەزراندنی حکومەتێکی سۆسیالیستی، چەپ و دادپەروەری کۆمەڵایەتی، خۆی بە نوێنەری هەموو چین و توێژەکانی کۆمەڵگە دەناسێنێ و ئێستا لە هەموو ئەڵمانیا 360 هەزار ئەندامی کارای هەیە، بەڵام پشت بە دۆست و هەوادارنی دەبەستێت و بەدرێژایی مێژووەکەی، بەتایبەتی لەدوای دروستبوونی کۆماری ئەڵمانیای فیدڕاڵ لە 1949 لیسستەکەی لە پەرلەمان یەکەم یان دووەمینە و لە پارتە هەرە سەرەکییەکانی وڵاتە، لەم خولەی ئێستا گەورەترین فراکسیۆنە و 206 کورسی پەرلەمانی هەیە، سەرۆک وەزیران (راوێژکار) لە پشکی خۆیەتی، راپرسییەکان دەڵێن ئەو پارتە ئەمجارە دەبێتە دووەم گەورە فراکسیۆنی ناو پەرلەمان.

ئۆلاف شۆڵتز
گەورە سیاسەتمەداری پارتەکەیە و ئێستا تەمەنی  67 ساڵە و پیشەی پارێزەر بووە، ئێستا راوێژکاری ئەڵمانیایە، چەند ساڵیک سەرۆکی پارتەکەی بووە، لەژیانی سیاسیدا چەندین پۆستی هەبووە لە حزب و حکومەتدا، کەسایەتییەکی شایستە و بەهێزە، تائێستا لەسەر پیشنیازی ئەو، چەندین دەستکەوت بۆ کۆمەڵگەی ئەڵمانیا هاتووەتەدی، پشتیوانییەکی بەهێزی خەڵکی هەژار و خێزانە کەمدەرامەتەکانە، هەوڵی گەشەپێدانی کەرتی خزمەتگوزاری دەدات، زۆر دژی گەندەڵکاران و ئەو کەس و کۆمپانیایانەیە کە خۆیان لە باج دەدزنەوە و موڵکی گشتی دەخۆن، لەگەڵ بەهێزکردنی یەکێتیی ئەوروپادایە، پارتەکەی بۆ ئەم خولەش کاندیان کردووەتەوە بۆ پۆستی راوێژکار.

پارتی دیموکراتی کریستیان CDU
لەدوای جەنگی دووەمی جیهابەوە لە ساڵی 1945 لە ئەنجامی یەکگرتنی هەموو لایەن و هێزە کریستیانەکانی ئەڵمانیا دروستبووە، لەسەر بنەمای دیموکراتیی کریستیان لیبراڵی دامەزراوە و ئەندامەکانی خەڵکی پایەبەرز و فەرمانبەر و هۆشیارن، پرۆتستانت و کاسۆلیک وەک مەرجەع دەبینن بۆ خۆیان، نزیکەی 40 ساڵ حوکمی وڵاتەکەی کردووە و یەکەمین راوێژکاریان «کۆنراد ئەدناوەر» بووە لە 1949 کە تائێستاش شانازیی پێوە دەکەن، ماوەی 23 ساڵیش وەک ئۆپۆزسیۆن لەناو پەرلەماندا خەباتی کردووە، گەورە سیاسییان « ئەنجێللا مێرکڵ» ە کە سێ خول لەسەریەک پۆستی راوێژکاری هەبوو، لە ساڵی 1990 و دوای یەکگرتنەوەی هەردوو بەری ئەڵمانیا لەگەڵ پارتی کریستیانی کۆمەڵایەتی CSU یەکیانگرتووە و وەک دەستەخوشک لە هەموو خولەکاندا هاوپەیمانی یەکترن، بەناوی یەکێتیی دیموکراتی کریستیان، لەم خولەی ئێستاشدا خاوەنی 196 کورسین لەناو پەرلەمان و ئۆپۆزسیۆنن، بەپێی زۆربەی راپرسییەکان ئەمجارە یەکەم دەبن.

پەرلەمان ؛ە 733 کورسییەوە بۆ 630 کورسی کەمدەکرێتەوە

فریدریش مێرتس

ئەو سیاسییە کە ئێستا تەمەنی 70 ساڵە و یاساناس و فڕۆکەوانیشە، سەرۆکی پارتەکە و فراکسیۆنەکەشیانە لەناو پەرلەماندا، هاوکات کاندیدە بۆ وەرگرتنی پۆستی راوێژکار. یەکەمجار لە 1989 بووە پەرلەمانتار، دواتر ژمارەیەک پۆستی حزبی و حکومی پێ سپێردراوە، کەسێکی توند و راسیستە بەرامبەر بە ئیسلام و بێگانەکانی ناو ئەڵمانیا. جاران پارتەکەی پێیوابوو « ئیسلام بەشێکە لە ئەڵمانیا»، بەڵام ئێستا ئەوەی گۆڕیوە و دەڵێت: «ئیسلام هاوبەشمانە لەناو ئەڵمانیا» هەروەها داوای سنووردارکردنی هاتنی کۆچبەران بۆ ئەو وڵاتە دەکات و بە پڕۆژەیەکی بۆ پەرلەمان چەند رێکارێکی نو‌ێی داناوە بۆ یاسای کۆچ و پەنابەرێتی، تێیدا داوادەکات بۆ بەدەستهێنانی وزە بگەڕێنەوە بۆ وزەی ئەتۆم کە ئێستا بەهۆی پیسکردنی ژینگەوە ئەو وڵاتە وازی لێهێناوە، هەندێک رەخنەی لێدەگرن بەوەی کە ئەمە گەڕانەوەیە بۆ دواوە، هەندێکیش پێیان باشە و دەڵێن نرخی وزەی ئەتۆم زۆر هەرزانتر دەکەوێت. چەند ساڵێک لەمەوبەر هەمیشە لەگەڵ مێرکڵدا لە ناکۆکیدا بوو لەسەر مەسەلەی کۆچ، ئێستا لە زۆر بۆچووندا لە پارتی جێگرەوەی راسیست نزیکە و ژێربەژێر هەماهەنگیان لەگەڵ دەکات. بەپێی زۆربەی راپرسییەکان چانسی وەرگرتنی پۆستەکەی هەیە کە خولی داهاتوو راوێژکاری وڵاتەکە  بێت.

پارتی سەوز Die Grüne
ئەم پارتر لە ساڵی 1980 دامەزراوە، بەڵام ئەوەی ئێستا لە ساڵی 1990 لە یەکگرتنی  پارتی سەوزی ئەڵمانی و پارتی سەوزی رۆژهەڵات دامەزراوە، ئەندامەکانی لە چینی گەنج و لاوانن و باوەڕیان بە بیری چەپ هەیە، هەوڵی دابینکردنی ژینگەیەکی لەباری سروشتی و ئابووری و کۆمەڵایەتی دەدات، لەدژی هەموو ئەو تەکنۆلۆژیا و هۆکارانەیە کە ژینگەی مرۆڤایەتی پیس دەکەن، پشتیوانیی هۆکارەکانی هاتوچۆی وەک پایسکل و بێ ماکینەکان دەکات، بایەخ بە سەوزایی درەخت و فراوانکردنی پانتاییەکانیان دەدات، لەدژی جەنگ و هاوپەیمانیی ناتۆ و چەکی ئەتۆمن، ئەڵمانیایەکی فرە نەتەوە و فرە کەلتوریان دەوێت، لەگەڵ سیاسەتی کۆچدان و دەیانەوێت ئەڵمانیا مەسەلەی مرۆیی و بەهاناوەچوونی خەڵکی لێقەوماو لەبەرچاو بگرێت، لەگەڵ ئاسانکردنی رێکارەکانی پێدانی رەگەزنامەدان بە بیانییەکان، هەوڵی چارەسەری ئاشتییانە بۆ کێشەکان دەدەن و زۆر دژی پارتە رەگەزپەرست و راسیستەکانن. لەساڵی 1984 بۆ یەکەمین  جار توانیان رێژەی 5 ٪ ی دەنگەکانی ئەڵمانیا تێپەڕێنن و بچنە ناو پەرلەمانەوە ، ئێستا 118 پەرلەمانتاریان هەیە و بەشدارن لە دەسەڵاتدا و بەپێی ئەنجامی راپرسییەکانیش لەم خولەی داهاتوودا لە ریزبەندیی سێیەمینە.
 رۆبەرت هابیک
تەمەنی 56 ساڵە، فەیلەسوف و نووسەر و وەرگێڕە، سیاسییەکی کراوە و گەشبین و دۆستی گەنجانە. یەکەمجار لە 2009 بووە پەرلەمانتار لە هەرێمی شلیسڤیگ هۆڵشتاین، دواتر پەرلەمانی ناوەندی و هێدی هێدی گەشەی کرد و لە 2018 ەوە بۆ ماوەی چوار ساڵ لەگەڵ خاتوو «ئەنالینا باربۆک»  کرا بە هاوسەرۆکی پارتەکە و توانیان بە سەرکەوتوویی کارەکان رایی بکەن، ئەوکات پۆستی جێگری سەرۆک وەزیرانی هەرێمەکەی هەبوو، بۆیە وازی لە پۆستە حکومییەکەی هێنا و لەپێناوی هاوکارەکەی وازی لە خۆکاندیدکردنیش هێنا بۆ پۆستی راوێژکار، ئەو کەسانەی خۆشدەوێت کە رەخنەی لێدەگرن، ئێستا پۆستی جێگری راوێژکار و وەزیری ئابووریی هەیە، دەڵێت ئەگەر ببمە راوێژکار، گەشە بە کەرتی پەروەردە و تەندروستی دەدەم، هاوکاریی زیاتر پێشکەش بە خێزاندار و خوێندکارانی کۆلیژەکان دەکەم، ئەو زۆر دژی سیاسەتی روسیایە و پێی باشە زیاتر لە ئەمریکا نزیک ببنەوە بۆ پاراستنی ئاسایشی نیشتمانی.

پارتی دیموکراتی ئازاد FDP
لەساڵی 1948 دروستبووە، پارتێکی چەپی دیموکراتخوازە، باوەڕی بە ئازادییە کەسییەکان و مافی مرۆڤ هەیە و خەباتی بۆ دەکات، دەیەوێت سنوور بۆ بیرۆکراسی دابنێت و هەلی بەرهەمهێنان پەرەپێبدات تا هەلی کاری شایستە بۆ هاووڵاتیان بڕەخسێت. هەڵویستی بەرامبەر بە دیاردەی کۆچی نایاسایی روونە و دەیەوێت سیاسەتی پەنابەر بگۆڕێت بۆ سیاسەتی کۆچ، واتە وڵاتەکە خۆی ئەوانە بهێنێت کە لە دەستی کار و بەرهەمهێناندا بەشدارییان دەکەن و کۆچی نایاسایی و دەریا و سنوورەکان نەهێڵێت. تائێستا چەند خولێک لە هاوپەیمانیی دەسەڵاتدا بەشداریی کردووە، ماوەی 46  ساڵ لەناو حکومەتدا بوون، 72 هەزار ئەندامی هەیە، بەڵام دۆست و هەوادارێکی زۆر، لە 1949 ەوە بۆ ماوەی 10 ساڵ سەرۆکی ئەڵمانیا لە پشکی ئەوان بووە، ئێستا لەناو پەرلەماندا  90  کورسییان هەیە.
کریستیان لیندنەر
تەمەنی 46 ساڵە و لەم کابینەیەدا وەزیری دارایی هەبوو، بەڵام چەند مانگێک بەرلەئێستا بەهۆی کێشەی لەگەڵ راوێژکاردا لە پۆستەکەی لادرا و بەهۆیەوە قەیران دروست بوو، حکومەت هەڵوەشێندرایەوە، ماستەری هەیە لە زانستی سیاسیدا، هاوکات لەگەڵ ئەوەشدا ئەفسەر بووە لە هێزی ئاسمانیی وڵاتەکەیدا، لە تەمەنی 34 ساڵیدا کردیان بە سەرۆکی پارتەکەیان و ئێستاش هەر سەرۆکە و توانایەکی باشی هەیە لە سیاسەتکردندا، لەگەڵ پیشخستنی تەکنۆلۆژیا و زیرەکیی دەستکرددایە، سۆشیال میدیا بە هەلێکی باش دەبینێت بۆ پەیوەندیی مرۆڤەکانی ناو کۆمەڵگە و دەیەوێت پێشیان بخات، بەرنامەی خۆشگوزەرانیی بۆ خەڵک هەیە، پشتیوانیی گەورەی ئۆکرانیا دەکات لە جەنگی دژبە روسیادا، دژی گەندەڵی و کاری رەش و ساختەکارییە، بەهەمان شێوە دەیەوێت دیاردەی کۆچی نایاسایی سنووردار بکات و تەنها ئەو پەنابەرانە وەربگیرێن کە دەتوانن خۆیان بژێنن و کاسبی دەکەن، یان خاوەن بڕوانامەن و سوود بە وڵاتەکەیان دەگەیەنن، پارتەکەی کاندیان کردووە بۆ پۆستی راوێژکاری ئەڵمانیا.

پارتی ئەلتەرناتیڤ (جیگرەوە) بۆ ئەڵمانیا AFD
ئەو پارتە راستڕەوە توندڕەوە، لە منداڵدانی بیری نازییزمی سەردەمی «ئەدۆڵف هیتلەر»ەوە لەسەر دەستی ژمارەیەک کەسایەتیی توندڕەوی کۆنەپەرست لەساڵی 2013 دا دامەزراوە، بە ژمارە 40 هەزار ئەندامیان هەیە، بەڵام دۆست و لایەنگرێکی زۆر و زەوەند، بەتایبەتی ئەوانەن کە بیری نازییزم لەناو مێشکیاندا هەیە و هیوای گەڕانەوەی سەردەمی هیتلەر دەخوازن. خۆی کردووەتە مینبەری نازییە کۆن و نوێیەکان، ئێستا لەکۆی 733 کورسی، فراکسیۆنێکی 76 پەرلەمانتارییان هەیە، کە دوای ساڵێک لە دروستبوونیان لە دوو هەرێمدا چوونە ناو پەرلەمانەوە و وردە وردە ئێستا لەناو پەرلەمانی هەموو هەرێمەکاندا فراکسیۆنی دووەم یان سێیەمن و لە زۆریاندا، لە هەرێمی تۆرینگنی خۆرهەڵاتی وڵاتدا یەکەمینن. 
بەپێی دەزگای باڵای دەستوور، نیوەی ئەو پارتە خەڵکانی مەترسیدارن بۆسەر ئارامی و ئاسایش و تێکدانی دیموکراسی، لەدژی یەکێتیی ئەوروپان و دەیانەوێت ئەڵمانیا لەو یەکێتییە ببەنە دەرەوە، لەگەڵ گەڕانەوەی دراوی مارک و رەتکردنەوەی دراوی یۆرۆدان، دژی میللەتە بێگانەکانی دانیشتووی ئەو وڵاتەن، بەتایبەتیش موسڵمانان. بەقسەی خۆیان ئەگەر بچنە دەسەڵات و دەستیان بڕوات، ئەوا زۆربەی پەنابەران و کۆچبەران دەنێرنەوە وڵاتی خۆیان، بگرە ئەوانەی رەگەزنامەشیان هەیە! دروشمیان «ئەڵمانیا تەنها بۆ ئەڵمانەکان»ە و نایانەوێت بێگانەی تێدا بژی، لە گروپە راسیست و پۆپۆلیستەکانی جیهانەوە نزیکن و لە پەرلەمانی ئەوروپاش فراکسیۆنیان هەیە کە بەیەکەوە بۆ هێنانەدیی دروشمەکانیان کاردەکەن، ئێستا نێوەندی سیاسی و میدیا بە مەترسییەکی گەورەیان دەزانن بۆ سەر وڵات و پێکەوەژیان و ئاشتی و ئارامیی گەلان لە ئەڵمانیادا، بەپێی زۆربەی راپرسییەکان دەنگی زیاتر لە جاران بەدەستدەهێنن، بەڵام نابنە زۆرینەی پەرلەمان و ناتوانن حکومەت پێکبهێنن، تا ئەو چرکەساتەش هیچ پارت و لایەنێکی تر ئامادە نییە هاوپەیمانییان لەگەڵدا بکات بۆ دروستکردنی کابینەی داهاتووی حکومەت، ئەنجامی راپرسییەکانیش دەریدەخات کە لەم خولەی ئەمجارەدا دەبێتە دووەمین پارتی براوە.
ئەلیس فایدل 
ئەو ژنە تەمەنی 46 ساڵە و یەکێکە لە دوژمنە هەرە سەرسەختەکانی میللەتە بێگانەکانی ناو ئەڵمانیا، زۆر تووڕە و توندە بەرامبەر بە پەنابەران، دروشم و وتارەکانی ئاگریان لێ دەبارێت، پسپۆڕ و شارەزایەکی بواری ئابوورییە و هاوڕەگەز خوازە، ئێستا لەگەڵ ژنێکی سریلانکی هاوتەمەنی خۆیدا هاوسەرگیریی کردووە و  لە سویسرا دەژی، ئەو ژنە سیاسییە موسڵمانان بە کێشەی گەورەی وڵات دەزانێت و بە مەترسی گەورەیان دەبینێت بۆسەر ئاسایشی وڵاتەکەی، دۆخی نالەباری ئابووری و کۆمەڵایەتی ئەڵمانیا دەخاتە ئەستۆی ئەنجێللا مێرکڵ و لەوبارەیەوە دەڵێت: (لە 2015 بەدواوە سنوورەکانی لەبەردەم پەنابەراندا واڵاکرد و وڵاتەکەی لێ کردین بە وڵاتی چەقۆکێش و عەبا و سەرپۆش)، بۆیە بە وتەی خۆی خەبات دەکات بۆ دەرکردنیان لەو وڵاتە.
دۆستایەتیی ترەمپ و پوتین دەکات و دەیەوێت ئەڵمانیا بەهێز و پتەو و تۆکمەتر بکات و تەنها هاووڵاتیانی ئەڵمانیا لە بەرهەمەکەی بخۆن، ئێستا کاندیدە بۆ وەرگرتنی پۆستی راوێژکار. 
پارتی چەپ Die Linke
پارتێکی مارکسی- لینینی دیموکراتخوازە، لەساڵی 2007 لە ئەنجامی یەکگرتنی باڵیکی پارتی سۆشیال دیموکرات و چەند گروپ و کەسایەتییەکی کۆمۆنیستی ناو وڵاتەکە دروستبووە، ئێستا لەم خولەی پەرلەماندا بچووکترین فراکسیۆنیان هەیە کە 6 کورسییە، لەناو پەرلەمانی هەرێمەکانیشدا کورسیان هەیە.
 ئامانجی سەرەکییان پشتیوانییە لە خەڵکی هەژار و کەمدەرامەت، داوای زیادکردنی مووچەی کرێکاران و کاسبکاران دەکەن، دەستگرتنی خانەنشینان و زیادکردنی مووچەکانیان لە دروشمە سەرەکییەکانیانە، پلانی ئەوەیان هەیە کە باج لەسەر سەرمایەدارە گەورەکان زیاد بکەن و هی کەمدەرامەتەکان کەم بکەنەوە.
 گەشەپێدانی کەرتە خزمەتگوزارییەکانی وەک پەروەردە و تەندروستی لە دروشمەکانیانە، دژی هەناردەی چەکن بۆ دەرەوەی وڵات، ئەوان دەڵێن ئەگەر بێینە سەر حوکم، ئاستی بژێویی کۆمەڵگە بەتایبەتیش نزمەکان بەرزدەکەینەوە و جۆرێک لە یەکسانی لەناو کۆمەڵگەدا دروست دەکەین.

یان فان ئەکین
ئەو سیاسییەش تەمەنی 64 ساڵە کەسایەتیەکی چەپی نەرمونیان و ئاشتیخوازە، لە زانستی زیندەوەرزانی (بایۆلۆژی)دا بڕوانامەی دکتۆرای هەیە، ساڵانی رابردوو لەسەر پشکی پارتەکەی چەندین پۆستی سەرەکیی حکومیی هەبووە، ساڵانێک پشکنەری چەکی بایۆلۆژی بووە لە نەتەوە یەکگرتووەکان.
 لەژیانی سیاسیدا، هەمیشە داکۆکیی لە پرسەکانی ئاشتی کردووە بۆ سەرتاسەری جیهان، پێی خۆش نەبووە وڵاتەکەی ساڵانە بەبڕی ئەو هەموو ملیار یۆرۆیە چەک رەوانەی شەڕگەکان و وڵاتانی دەرەوە بکات، بە بەردەوامی رەخنەی لە حکومەت گرتووە لەسەر ژیان و گوزەرانی خەڵک بەتایبەتیش چینی خوارەوە و مامناوەند، ئەو ئێستا کاندیدی پارتەکەیەتی بۆ پۆستی راوێژکار، وەک راپرسییەکان دەڵێن بەخت یاوەری نابێت.

هاوپەیمانی سارا BSW
ئەو پارتە ساڵێکە دامەزراوە و ناوەکەی لەو کەسایەتییەوە هاتووە کە دروستی کردووە» سارا ڤاگنکنێخت» ژنە سیاسەتمەداری پێشووی پارتی چەپ لە پارتەکەی جیابووەوە و ئەو پارتەی بۆخۆی دروستکرد. لەماوەی ساڵێکدا توانیی لە هەڵبژاردنی سێ هەرێمی وڵاتدا دەنگی زیاتر لە پارتی چەپ بەدەست بهێنێت و بچێتە ناو پەرلەمانی ئەو هەرێمانەوە، هەر لە هەڵبژاردنی رابردووی پەرلەمانی یەکێتیی ئەوروپاشدا، توانی6,2 ٪ بەدەستبهێنێت و بەربەستەکە ببەزێنێت، لەسەر ئەو بنچینەیە، چاودێران دەڵێن لەم خولەی داهاتووی پەرلەماندا دەبێتە خاوەنی فراکسیۆنێکی سەربەخۆ .

سارا ڤاگنکنێخت
تەمەنی 56 ساڵە، لەژیانیدا هەمیشە وەک ژنێکی دیاری پلاتفۆرمی کۆمۆنیستی خۆی نمایشکردووە، ساڵانی رابردوو پەرلەمانتاری ئەوروپا و ئەڵمانیا بووە، لە ساڵی پارەوە لەگەڵ « ئەمیرە محەمەد» کە ژنە سیاسییەکی بەرەگەز میسرییە، هاوسەرۆکی هاوپەیمانێتیەکەیەتی، دروشمەکانی لەدژی جەنگ و هەناردەکردنی چەکی ئەڵمانیا بۆ دەرەوەی وڵات و شەڕگەکانە، خۆی بە تاکە ئاشتیخوازی ناو وڵاتەکە دەزانێت، لە دژی کۆچ و پەنابەران نییە، بەڵام دەیەوێت ئەوانەی پەنا دەبەنە بەر ئەڵمانیا لەسەر سنوورەکان وەربگیرێن و بخرێنە کەمپی تایبەتی لە وڵاتی تری سەر سنوور تا ئەوکاتەی کەیسەکانیان یەکلایی دەکرێتەوە، داوای وەستاندنی جەنگی روسیا و ئۆکرانیا دەکات، هاوکات داوای وەستاندنی یەکجاریی جەنگی ئیسرائیل   - غەززە دەکات، خاتوو سارا لە کۆنگرەی پارتەکەیدا کە بەم دواییە بەسترا لەبەردەم 600 ئەندامی کۆنگرەدا پەیمانی سەرکەوتنی دا و وتی بە پشتیوانیی ئێوە دەبینە فراکسیۆنێکی گەورەی ناو پەرلەمان.
 ئەو ژنە کاندیدە، چاوی لە پۆستی راوێژکارە، بەڵام راپرسییەکان ئەو دەفەتە زۆر بەدوور دەبینن.

ترس لە گەڕانەوە بۆ نازیزم
هێشتا دیمەنە تراژیدی و مەرگەساتەکانی سەردەمی نازیی ئەڵمانیا لە بیری مرۆڤایەتی و خەڵکی پێشکەوتنخوازی ئەڵمانیادا ماوە، لەدوای ئەو کارەساتانەی کە هیتلەر و هاوبیرەکانی بەسەر کۆمەڵگەکانیاندا هێنا، لەدوای جەنگی جیهانی و سەرلەنوێ دامەزرانەوەی ئەڵمانیای فیدڕاڵ، ئەجێندای سیاسی و حوکم لەو وڵاتە بەرەو دیموکراسی و ئاشتی و خۆشگوزەرانی گۆڕدرا، بەڵام لەم ساڵانەی دواییدا بیری نازیزم سەریهەڵداوەتەوە و پارتی تایبەتی وەک ئەڵتەرناتیڤ و قەوارەی تۆکمەیان دروستکردووە و لەناو پەرلەماندا حزوری جدییان هەیە، سازبوونی زەمینەی سەرکەوتنی پارتە راستڕەوەکان بۆ زۆریی کۆچبەر و پەنابەر و تیرۆر و شکاندنی یاساو ئەو تاوانانە دەگەڕێتەوە کە لەلایەن پەنابەرانەوە ئەنجام دەدرێن.
 بەشێکی رای گشتی کە لە بێگانەکان بێزاربوون، چوونەتە پاڵیان و دەنگیان پێدەدەن، بۆیە چاودێران وای دەبینن کە زیادبوونی دەنگی ئەو راستڕەوانە گەڕانەوەیە بۆ دواوە کە هەموو جیهان نەفرەتی لێدەکات. لەدوای پشتیوانییەکەی پارتی جێگرەوەی راسیست بۆ پڕۆژەکەی پارتی CDU سەبارەت بە قەدەغەکردنی هاتنی  کۆچبەران و دەنگدانیان لەپەرل ەمان بۆ سەرخستنی پرۆژەکە، چاودێران زەنگی مەترسی هاوپەیمانیی ئەو دوو پارتە لێدەدەن بۆ پێکهێنانی حکومەتی نوێ.

بە تێڕوانینی بەشێک لە ئەڵمانییەکان، «ئیسلامی رادیکاڵ لەسەر دەستی کۆچبەرانی ئەڵمانیادا، بە دەسیسەی رێکخراوە تیرۆریستییەکانی دونیای عەرەبی و بەناو ئیسلامی دروستبوون و کاریان ئاژاوەنانەوە و تێکدانی ئاسایش و ئارامیی ئەو وڵاتەیە

سەرچاوەکان: 
- Bundeskanzlerwahl
- Süddeutsche Zeitung
- SPD UND CDU-Webseite
- Deutscher Bundestag
- Table Media
- Tageschau.de
- Auswärtiges Amt Webseite
- Wikipedia
- Die Zeit